پاسخ به 8 سوال مهم در مورد عزاداري

باشگاه خبرنگاران: حجت‌الاسلام والمسلمين اکبر دهقان از نويسندگان موفق حوزوي و مؤلف بيش از 35 اثر است. کتاب «هزار و يک نکته از قرآن کريم» به قلم وي حائز رتبه برتر حوزوي شد. با توجه به اين که اين کتاب هم اکنون به جلد سوم رسيده، مؤلف توانسته است 3 هزار نکته از قرآن کريم را جمع‌آوري و تدوين کند.

اين استاد حوزوي همچنين تدريس دروس «روش‌هاي دسته‌بندي آيات قرآن» و «روش‌هاي نکته‌يابي از قرآن» را در کارنامه درخشان خود دارد.
* چه دليلي از قرآن کريم براي عزاداري وجود دارد؟

ـ در قرآن کريم آياتي وجود دارد که موضوع تعظيم شعائر را نشانه تقواي قلب دانسته است، (حج/32). علاوه براين، ياد بزرگان و مجاهدان راه خدا مورد توجه قرار گرفته است (مريم/41) و ( آل عمران/146). و از کساني که به ناحق کشته شدند ياد شده که به خاطر ايمان به خدا به شهادت رسيدند (تکوير/8-9) و (بروج4-8).

موضوع عزاداري براي امام حسين (ع) نيز داراي اين جهات مختلف است. هم تعظيم شعائر است، هم يادي از مجاهدان است و هم روشن مي‏شود که به جهت ايمان به خدا آن حضرت تسليم دشمنان اسلام نشد. دست آخر اين که عزاداري براي امام حسين مزد رسالت است (قُل لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِي الْقُرْبَي. شوري/23).

در مورد نذري دادن براي امام حسين (ع) نيز حديثي در بحارالانوار (44/ 287) مبني بر تأئيد اين عمل وجود دارد؛ قال علي (ع): «انّ‏الله اختارنا واختار لنا شيعه ينصروننا و يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا و يبذلون أموالهم و أنفسهم فينا اولئک منّا و الينا. » (همانا خداوند ما را برگزيد و گروهي را براي ما برگزيد تا ياريمان کنند و به سبب شادي ما شاد باشند و به خاطر حزن ما اندوهگين باشند و اموال و جان هايشان را در راه ما بذل کنند. آنان از ما و به سوي ما هستند).

 * آفات عزاداري چيست؟

ـ در پاسخ به اين سؤال به 20 آفت عمده مي‌توان اشاره کرد:
1ـ احتمال وجود ريا و تظاهر؛
2ـ مزاحمت براي مردم و سدّ معبر؛
3ـ مزاحمت از طريق صداي بلندگو؛
4ـ اسراف کردن در ميهماني‏ها؛
5ـ چشم و هم‏چشمي‏ها؛
6ـ رعايت نکردن محرم و نامحرم‏؛
7ـ مستحبات به واجبات ضرر نزند؛ قال علي (ع): «لا قربه بالنّوافل اذا أضرّت بالفرائض»؛
8ـ قرباني کردن احشام در مسير تردد مردم؛
9ـ ايجاد مزاحمت براي مردم با اقامه عزا در ساعات پاياني شب؛
10ـ گرفتن پول با رودربايستي براي خرج در هيئت‏؛
11ـ خرج دادن براي هيئت بدون پرداخت خمس و زکات‏؛
12ـ جدا شدن عزاداري‏ها از روحانيون‏؛
13ـ تعصبات محلي قومي قبيله‏اي‏؛
14ـ طولاني شدن برنامه‏ها و خسته کردن مردم‏؛
15ـ تبعيض در پذيرايي از عزاداران‏؛
16ـ برخورد نامناسب با کودکان‏؛
17ـ عدم رعايت اعتدال در نذرکردن براي هيئت‏ها و حسينيه‏ها؛
در مداحي و مرثيه‏سرايي نيز نکاتي بايد مورد توجه قرار بگيرد، از جمله اينکه:
18ـ نبايد حرفي زد که بوي غلوّ بدهد و نبايد حرفي زد که مقام و منزلت امام معصوم پايين بيايد.
19ـ در اوقات نماز بايد عزاداري تعطيل شود.
20ـ کلماتي را نبايد گفت که دشمنان سوء استفاده کنند، مانند «هيئت ديوانگان حسيني»، بلکه به جاي آن بايد گفت: «هيئت عاشقان حسيني».

