اینکه چرا ایرانیان نسبت به بهداشت دهان و دندان خود کم توجه یا به عبارتی بی‌توجهند دلایل متعددی دارد که باید آسیب‌شناسی و درمان شود. اغلب ایرانی‌ها نحوه صحیح مسواک زدن را نمی‌دانند. اقدامات پیشگیرانه در بهداشت دندان همچون همه رشته‌های دیگر پزشکی نقش موثری در جلوگیری از معضلات بزرگ بهداشتی دارد، اما ایرانی‌ها تا دندانشان درد نگیرد و به قول معروف وقت کشیدنش نرسد سراغ دکتر و درمانگاه نمی‌روند. این ضرب‌المثل «دندانی را که درد می‌کند باید کند»، یا مواردی شبیه به این نشان دهنده نوع فرهنگ غالب در زمینه بهداشت دهان و دندان است. عدم مراجعه مرتب به دندانپزشک باعث شده بسیاری از بیماری‌هایی که با هزینه اندک قابل درمان هستند، به وضعیتی بحرانی تبدیل شده و هزینه‌های سنگینی را بر بیماران تحمیل کند. در کشور با توجه به فراگیری بیماری‌های دهان و دندان به نظر می‌رسد باید همچون بسیاری از کشورهای پیشرفته که در راستای عدالت درمانی و بهداشتی، با وضع قوانین و تکالیف بیمه‌ای به مردم کمک کرده‌اند، از آسیب‌های بیشتر در این زمینه جلوگیری کرد.
مسواک نزدن عامل افزایش سرطان گوارش
مطالعات متعدد انجام شده نشان می‌دهد رعایت بهداشت دهان و دندان که روزانه با یک یا دو بار مسواک زدن می‌تواند انجام شود در ایران ضعیف است و یکی از عوامل موثر در افزایش سرطان‌های دستگاه گوارش به شمار می‌رود. در این وضعیت باید افراد را نسبت به رعایت اصول پیشگیری از سرطان تشویق کرد. در ضمن بزرگ‌ترین مشکل این حوزه نبود فرهنگ مسواک زدن، مراقبت و درمان دندان است. فرهنگسازی حوزه دندان و فواید مسواک زدن باید در رسانه‌ها انجام شود. هنوز بخش قابل توجهی از افراد در کشور ما روش صحیح مسواک زدن را بلد نیستند. این در حالی است که با رعایت ساده‌ترین روش‌ها، می‌توان جامعه‌ای داشت که مردم آن از دندان‌های سالم برخوردار باشند. اگر افراد بدانند با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن به راحتی می‌توان از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری کرد، بی‌شک سراغ مسواک‌زدن می‌روند. مسواک زدن بعد از خوردنی‌ها و حداقل شستن دهان حتی با آب خالی، می‌تواند از ماندن مواد تخریب کننده روی دندان‌ها جلوگیری کند. بر اساس تاکیدات دندانپزشکان هر فرد باید برای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن وقت بگذارد. بررسی‌ها نشان داده است که بعد از هر خوردنی، تنها ۱۵ دقیقه برای از بین بردن مواد تخریب کننده دندان‌ها که در مواد قندی وجود دارد، فرصت وجود دارد، زیرا بعد از ۱۵ دقیقه حیاتی، این مواد بر لایه‌های دندان نفوذ کرده و به تدریج عامل پوسیدگی دندان می‌شوند. همچنین برای ترویج فرهنگ مسواک زدن، باید از مدارس و ترغیب دانش‌آموزان به مسواک زدن آغاز کرد. در اغلب اقشار محروم جامعه شاهد افزایش پوسیدگی دندان هستیم. در واقع این مساله ریشه فرهنگی دارد، چون برای خانواده‌ها تهیه مسواک و خمیر دندان هزینه چندانی ندارد. در شرایط کنونی آمار پوسیدگی دندان در بین قشر محروم و بی‌بضاعت جامعه از فراوانی قابل توجهی برخوردار است.
