انسان‌ها از 2000 سال پیش قدبلندترند

دو مقاله‌ی پژوهشی که اخیرا منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که ژنوم‌های ما چگونه در طول قرن‌ها و دهه‌ها تغییر کرده‌اند. این مقاله‌ها به وضوح توصیف کرده‌اند که ژنوم‌ها از دوران امپراتوری روم و بریتانیا (2000 سال پیش) چگونه تکامل یافته‌اند که در نتیجه‌ی آن انسان‌ها قدبلندتر و سفیدپوست‌تر شده‌اند. همچنین محققان نشان داده‌اند ژن‌هایی که تمایل به سیگار کشیدن را در افراد ایجاد می‌کنند، در جدیدترین نسل تاثیرشان کم شده است. این دو پژوهش هفته‌ی گذشته در همایش «زیست‌شناسی ژنوم» ارایه شدند.

 

این مطالعات نشان می‌دهند که ژنوم انسان چگونه به شکل‌های نامحسوس، اما تاثیرگذار و معناداری به شرایط جدید واکنش نشان می‌دهند. «مالی زورسکی»، یک زیست‌شناس تکاملی از دانشگاه کلمبیا می‌گوید: «این موضوع می‌تواند در درک تکامل انقلاب ایجاد ‌کند.»

 

مدت‌هاست که زیست‌شناسان تکاملی عمدتا نقش جهش‌های ژنتیکی جدید در ایجاد صفت‌های جدید را مورد توجه قرار داده‌اند. اما همین که یک جهش ژنتیکی جدید در ژنوم معرفی می‌شود، باید در جمعیت پخش شود. هر فرد دو نسخه از هر ژن را با خود حمل می‌کند، اما ممکن است این دو نسخه بین افراد اندکی با هم تفاوت داشته باشند. جهش ژنتیکی در یک نسخه می‌تواند قد را افزایش دهد؛ از طرف دیگر، جهش ژنتیکی در نسخه‌ی دیگر شاید قد را کوتاه کند. اگر تغییرات در جامعه طوری باشد که صفت قدبلندی بیشتر مورد پسند باشد، بنابراین افراد قدبلند شانس بیشتری برای تولید مثل داشته و در نتیجه فرزندان بیشتری خواهند داشت. به همین دلیل، نسخه‌های بیشتری از واریته‌های قدبلندی در جمعیت پخش می‌شود.

 

حالا دانشمندان به کمک مجموعه‌ی عظیمی از داده‌های ژنومیک می‌توانند تغییرات تکاملی آلل‌ها را در مقیاس‌های زمانی کوتاه‌مدت ردیابی کرده و تشخیص دهند. «جاناتان پریچارد» (Jonathan Pritchard)، از دانشگاه استنفورد و همکارش «یر فیلد» (Yair Field) با شمارش تغییرات ژنتیکی منحصر به فرد در هر ژنوم این کار را انجام دادند. این تغییرات ژنتیکی کمیاب معمولا جدید هستند، چون هنوز زمان کافی برای پخش شدن آنها در جمعیت سپری نشده است.

 

تیم تحقیقاتی پریچارد 3000 ژنوم را مورد بررسی قرار دادند. فیلد میزان تراکم جهش‌های ژنتیکی کمیاب و منحصر به فرد را محاسبه کرد. اگر انتخاب طبیعی یک آلل خاص (ژن کنترل‌کننده‌ی صفت)، مثلا آلل قدبلندی را ترجیح دهد، بنابراین این آلل با سرعت بیشتری در جمعیت پخش می‌شود، به همین دلیل، جهش‌های ژنتیکی نادر، به ندرت در این آلل‌ها یافت می‌شوند.

 

گروهی از محققان دانشگاه استنفورد مشاهده کردند که در آلل‌های مربوط به تحمل لاکتوز (این صفت به ما کمک می‌کند شیر را هضم کنیم)، تعداد کمی جهش‌های ژنتیکی نادر وجود داشت. این یعنی انتخاب طبیعی در بریتانیا قابلیت هضم شیر را ترجیح داده و در نتیجه آلل آن به سرعت در جمعیت پخش شده است. 

 

این تیم همچنین در آلل‌های موی بلوند و چشمان آبی هم جهش‌های ژنتیکی منحصر به فرد کمتری پیدا کرد. این نشان می‌دهد که این صفت‌ها هم به سرعت پخش شده است. یکی از عوامل موثر در این تغییر تکاملی می‌تواند آسمان گرفته‌ی بریتانیا باشد. ژن‌های موی بلوند، منجر به روشن‌تر شدن پوست می‌شوند. به این ترتیب، بدن می‌تواند در محیط‌های کم‌نور ویتامین D بیشتری بسازد.

 

نشانه‌های انتخاب طبیعی در مقیاس‌های زمانی کوتاه‌مدت همیشه دستخوش نوسانات آماری خواهند شد. اما پژوهش‌هایی که انجام شده نشان می‌دهند مطالعاتی که در مقیاس بزرگ انجام می‌شوند، واقعا به ما کمک می‌کنند تا عوامل تاثیرگذار بر بقا و تولید مثل انسان‌ها در جوامع امروزی را بشناسیم.