|
هفته نامه تجارت فردا - ترجمه جواد طهماسبی: تصور میشد رفع تحریمها به معنای حرکت بانکهای بینالمللی به سمت ایران باشد اما این تصور اشتباه است. برخی بانکها اذعان دارند که گامهای اولیه به سمت تهران را برداشتهاند. دیگر بانکها هم ممکن است چنین کاری را انجام دهند اما مسلماً درباره آن چیزی نمیگویند. در هر حال، موانع زیادی در راه رسیدن به تهران قرار دارد.
گزارشگران نشریه یورومانی (Euromoney) به یکی از بزرگترین پایتختهای اروپا رفتند تا با مدیران سه بانک که اخیراً در ماموریتی به تهران رفته بودند مصاحبه کنند. اما وقتی به آنجا رسیدند با چهره گرفته کارمند روابط عمومی مواجه شدند. اداره انطباق در آخرین لحظه جلسه را لغو کرده است. به نظر آنها صحبت درباره این موضوع مناسب نیست.
اما چرا؟ تجارت با ایران اکنون قانونی است. تحریمهای سازمان ملل و اتحادیه اروپا برداشته شده و تحریمهای ایالات متحده نیز به حالت تعلیق درآمدهاند. با این وجود قوانین شفاف نیستند. باید در معاملات از دلار آمریکا دوری کرد و طرفهای مقابل نیز از تحریمهای باقیمانده به دور باشند. آنگاه همه چیز روبهراه خواهد بود.
شرکتهای اروپایی از این بابت مشکلی ندارند. دایملر، پژو و ایرباس فقط چند نمونه از نامهای بزرگ در میان بنگاههای چندملیتی هستند که مشتاقند روابط خود با بازار جدید و هیجانآور را از سر گیرند. اما بانکهای غربی دنبالهرو این شرکتها نیستند و حتی از امکان چنین امری نیز صحبت نمیکنند. خانم سیلکه واترز سخنگوی شرکت دایملر در اشتوتگارت میگوید هنوز دریافت و انتقال پول از ایران یا به داخل آن دشوار است. شرکت دایملر اعلام کرده بود اندکی پس از رفع تحریمها قرارداد تولید کامیون را با ایرانخودرو منعقد کرده است.
کارهای زیادی میتوان انجام داد و فرصتهای زیادی پیش رو قرار دارند اما به نظر میرسد بانکهای بزرگ به آن علاقهای ندارند. چرا؟ پاسخ کوتاه ترس از تنبیه ایالات متحده است. پس از دورانی که با جریمههای سنگین 9 میلیارد دلاری بانکهای اروپایی به خاطر نقض تحریمها همراه بود اکنون بانکهای بزرگ غربی به شدت جانب احتیاط را در پیش گرفتهاند و هیچ کاری انجام نمیدهند. آنها حتی دوست ندارند تصور شود کاری در این زمینه انجام میدهند. گویا حتی فکر کردن به این موضوع هم تخطی از خزانهداری آمریکاست.
دلایل دیگری نیز وجود دارند: عدم اطمینان درباره کیفیت و قابلیتهای فناوری بانکهای ایرانی و ماهیت دقیق شرایط بازگشت تحریمها. اما ترس در کانون همه دلایل قرار دارد.
برخی گروهها در ایران شرایط را ناامیدکننده میدانند. به گفته یک مدیر ارشد بانکی در ایران برخی بانکهای بزرگ منطقهای تحت فشار بانکهای پایاپای در ایالات متحده قرار دارند و تهدید شدهاند که در صورت برقراری روابط با ایران هرگونه معامله این بانکها به دقت بررسی خواهد شد و کارهای مشتریان آنها با تاخیر انجام خواهد گرفت. به عقیده این مدیر بانکی دستهای مرموزی تلاش میکنند تا شرایط برای هر کس که با ایران کار کند را دشوار سازند. این امر همه را به عقبنشینی وادار میکند.
همزمان، درک اندکی از جزییات جریمههای ایالات متحده علیه بانکهای اروپایی وجود دارد: اینکه آیا جریمهها به اقدامات غیرقانونی تا زمان خاصی مربوط میشوند و آیا مقامات آمریکا این حق را برای خود محفوظ داشتهاند که پس از آن زمان نیز به تحقیقات و بازرسیهای خود ادامه دهند. از آنجا که افک (OFAC) در خزانهداری آمریکا شفافیت زیادی ندارد هیچ بانکی حاضر نیست ریسک جریمههای بیشتر را بپذیرد.