هر ایرانی حداقل ۲ دندان پوسیده دارد
رئیس دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد شیراز با اشاره به اینکه هر فرد ايرانى حداقل دو دندان پوسيده، ترميم شده يا كشيده شده DMFT)) دارد گفت: مهم‌ترين عامل سلامت دهان و دندان رعايت بهداشت و پيشگيرى از بروز بيماري‌هاى مربوط به آن است. نوید ناصری با اشاره به اینکه آمار حداقل دو دندان خراب در هر شخص ايرانى نشانه مناسبی نیست، اظهار کرد: وقتى بيمارى دهان و دندان در شخصى عارض شود، تنها اقدام لازم درمان آن است كه متاسفانه به دليل نبود حمايت بيمه‌ها از خدمات درمانى دندانپزشكى، تمام بار مادى درمان‌هاى آن بر دوش مردم مى‌افتد. او با بیان اینکه عدم رعايت بهداشت دهان و دندان، هزینه‌های گران درمانی را در پی دارد، افزود: براى بهبود وضعيت سلامت دهان و دندان مردم، به جای درمان بايد روى بهداشت تمركز کرد، زیرا انجام هر نوع درمان دندانپزشكى، وضعيت شاخص بهداشتى (DMFT) را بهبود نمى‌بخشد و فقط از ميزان معلوليت جسمى و از دست دادن دندان‌ها جلوگيرى مى‌كند. رئیس دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد شیراز با تاکید بر لزوم اجراى طرح‌هاى بهداشتى همچون آموزش بهداشت به كودكان و ساير افراد در تمام سنين تصریح کرد: عادت به مسواك زدن صحیح و عدم آسيب رسانى به دندان‌ها با رفتارهاى صدمه‌زننده ضروری است. ناصری با اشاره به انجام طرح وارنيش فلورايد در كودكان مدارس ابتدايى بیان کرد: این اقدام جزو طرح‌هاى بلندمدت محسوب مى‌شود و در كوتاه‌مدت شاهد آثار پيشگيرانه آن نخواهيم بود. بنابراين بديهى است كه پس از اجراى دو ساله طرح وارنيش فلورايد در كودكان دبستانى، هنوز هم شاخص (DMFT) و آمار پوسيدگى‌هاى دندانى بالا باشد. او با بیان اینکه انجام طرح‌هاى بهداشتى همچون وارنيش فلورايد، به مثابه كاشت بذر يا نهالى است كه در آينده بايد شاهد ثمرات و ميوه‌هاى آن باشيم، تصریح کرد: تاكيد اصلى بايد روى رعايت بهداشت دهان و دندان و مراجعات مكرر شش ماهه مردم به دندانپزشكان باشد تا بتوان مشكلات، بيماري‌هاى موجود و پوسيدگى دندان‌ها را قبل از تشديد آنها، برطرف کرد. به گزارش باشگاه خبرنگاران، این متخصص ارتودنسی یادآور شد: در كوتاه‌مدت و به شکل جهادى مى‌توان بيمه‌هاى پايه را موظف كرد كه تمام دندان‌هاى دانش‌آموزان زير ١٢ سال را بيمه دندانپزشكى كنند تا در كوتاه مدت، تمام دانش‌آموزان تحت درمان خدمات دندانپزشكى قرار گيرند و از دهان و دندان‌هايى سالم‌تر برخوردار باشند.
