سه ماه سرنوشت ساز برای برجام

داوود هرميداس‌باوند- استاد روابط بین‌الملل در روزنامه شرق نوشت: سفر وزير خارجه آمريكا به سرزمين‌هاي اشغالي براي اطمينان‌بخشي به نتانياهو در زمينه مقابله با برجام و رايزني با کشورهاي اصلي اروپا براي اعمال فشار بر ايران نشان مي‌دهد لابي ضد‌برجام به‌شدت فعال است.

 

رئيس‌جمهور آمريكا در دوره قبلي بازه سه‌ماهه تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي يا بايد آن را تأييد مي‌کرد، يا لغو. اما او توپ را به زمين کنگره انداخت تا خود را از زير بدنامي خروج از برجام برهاند. اروپايي‌ها به ترامپ پيام داده بودند که بي‌توجهي او به توافقي جهاني که قطع‌نامه شوراي امنيت را هم به‌عنوان پشتوانه دارد، آنان را آزرده خواهد کرد. از سوي ديگر داخل ايالات متحده حتي برخي جمهوري‌خواهان عضو کنگره اعلام کرده بودند مخالف خروج يک جانبه آمريكا از برجام هستند.

 

ترامپ اميدوار بود تصميم جمعي کنگره، مفري براي او باشد تا هم شعارهاي انتخاباتي او بي‌ثمر نماند، هم خودش به‌عنوان فردي پيمان‌شکن معرفي نشود. لابي فعال مقامات اروپا به‌ويژه مسئول سياست خارجي اتحاديه، عاملي براي آن شد که نمايندگان ايالات متحده ترجيح بدهند فعلا تصميمي براي برجام نگيرند. بعد از مهلت ٦٠‌روزه باز هم اين رئيس‌جمهور ايالات متحده بود که ناگزير به تمديد تعليق تحريم‌ها بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک شود.

 

ترامپ فردي پيش‌بيني‌پذير نيست اما مي‌داند تعهدات دولت قبلي در نظام‌هاي جهاني موضوعيت دارند، به‌ویژه در قراردادهاي چندجانبه اين موضوع اعتبار بالايي دارد و دولت بعدي به‌سادگي نمي‌تواند تعهدات جهاني دولت قبلي را ناديده بگيرد. اين مسئله در توافق‌های دوجانبه تا حد زيادي متفاوت است اما اکنون و در شرايطي که براي اولين بار، آمريكا و ايران به‌شکل رسمي در يک موضوع با يکديگر طرف مذاکره شده و در نظام بين‌الملل، اين گفت‌وگوي مستقيم به شکل‌گيري يک قرارداد پذیرفتنی انجاميده، نمي‌توان حتي با تغيير دولت در آمريكا به‌راحتي اين توافق را ناديده گرفت.

 

ترامپ راه ديگري انتخاب کرده و آن تأکيد بر اصلاح برجام است. او تلاش مي‌کند در موضوعي همسو با اروپا، يعني نگراني از برنامه توسعه موشکي ايران، برجام را نيز زير سؤال ببرد اما فعلا فقط به کارشکني و ايجاد فضاي تهديد براي بهره‌مندنشدن ايران از حضور شرکت‌هاي بزرگ خارجي و فعاليت‌هاي عادي بانکي با جهان بسنده کرده است. ترامپ فکر می‌کند در مسئله برنامه موشکي نيز می‌تواند مدعي رسيدن ايران به موشک‌هاي قاره‌پيما با قابليت حمل کلاهک هسته‌اي شود و از دنيا بخواهد توسعه آن را متوقف کند. فرانسه هم از اين پيشنهاد تا حدي استقبال کرده است. تاکتيک مرتبط‌کردن برجام با حضور منطقه‌اي ايران در کشورهايي مانند سوريه، عراق و لبنان و برنامه توسعه موشکي، دستور کار تيم نظامي همراه ترامپ در سمت‌هاي کليدي ايالات متحده جديد است. در سفر اخير تيلرسون نيز همين مسئله پيگيري شد. فرانسه، انگليس و آلمان نظري تلويحي مبني بر بررسي برنامه موشکي ايران در شوراي امنيت ابراز کردند.

 

ايالات متحده در زمان حمله به عراق نيز نتوانست موضوعي پذیرفتنی براي جامعه جهاني پيدا کند و موضوع تسليحات کشتار‌جمعي عراق را به‌شدت پررنگ کرد. قراردادن عراق در محور شيطاني در نطق مشهور بوش پسر، مقدمه جنگي شد که هنوز عراق در آتش آن مي‌سوزد و داعش، محصول بي‌ثباتي در سيستم اداره اين کشور بود.ايران توانسته در موضوع برجام به همه تعهدات قانوني خود عمل کند و آژانس انرژي اتمي نيز اين پايبندي را در چندين گزارش تأييد کرده است. مشخص است که بهانه‌اي براي لغو برجام وجود ندارد؛ پس ترامپ سعي مي‌کند تا موعد سه‌ماهه بعدي، موضوعات حاشيه‌اي را خود رأسا يا از طريق متحدان منطقه‌اي مانند عربستان و اسرائيل به پيش ببرد. تلاش نماينده آمريكا در سازمان ملل براي نسبت‌دادن موشک يمني به ايران را نيز می‌توان در همين راستا ارزیابی کرد. ايران بارها از عهدشکني و نقض برجام از سوی آمريكا به مرجع رسيدگي‌کننده پيش‌بيني‌شده در توافق برجام، شکايت کرده است.

 

ساير کشورهاي طرف توافق هسته‌اي نيز اظهارات ايران درباره پایبند‌نبودن آمريكا به برجام را رد نکرده‌اند اما مسئله ارتباطات تجاري و ريشه‌دار اروپا با آمريكا و البته اهميت امنيت اروپا با حضور آمريكا در ناتو است. نمي‌توان پيش‌بيني کرد پنج کشور ديگر عضو برجام در قبال آمريكا چه موضعي اتخاذ مي‌کنند؟ آنان تا‌به‌حال تلاش کرده‌‌اند در مقابل رفتار تهاجمي ترامپ، کج‌دارومريز رفتار کنند و در ساير موضوعات عليه ايران، تا حدي با آمريكا همسويي نشان دهند. اگر طرفين بر اساس حسن‌نيت عمل کنند و ايران با کمي انعطاف، به‌دنبال گفت‌وگوي مؤثر با اروپا و البته تداوم ‌ بهانه‌گرفتن از ايالات متحده باشد، همکاري‌هاي تجاري بيشتري ميان طرف‌ها صورت مي‌گيرد و رفع تحريم‌ها شتاب بيشتري خواهد گرفت. در اين صورت مي‌توان تا ‌حدي انتظار حل مشکلات موجود و روند اجراي مطلوب برجام را داشت. رفتار ايران در سه ماه آينده و رايزني‌هاي فعال دستگاه ديپلماسي با اروپا، چين و روسيه مي‌تواند فضا را تا حدي تعديل کند.