آیا ترکیه از ناتو خارج می شود؟

ایرنا- خرید سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ روسی، و به تازگی نیز طرح جایگزینی خرید جنگنده های سوخو ۳۸ روسی به جای جنگنده های اف ۳۵ آمریکایی، از سوی ترکیه که یکی از اعضای ارشد پیمان آتلانتیک شمالی موسوم به ناتو است،‌ این پرسش را نزد برخی ناظران و اصحاب رسانه ایجاد کرده که، آیا به درستی ترکیه از ناتو جدا خواهد شد، و اگر نه، وضعیت این کشور در سازمانی که به هر شکل همواره خود را رودرروی شرق و به ویژه روسیه می داند، چه خواهد شد.

این پرسش و دهها پرسش مشابه دیگر که تقریبا از اوایل سال گذشته میلادی که ترکیه قصد خود را از خرید سامانه اس ۴۰۰ آشکار کرد، نزد بسیاری از کارشناسان مطرح شد. این ابهامات از زمانی نیز جدی تر شد که آمریکا هم اعلام کرد ، اگر آنکارا قصد خود را برای خرید اس ۴۰۰ از روسیه عملی کند ، از پروژه ساخت جنگنده های اف ۳۵ کنار گذاشته خواهد شد.

ترکیه یکی از سهامداران پروژه ساخت جنگنده های نسل جدید اف ۳۵ است که هنوز و به رغم اعلام کاخ سفید مبنی بر کنار گذاشته شدن این کشور از پروژه ساخت اف ۳۵ سرنوشت میلیاردها دلار سرمایه گذاری ترک ها در این زمینه مشخص نشده است.

حدود دو ماه پیش برخی خبرگزاری ها اعلام کردند که کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای رسمی اعلام کرده که ترکیه را از پروژه ساخت جنگنده‌های اف -۳۵ کنار گذاشته است. در بیانیه دولت آمریکا علت حذف ترکیه از پروژه ساخت جنگنده‌های اف -۳۵، خرید موشک‌های روسی اس -۴۰۰ توسط ترکیه عنوان شده و گفته شده است که، متأسفانه تصمیم ترکیه برای خرید سامانه‌های دفاع هوایی اس -۴۰۰ موجب می‌شود ادامه مشارکت این کشور در پروژه ساخت اف -۳۵ غیرممکن شود.

در این بیانیه همچنین گفته شده بود که، ترکیه در ۶۵ سال گذشته از جمله شرکای مورد اعتماد و قدیمی آمریکا و متحد این کشور در ناتو بوده، اما خرید اس -۴۰۰ تعهدی را که تمامی متحدان ناتو برای دور کردن از سامانه‌های روسیه به یکدیگر داده‌اند، تضعیف می‌کند.

خرید موشک‌های اس -۴۰۰ روسی از سوی ترک ها موجب تشدید تنش در روابط آمریکا و ترکیه شده است و واشنگتن بر این باور است که سامانه دفاع موشکی اس -۴۰۰ روسیه به شدت امنیت اف -۳۵ را به خطر می‌اندازد.

مقام‌های آمریکایی و سایر کشورهای ناتو از این مساله نگران هستند که رادارهای اس -۴۰۰ بتواند به راحتی جنگنده‌های اف ۳۵ را شناسایی و رهگیری کرده و این جنگنده‌ها در برابر سامانه اس -۴۰۰ به شدت آسیب پذیر شود به همین علت ایالات متحده به ترکیه پیشنهاد داده بود تا به جای سامانه اس -۴۰۰ روسی، سامانه ضد موشکی پاتریوت را خریداری کند، اما ترکیه این پیشنهاد را رد و قرارداد خرید اس -۴۰۰ از روسیه را نهایی شده و آماده اجرا عنوان کرد.

آمریکا همچنین پیش از این به ترکیه هشدار داده بود که در صورت خرید موشک‌های اس -۴۰۰ این کشور را تحریم خواهد کرد.

حال این سوال مطرح است که آیا آمریکا ترکیه را با تحریم های بیشتری مواجه خواهد کرد؟ و از آن مهم تر این که آیا ترکیه به عنوان یک عضو ارشد ناتو از سوی این سازمان مورد مواخذه قرار خواهد گرفت؟ و یا حتی اخراج خواهد شد؟

اگر بتوان برای این پرسش ها، پاسخ های مناسبی یافت، آنگاه به سادگی می توان بسیاری از ابهامات را نیز برطرف کرد.

اما این که آیا کاخ سفید به راستی مایل به تحریم ترکیه در شرایط کنونی است، یا عمده موارد مطرح شده در این زمینه تنها یک ژست سیاسی - اقتصادی است؟، باید گفت که « بله »، آمریکایی ها از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ نشان داده اند که استفاده از ابزار اقتصادی را به خوبی می دانند و برای پیشبرد اهدافشان فرقی نمی کند که ایران را تحریم کنند یا روسیه و ترکیه ، چرا که تقریبا حدود یک سالی از زمان طرح خرید سامانه اس ۴۰۰ از سوی آنکارا، کاخ سفید به شیوه های مختلف فشارهایی را به اقتصاد ترکیه برای تمکین این کشور از دستورات واشنگتن وارد کرده که آثار و تبعات آن به وضوح در ترکیه مشخص است.