اما با بازگشت ایران به عرصه بینالملل شاهد رویدادهای دیگری هستیم. پیشتازان تجدید روابط با ایران دیگر والاستریت یا اسکلههای بنادر قناری نیستند بلکه وین و پکن جای آنها را گرفتهاند. فرصتهای مناسبی برای بانکهای کوچکی پدیدار شده است که یا با آمریکا تجارت مهمی ندارند یا از خصومت با آنان نمیترسند. از ترکیه تا اتریش و از چین تا هند موسساتی هستند که حاضرند وارد بازاری شوند که بانکهای بزرگ از آن دوری میکنند.
خانم واترز اعتقاد دارد با گذشت زمان و انجام فرآیندها بانکها حاضر میشوند در تجارت با ایران به شرکت دایملر کمک کنند. او میگوید «ما امیدواریم وضعیت بازارهای مالی بهتر و تعاملات مالی برای صادرات و واردات با ایران امکانپذیر شود. شرکای بانکی ما در حال راستیآزمایی طرفهای ایرانی به ویژه بانک مرکزی و بانکهای تجاری دولتی هستند. زمانی که پیششرایط فنی فراهم و استانداردهای ارتباطی فعال شوند انتظار داریم تجارت به زودی آغاز شود.»
اما این شرکتها صبر زیادی ندارند. به عنوان مثال میتوان به بزرگترین معامله شرکت دایملر در بازارهای بینالمللی سرمایه یعنی انتشار 25 /3 میلیارد دلار اوراق قرضه شرکتی در اوایل ژانویه اشاره کرد. بانکهایی که به این منظور انتخاب شدند عبارتند از کامرز بانک، دویچه بانک، ING و سوسیته جنرال. هیچکدام از این بانکها تمایلی برای از سرگیری روابط با ایران نشان ندادهاند. این در حالی است که ماه مارس گذشته کامرز بانک به خاطر نقض تحریمهای ایران و سودان 45 /1 میلیارد دلار توسط آمریکا جریمه شد.
طبیعی است که دایملر برای تامین مالی تجارت خود لزوماً از بانکهای بازار سرمایه استفاده نمیکند اما قطعاً بانکهایی مانند HSBC، استاندارد چارتر یا اتاقهای پایاپای آمریکا نیز به این عرصه وارد نخواهند شد.
موضوع مشابهی در فرانسه اتفاق افتاده است: ایرباس برای عرضه هواپیما و پژو در قرارداد سرمایهگذاری 400 میلیون یورویی در پنج سال آینده برای توسعه تاسیسات خود در ایران با این کشور وارد معامله شدهاند. این کار معمولاً با حضور بیانپی پاریباس و سوسیته جنرال انجام میگرفت اما بیانپی که در سال 2014، 9 میلیارد دلار جریمه شد اصلاً برای بازگشت عجلهای ندارد.
این مشکل هنگامی آشکار شد که نعمتزاده وزیر صنعت و تجارت ایران در همایش تجاری ایران ـ فرانسه در ماه ژانویه چنین گفت: «اگر بانکهای فرانسوی فعال نشوند هیچ افزایشی در تجارت اتفاق نمیافتد.» به گفته او «بانکهای بینالمللی باید از کار کردن از طریق بخش تجاری آمریکا و کار با افراد و شرکتهایی که در فهرست تحریم باقی ماندهاند اجتناب کنند و مطمئن شوند عملیات پایاپای آنها از طریق آمریکا صورت نمیگیرد. این سه شرط واضح هستند و میتوان آنها را جدی گرفت. از جانب ما کارها شروع شدهاند اما اگر بانکها پا پیش نگذارند ما فقط وقت خود را تلف کردهایم.»
اما چه کسی پا پیش میگذارد؟ نشریه یورومانی از لندز بانک که با شرکت دایملر کار میکند این سوال را پرسید. برند واگنر سخنگوی بانک اعلام کرد در حال حاضر لندز بانک تصمیم خود مبنی بر دوری کردن از تجارتهای مرتبط با ایران را ادامه میدهد.
بانکهای ایتالیایی چطور؟ آندریا موروسکی سخنگوی یونی کردیت عقیده دارد هنوز برای قضاوت در این باره بسیار زود است.
