کد خبر: ۵۵۸۳۳۷
تاریخ انتشار: ۱۴:۱۴ - ۲۷ تير ۱۳۹۸

روزنامه اعتماد: تركيه در دوران جنگ سرد به سبب موقعيتي كه داشت، يعني در لبه تصادم دو قلمرو ژئواستراتژيك بري و بحري ميان اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي و ايالات متحده امريكا، از اهميت ويژه‌اي در رويارويي ميان قدرت‌هاي شرق و غرب قرار گرفت. تركيه درست در مرز جنوبي شوروي، جايي كه امروز جمهوري‌هاي ارمنستان و گرجستان قرار گرفته‌اند، يك موقعيت ويژه براي غرب بود تا تحركات ابرقدرت شرق را رصد كند، دسترسي تركيه به آب‌هاي درياي سياه و مديترانه، موقعيت ويژه اين كشور را در جنگ سرد تقويت مي‌كرد.

تركيه به عنوان يكي از اعضاي پيمان آتلانتيك شمالي، به جبهه غرب پيوست. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي، اين نگراني در آنكارا شكل گرفت كه بعد از پايان جنگ سرد و از ميان رفتن اهميت ژئواستراتژيك تركيه براي ناتو، جايگاه تركيه در ميان متحدان غربي‌اش از بين برود. اعضاي غربي پيمان ناتو، با تغيير مرامنامه و گسترش ناتو به سمت بالكان، تا حدي نگراني‌هاي تركيه را كاهش دادند. اما اصل كاهش اتكاي غرب به تركيه براي رويارويي با شرق، كم‌كم دوباره اين نگراني‌ها را احيا مي‌كند.

با پيشرفت‌هايي كه در زمينه فناوري صورت گرفته است، متحدان غربي ناتو، بسيار كمتر از گذشته به ظرفيت‌هاي بري و بحري جنگ‌هاي كلاسيك براي رويارويي‌هاي خود وابسته هستند و تركيه ديگر موقعيت استراتژيك پيشين به عنوان تكيه‌گاه غرب براي مقابله با شرق را ندارد. تركيه در ادامه مسير پيوستن به جبهه غرب، تلاش كرد از طريق مسير ادغام در اتحاديه اروپا، شانس خود را براي ادغام در جهان غرب دنبال كند. هر چه مذاكرات ميان تركيه و اروپا بيشتر پيش رفت، شكاف ميان دو طرف بيش از پيش روشن شد.

تركيه به اين نتيجه رسيد كه براي پيوستن به اتحاديه اروپا بايد تعهداتي را بپذيرد كه به صورت بنيادين با ساختار فرهنگي و اجتماعي اين كشور ناسازگار و ناهمساز است. تركيه با از دست دادن جايگاهش به عنوان خط مقدم جنگ سرد، دچار سردرگمي استراتژيك در سياست خارجي شده‌بود. اين كشور تلاش كرد تا راهكارهاي بسياري را براي پيوستن كامل به غرب امتحان كند، از آشتي با ارمنستان و ابتكار مشاركت مورخان تركيه و ارمنستان در بازبيني رويدادهايي كه ...

از سوي ارمنستان نسل‌كشي ارامنه در سال 1915 عنوان مي‌شود، تا تلاش براي صلح با يونان همگي اقدام‌هايي بود كه تركيه براي ايجاد توازن در روابطش با غرب آغاز كرد. اقداماتي كه به تدريج ناموفق بودن آنها روشن شد. اين سردرگمي و گيجي تركيه كه روزگاري به عنوان نقطه اتكاي ناتو، جايگاهي ويژه براي غرب داشت، به تدريج به هشياري و آگاهي منتهي شد كه نشان مي‌داد تركيه با اتكا به جغرافياي سياسي دوران جنگ سرد، جايگاهي فراتر از ظرفيت و توانش براي خود تصور كرده است.

بعد از نااميد شدن تركيه از ادغام در اتحاديه اروپا، آخرين ضربه ناتو به تركيه در مساله سرنگوني جنگنده روسي در مرزهاي تركيه رخ داد. اقدام به سرنگوني يك جنگنده روسي، بازي دهشتناكي بود كه مي‌توانست به يك رويارويي جهاني تبديل شود، اما بر خلاف انتظار آنكارا، پيمان ناتو در اين رويداد حاضر به حمايت از تركيه نشد. تركيه در رويارويي با روسيه تنها ماند تا نهايتا اين پيام آشكار غرب، آنكارا را وادار به تصميم‌گيري تازه در مورد جهت‌گيري سياست خارجي‌اش كند.

