گسل پردیسان؛ فعال و خطرآفرین

به نام گسل «پردیسان» در چند روز اخیر،  سرو صدای زیادی به راه انداخت.

 

این خبر البته درجایی اهمیت پیدا کرد که این گسل به عنوان یک گسل فعال و با توان لرزه‌زایی بالا معرفی شد، آنقدر که حتی شدت آن بیش از گسل‌های شمال و جنوب تهران تخمین زده شده و شدت تخریب آن هم بیش از سایر گسل‌ها اعلام شد. با این حال دکتر مهدی زارع، زلزله‌شناس و استاد دانشگاه، معتقد است که عنوان گسل جدید معنی ندارد، چراکه هیچ گسل جدیدی بعد از آخرین کوهزایی تا فاز کوهزایی بعدی وجود نداشته است. در واقع آنچه زمین شناسان می‌یابند تظاهرات سطحی گسله‌ای پوشیده (ولی ایجاد شده در آخرین فاز کوهزایی: پاسادنین) است.

 

وی با بیان اینکه مهمترین گسل در پهنه تهران، گسل شمال تهران است، به «ایران» می‌گوید: «گسل شمال تهران با طول تقریبی 100 کیلومتر، گسلی فعال است که متوسط دوره بازگشت زلزله‌های روی این گسل حدود سه‌هزارو500سال است. چنانچه نابودی تمدن قیطریه در هزار تا هزارو200سال قبل از میلاد (بر اساس حفاری‌های باستان‌شناختی دهه 40 در محدوده پارک قیطریه) به رخداد زمین‌لرزه مربوط است.براین اساس چه‌بسا بتوان رخداد زلزله مزبور را در اثر فعال‌شدن گسل شمال تهران در سه‌هزارو200سال قبل دانست. گسل مشاء با طولی بیش از 180کیلومتر از ناحیه شمال‌شرقی تهران و شمال کوه‌های توچال می‌گذرد و در غرب به گسل طالقان می‌پیوندد.او ادامه می‌دهد: «پهنه گسل ایوانکی/ گسل ری در جنوب، جنوب‌شرق  تهران واقع شده است. گسل پیشوا در کنار شهر پیشوای ورامین قرار گرفته است. این شهر و کل محدوده ورامین و ری در زلزله سال 785 هـ. ق. 1384- میلادی- در زمان خلافت واثق دوم عباسی و همزمان با حمله تیمور لنگ، در اثر فعال‌شدن گسل پیشوا، ویران شد.

 

به گفته زارعی، مطالعات دیرینه لرزه شناسی نشان می‌دهد که در هفت هزار سال گذشته حداقل دو بار گسل شمال تهران زمین لرزه‌هایی با بزرگای حدود 7 داشته است. در شعاع 100 کیلومتری مرکز تهران نیز در 2300 سال گذشته در حدود هر 200 سال یک زمین لرزه با بزرگای حدود 7 رخ داده است (با در نظر گرفتن اینکه گسلهای فعال مختلفی غیر از گسل شمال تهران نیز در اطراف تهران وجود دارد). در این گستره در هر دویست سال در گستره یکصد کیلومتری پیرامون تهران انتظار رخداد زمین لرزه‌ای با بزرگای حدود 7 وجود دارد. در این گستره حدود 185 سال است که زمین لرزه مهمی رخ نداده است (آخرین رخداد مهم مربوط به زلزله 1830 دماوند شمیرانات است.)

 

زارعی با اشاره به اینکه تهران را می‌توان شهری با مخاطرات طبیعی بالقوه دانست، تصریح کرد: «از طرفی طی سال‌های گذشته، جمعیت ساکن در این نواحی بالقوه مخاطره‌آمیز رو به افزایش بوده و در سال 1395، حدود 9 میلیون نفر در شب برآورد شده است البته اخیراً در تابستان 95 تصویب نقشه پهنه‌های گسلی پایتخت در شورای عالی شهرسازی، گامی به پیش در جهت رعایت ضوابط ویژه ساخت و ساز در حریم گسل‌های فعال بود. این نقشه‌های تهیه شده مانند هر نقشه دیگری می‌تواند در آینده با مطالعات دقیق تر تکمیل و بهتر شود. ولی در شرایطی که به دلیل (بهانه!) نبود نقشه قانونی از گسلها، عملاً هرنوع ساخت ساختمان با هر نوع ارتفاعی در همه جای پهنه شهری تهران و پیرامون ممکن بوده است، و کیفیت ساخت و ساز، نوع کاربری و محدودیت بلندمرتبه‌سازی نیز در هیچ فرآیند قانونی و سخت گیرانه‌ای کنترل نشده و عملاً شهرسازی و توسعه شهری در حریم پهنه گسلهای فعال شهر تهران به شکل شتابان بویژه در 50 سال اخیر دنبال شده است، این کار تلاشی است که با تأیید کارگروه تخصصی زلزله و زمین لغزش لایه‌های زمین شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور، صورت گرفته است.