در مقابل به نظر میرسد اتریش تنها کشور اروپایی باشد که درباره تجارت خود با آمریکا نگران نیست و قصد دارد از فرصتها استفاده کند. بخش بزرگی از جذابیت اقتصادی اتریش به خاطر نقش ارتباطی آن بین غرب و شرق است و این کشور به اندازه فرانسه و آلمان به ایالات متحده اهمیت نمیدهد. وین جایی بود که توافق تاریخی میان ایران و قدرتهای بزرگ جهان و رفع تحریمها عملی شد.
کارل سولدا مدیرعامل بانک بینالملل رایفسن به نشریه یورومانی اعلام کرد این بانک قصد دارد فعالیتهای تجاری با ایران را در چارچوب قانونی از سر گیرد. او میگوید «این بدان معناست که ما قصد داریم بر روابط بانکی غیرتحریمی و تجاری تمرکز کنیم تا بتوانیم از مشتریان شرکتی خود پشتیبانی کنیم. همچنین برای حضور در تهران بنا داریم دفتر نمایندگی خود را که قبل از تحریمها در آنجا داشتیم دوباره فعال سازیم.»
در گذشته تجارت رایفسن با ایران بیشتر شامل تامین مالی تجارت اتریش با ایران از طریق بانکهای بزرگ بومی بود. این بانک، دفتری در تهران داشت که در زمان تحریمها تعطیل شد. بازگشایی این دفتر برای سولدا هیچ نگرانی را از جانب ایالات متحده ایجاد نمیکند. او میگوید «ما همیشه مراقب هستیم و تلاش میکنیم فعالیتهای تجاری را در چارچوب شرایط قانونی و با توجه به تحریمهای اتحادیه اروپا، آمریکا و سازمان ملل انجام دهیم. برای رعایت بیشتر جنبه احتیاطی ما تصمیم گرفتیم در معاملات خود با ایران هیچ ارتباطی با آمریکا چه از طریق دلار و چه از طریق بانکهای آمریکایی نداشته باشیم.»
در مقابل، بزرگترین نگرانی رایفسن به قابلیتهای بانکهای ایرانی مربوط میشود. همانگونه که در سال گذشته در نشریه یورومانی مطرح شد برقراری سوئیفت فقط آغاز یک فرآیند بزرگتر است. نظام فناوری ایران از استانداردهای بینالمللی عقب افتاده است. به گفته سولدا حذف بانکهای ایرانی از فهرست تحریمها آنها را قادر میسازد از سوئیفت استفاده کنند اما این بانکها نیاز دارند قابلیتهای فنی و مدیریتی خود را بالا ببرند تا بتوانند ارتباطات سوئیفت خود را عملیاتی کنند. این کار چند هفته به طول میانجامد. چالش در آنجاست که باید به بانکهای ایرانی کمک شود تا خدمات خود را به سطح مطلوب برسانند. سالها انزوا از بازارهای بینالمللی و دوری از تحولات عمده بانکی آنها را از نظر مقررات و دیگر موارد عقب نگه داشته است.
به نظر میرسد اتریش در سطح ملی قصد دارد از فرصتها بهرهبرداری کند. هاینز فیشر رئیسجمهوری اتریش اولین رهبر اروپایی بود که پس از رفع تحریمها از ایران بازدید کرد و گروهی از بخشهای تجاری اتریش ازجمله بانکها را با خود برد. به عنوان مثال سه نماینده ارشد از ارسته بانک (Erste Bank) در این سفر حضور داشتند.
فیشر در ماه سپتامبر اعلام کرد انتظار دارد ظرف یک سال تجارت متقابل با ایران به حدود 300 میلیون یورو برسد و در میانمدت به پنج برابر آن افزایش یابد. ارسته بانک حاضر نشد درباره اهداف خود در ایران صحبت کند اما مشخص است بهرغم حضور نمایندگانش در تهران و پوشش خبری ارتباط آن با بانک شهر در رسانههای ایران، این بانک هنوز نمیخواهد در کوتاهمدت دفتری در تهران داشته باشد. احتمال بیشتر در آن است که بانکهای اروپای شرقی به مشتریان این بانک در تجارت با ایران کمک کنند. این برای رافسن به معنای تامین مالی تجارت خواهد بود نه حضور فیزیکی.
بانک پارسیان در ایران اعلام کرد دو بانک اتریشی اوبر بانک و هایپوتکن بانک از زمان رفع تحریمها در خطوط کارگزاری با این بانک قرار گرفتهاند.