همچنين روضه‏هاي بسيار جانسوز را نبايد خواند، مگر در ايام تاسوعا و عاشورا که مردم حق آن را ادا کنند و با اشک ريختن احترام آن را حفظ کنند.

 * عزاداري براي امام حسين (ع) تا چه حد مجاز است؟

ـ در حدي که شعور بر شور غالب باشد و موجب انحراف نشود. کارهايي مانند قمه‏زدن، آهن و زنجير به خود بستن و سينه‏خيز رفتن روي زمين، راه رفتن زير علم و آهن سرد و سنگين که گاهي عوارض جسمي دارد و اين گونه کارها هيچ دليل عقلي و شرعي ندارد. اما سينه‏زني و زنجيرزني که سنگين و وزين انجام مي‏شود درست است و به فرموده امام امت عزاداري بايد به شيوه سنتي انجام شود.

 * آيا طرح مباحث و اشعاري که موجب خفت و خواري امام حسين (ع) مي‏شود، جايز است؟

ـ بديهي است که جايز نيست، مانند نوحه: «زينب مضطرم مهربان خواهرم، الوداع! الوداع!»، چرا که قيام امام حسين براي حفظ عزت بود: «هيهات منّا الذّلّه».

 * آيا تشکيل جلسات بحث و گفت‌وگو و ميزگرد و سمينار بهتر از عزاداري نيست؟

ـ انسان داراي دو بعد عقلاني و عاطفي است. صِرف بحث عالمانه و معرفتي باعث تحول روحي نمي‏شود، اما اين عزاداري‏ها و سياه‏پوشي‏ها موجب ريختن اشک مي‏‌شود و يک نوع تحوّل دروني حاصل مي‏شود که به برکت اين اشک بر امام حسين، افراد زيادي موفق به توبه و تهذيب نفس مي‏شوند.

 * ذکر ثواب‏هاي عجيب و دور از ذهن براي عزاداري تا چه اندازه صحيح است؟

ـ ذکر اين ثواب‏ها مانند تأثير نماز در نهي از فحشاء و منکر است که مقتضي است نه علت تامّه. مانند اينکه مي‏گوييم آتش علت سوزاندن است، در صورتي که مانعي نباشد. يا مي‌گوييم آب علت خاموش کردن آتش است، هر آب و هر آتشي اين تأثير و تأثّر را ندارد، هر آبي نمي‏تواند هر آتشي را خاموش کند!

 * چرا فقط براي امام حسين (ع) عزاداري ويژه انجام مي‏شود، نه براي امامان ديگر؟

ـ به خاطر ويژگي‏هاي مختلفي که در حادثه عاشورا اتفاق افتاده است از جمله محاصره شدن اين افراد، بسته شدن آب بر آنان، غارت‏ شدن اموالشان، به اسارت رفتن زنان و کودکان و شهادت فرزند 6 ماهه تا پيرترين افراد با لب تشنه. در واقع قيام امام حسين (ع) بي‏ نظير است.

 * فلسفه سياه‏پوشي در ايام عزاداري چيست؟

ـ رنگ سياه از جهات مختلف آثاري دارد که هر گروهي به منظوري از آن بهره مي‏برد:
1ـ استتار و پوشش براي پنهان شدن‏؛
2ـ رنگ هيبت و تشخص (از اين جهت لباس رسمي شخصيت‏ها نوعاً سياه يا سورمه‏اي سير است).
3ـ رنگ حزن‏ آور و دلتنگي و مناسب مجالس ماتم و عزاست.
کسي که در ماتم عزيزي لباس سياه مي‏پوشد و در و ديوار را سپاه‏پوش مي‏کند، مي‏خواهد به عزيز از دست داده بگويد: تو مايه روشني چشم من بودي و با رفتن تو زمين و زمان سياه شد. حضرت فاطمه (س) نيز در فراق پدر فرمود: «يا ابتاه ...اسودّ نهارها» (اي پدر! ...روز دنيا تاريک شد) بحارالانوار 43/ 176.
امام باقر (ع) نيز فرموده است: «لمّا قتل الحسين بن علي لبس نساء بني هاشم السواد» (زنان بني‏هاشم در سوگ اباعبدالله جامه سياه بر تن کردند) وسايل الشيعه 3/ 238.