اقدامات فرهنگی برای ارتقای سلامت دندان
تنها دندانپزشک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره وضعیت رعایت بهداشت دهان و دندان در کشور به «آرمان» می‌گوید: بر اساس تغییراتی که در طرح تحول سلامت به وجود آمد تقریبا ۱۲ خدمت دندانپزشکی جزو خدمات بیمه‌ای قرار گرفته است. در اغلب کشورهای دنیا هزینه دندانپزشکی گران است و به تعبیر دیگر برخی خدمات‌رسانی‌ها در این زمینه جزو درمان‌های لوکس محسوب می‌شود، طبیعتا بیمه‌های پایه همه خدمات دندانپزشکی را پوشش نمی‌دهند. محمد حسین قربانی می‌افزاید: رعایت بهداشت دهان و دندان در سلامت افراد نقش دارد و باید خدمات ویژه‌ای برای این بخش از سوی مسئولان امر لحاظ شود. در شرایط کنونی کشور به دلیل فقر و عدم استطاعت مالی افراد در دهک‌های پایین و متوسط جامعه آنها توانایی پرداخت هزینه‌های گران دندانپزشکی را ندارند. به همین دلیل تعداد دندان‌های پوسیده و کشیده در بین طبقات مختلف جامعه به وضوح مشاهده می‌شود و این امر در بین قشر فقیر از فراوانی بیشتری برخوردار است. به گفته او هر ایرانی به طور متوسط دو تا سه دندان پوسیده یا کشیده دارد. طبیعتا این نارسایی در جویدن و هضم غذا تاثیر سوء داشته و در سنین بالا باعث بروز بیماری‌های گوارشی می‌شود. در کشور منابع بیمه‌ای برای پوشش دهی خدمات دهان و دندان محدود است. بیمه‌ها توانایی پرداخت هزینه‌ها در بخش‌های دولتی، خصوصی، کلینیک‌ها، داروخانه‌ها و... را با اجرای طرح تحول سلامت ندارند. این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید: در گام نخست باید رعایت بهداشت دهان و دندان در بین افراد جزو اولویت ها قرار گیرد. همچنین به مقوله آموزش نکات بهداشت دهان، دندان و پیشگیری توجه شود. در چند سال اخیر مقوله وارنيش فلورايد برای کودکان و دانش‌آموزان انجام شده است. امروزه قشر جوان جامعه به مصرف کربوهیدرات‌ها و انواع محصولات حاوی قند فراوان و مشتقات آن عادت کرده‌اند. در این وضعیت می‌توان با مجاب کردن افراد نسبت به خطرات مصرف این محصولات، فرهنگ استفاده از مسواک را جزو اقدامات ثمربخش در جامعه ترویج داد. قربانی با بیان اینکه فرهنگسازی در این زمینه هزینه‌های بخش درمان را کاهش می‌دهد، می‌افزاید: برای تحقق این امر باید آگاه‌سازی افراد در جامعه جزو اولویت‌های مسئولان مربوطه قرار گیرد. درضمن دستگاه‌های مربوطه همچون آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و درمان، شبکه‌های بهداشت و درمان، خانه‌های بهداشت و... می‌توانند در این زمینه وارد عمل شوند. او درباره اقدامات مجلس درباره ارتقای خدمات بهداشت دهان و دندان در جامعه می‌افزاید: هم اکنون سه سال از اجرای طرح تحول سلامت می‌گذرد. در این مدت تلاش برای پایداری منابع بیمه‌ها انجام شده و بخش قابل توجهی هم برای بهداشت و احیای مجدد رشته بهداشت‌کاران دندان هزینه شده است. شایان ذکر است «قانون تربیت بهداشت‌کار دهان و دندان به منظور گسترش خدمات درمانی و بهداشتی در روستاها» مصوب فروردین ۱۳۶۰ مجلس از میان داوطلبان کنکور سراسری بوده است. این افراد با معاینه و تشخیص بیماری‌های دهان و دندان، جرم‌گیری و بروساژ دندان‌ها در چارچوب فعالیت‌های بهداشتی، پر کردن دندان که نیازمند درمان ریشه نباشد، ساخت دست دندان کامل و پلاک‌های پارسیل آکریلیک و تهیه برخی فیلم‌های رادیوگرافی به افراد خدمات دندنپزشکی ارائه می‌دهند. بهداشت‌کاران می‌توانند بر اساس صلاحیت خود و برای داروخانه مراکز بهداشتی- درمانی روستا اقدام به تجویز نسخه کنند. به گفته او شاخص‌های موجود در کشور نسبت به وضعیت دندانپزشکی در دهه ۸۰ با رشد قابل ملاحظه‌ای همراه است، اما هنوز آمارهای نگران کننده‌ای در این زمینه به گوش می‌رسد.