اگر اتحاديه اروپا حاضر به پذيرش عضويت تركيه نيست و ناتو آمادگي دفاع از تركيه در نبرد با روسيه را ندارد، تركيه نياز به تكيه‌گاه‌هاي بيشتري براي ايجاد پيوندهاي استراتژيك دارد. نگاه نااميد رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه از غرب به شرق چرخيد و روسيه را به عنوان متحدي تازه براي اين كشور يافت. مسكو و آنكارا، با وجود ترور سفير روسيه در تركيه و سرنگوني جنگنده روسي، زمينه مشتركي براي همكاري پيدا كردند. درست مانند تركيه، كه نياز به يك متحد تازه براي عبور از مشكلات داشت، روسيه نيز كه از سال 2014 به دليل بحران اوكراين، تحت تحريم دولت‌هاي غربي قرار گرفته‌بود، نياز مشابهي را احساس مي‌كرد.

همكاري روسيه و تركيه، اكنون به سطح امنيتي و نظامي رسيده است. تركيه با دريافت سامانه اس -400 از روسيه، عملا بر خلاف سياست‌هاي ناتو عمل كرد، هر چند كه اس‌-‌400 همچنان فقط در سطح يك اسم است، سلاحي كه هرگز در ميدان نبرد توان عملياتي خود را نشان نداده است، اما به عنوان سمبل رقابت نظامي شرق و غرب تبديل شده است. البته اتحاد تركيه و روسيه، مورد پسند همه شهروندان تركيه نيست. برآورد مي‌شود جمعيت تاتارهاي شبه‌جزيره كريمه كه در خاك تركيه زندگي مي‌كنند، بسيار بيشتر از جمعيت اين قوم در خاك شبه جزيره كريمه باشد. افرادي كه از ظلم و اسلام‌ستيزي دوران شوروي به تركيه پناه برده‌اند و اكنون در تركيه نفوذ زيادي دارند، در كنار آنها اويغورها نيز كه بخشي از آنها در گذشته در جمهوري‌هاي شوروي اسكان داشته‌اند، مهاجران زيادي در تركيه دارند.

بسياري از اين اقوام به شكل تاريخي با روسيه دچار مشكل هستند. تركيه در شرايط كنوني، درآستانه تحول جايگاهش در نظام بين‌الملل، در ميانه تحولي در سياست داخلي نيز قرار گرفته است. حزب عدالت و توسعه، بيش از يك دهه است كه در تركيه قدرت را در اختيار دارد. اين حزب نياز داشت كه در طول سال‌هاي اخير مانند هر سازمان ديگري درون خود تحول ايجاد كند. اما بر خلاف انتظار، حزب عدالت و توسعه نه تنها هنوز موفق به تحول مثبت در ساختار خود نشده است، بلكه بسياري از اهرم‌هاي خود را نيز از دست داده است.

روزگاري حزب عدالت و توسعه در مسير گفت‌وگو و صلح با كردهاي تركيه، با شعار آزادي براي كردها، آموزش زبان كردي در مدارس و صلح در مناطق كردنشين، با احزاب كرد گفت‌وگو مي‌كرد، اما اين مذاكرات اكنون متوقف شده است و شرايط نسبت به گذشته هم سخت‌تر شده است. كودتاي ژوئن 2016 تركيه، به دستاويزي براي تسويه حساب‌هاي سياسي تبديل شده است و دولت اردوغان به شكل مستمر در حال تصفيه دستگاه‌هاي دولتي از مخالفان سياسي خود و ايجاد يك حكومت يك دست است.

بسياري از هواداران مدرن‌تر و آزادي‌خواه حزب عدالت و توسعه كه با روياي گسترش آزادي‌هاي سياسي به اين حزب راي داده‌بودند، اكنون از اقدامات حزب نااميد شده‌اند. اخراج و بازداشت گسترده در دستگاه قضايي، ارتش، نهادهاي امنيتي، آموزشي و دانشگاه‌ها، در واقع به اندازه يك حكومت موازي در تركيه نيروي سياسي طرد شده از سوي دولت اردوغان ايجاد كرده است، كساني كه به آسيب‌ديدگان از دولت اردوغان تبديل شده‌اند و آماده فرصتي انقلابي يا انتخابي براي بازگشت به جايگاه‌هاي پيشين خود هستند.

اردوغان در آستانه انتخابات 2013 وعده داده‌بود كه سال 2023 در يك‌صدمين سال تشكيل جمهوري تركيه، اين كشور را به فهرست 10 اقتصاد بزرگ دنيا وارد خواهد كرد. امروز اقتصاد تركيه در وضعيت متلاطمي قرار گرفته است و اين روياي اردوغان را به سايه برده است. ملي‌گرايي، ترك‌سازي و يك‌دست‌سازي كشور، امنيت اقتصادي تركيه را براي سرمايه‌گذاري و پيشرفت تحت تاثير قرار داده است. تركيه امروز اگر به صورت كامل از غرب جدا نشده‌باشد و كاملا به روسيه نپيوسته باشد، اما در مسيري تحولي در پيوندهاي بين‌المللي خود قرار دارد.


نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
طراحی و تولید: "ایران سامانه"