اما در مورد ناتو و احتمال اخراج و حتی نادیده انگاشتن ترکیه از این پیمان نظامی، موضوع به گونه ای دیگر است.

در نشست نوبتی وزیران دفاع ناتو که در اوایل سال ۲۰۱۰ میلادی در استانبول برگزار شد و قرار بود در آن نشست تصمیمات مهمی برای حضور نظامیان افغانستان و جلب حمایت روس ها برای حضور ناتو در این کشور اتخاذ شود، به رغم مخالفت بسیاری از اعضای پیمان، ترک ها توانستند این نشست مهم را به خوبی اداره کرده و حتی ابتکار عمل را به عنوان یکی از فرماندهان ناتو در اجلاس به دست بگیرند.

در آن نشست که نگارنده به عنوان خبرنگار حضور داشتم از نزدیک شاهد تلاش ترک ها برای تثبیت و ارتقای موقعیت راهبردی خود در میان اعضای ناتو بودم. آن موقع وزرای دفاع ناتو لازم بود که تصمیماتی از جمله اینکه در افغانستان به چند سرباز نیاز دارند و در برابر طالبان چه راهبردی کارساز خواهد بود و اینکه آیا اساسا اعضا خواهند پذیرفت که راهکاری برای این پرسش های خود در اجلاس بیابند و از آن مهم تر اینکه آیا با روس ها در افغانستان کنار خواهند آمد، ؟ ابهاماتی را داشتند و شاید برای برخی اعضا نیز رسیدن به یک تصمیم واحد بسیار سخت بود، ترکیه نقش بی بدیلی را برای ایجاد انسجام میان اعضا ایفا کرد و این موضوع نه تنها جایگاه و اندازه ترک ها در ناتو را به اثبات می رساند، بلکه توانمندی ترک ها را نیز به رخ برخی از منتقدان می کشاند.

به همین علت بسیاری از ناظران معتقدند، ترکیه که از سال ۱۹۵۲ که به عضویت ناتو درآمد، با امکانات، ظرفیت و توان خود همواره یکی از اعضای موثر در تقویت فرماندهی و توان نظامی پیمان بشمار می رفته است و به جرات می توان گفت که ترک ها از زمان عضویت خود در ناتو در تمام فعالیت های این سازمان حضور داشته و جزو چهار کشور اصلی ناتو بوده و همچنین در تامین بودجه این پیمان نقش اساسی ایفا کرده است.

اعضای ناتو همچنین می دانند که ترکیه با در اختیار داشتن آبراه های بین المللی مهم از جمله دریای سیاه و دریای اژه نقش مهمی در رهبری ناتو در این دو آبراه مهم که دسترسی به روسیه را تسهیل می کند، نقش حیاتی دارد و پایگاه های این کشور در شهرهای قونیه، مالانیا، ازمیر و استانبول که یکی از مراکز نُه گانه فرماندهی نیروهای واکنش سریع ناتو به شمار می رود، از موقعیت بسیار راهبردی در میان اعضای ناتو برخوردار است.

اما به رغم این برخورداری های راهبردی ترکیه در ناتو، برخی اعضای این سازمان همچنان ترکیه را یک عضو « مشکل ساز » و البته موثر برای این سازمان نظامی می دانند و معتقدند ترکیه به ویژه پس از وقوع کودتای نافرجام ۱۵ جولای در سال ۲۰۱۶ مشکلاتی را برای این سازمان فراهم کرده که عملا ممکن است ادامه فعالیت این کشور در ناتو را تحت الشعاع قرار دهد.

مارک پیرینی از کارشناسان یک اندیشکده آمریکایی در این باره معتقد است که، ورود ارتش ترکیه به سوریه که با هدف سرکوب یگان‌های مدافع خلق ( ی . پ . گ) و نیروهای کُرد در شمال سوریه صورت گرفت، مغایر با اهداف ناتو است، چرا که کردها در مقابله با داعش متحد ناتو بوده اند، از همین رو ترکیه در مقابل پیمان ناتو قرار گرفته است. از سوی دیگر موضوع اختلافات ترکیه با یونان و قبرس که از اعضای ناتو هستند خود موجب برخی نارضایتی ها در میان اعضا شده است. موضوع اتریش و کاهش تعهدات ناتو در این کشور که با خواست ترکیه دنبال شد و نیز اختلاف با آلمان هم مزید بر این علت عنوان شده است.

اما صرف‌نظر از همه موارد یاد شده، خرید سامانه دفاع ضد موشکی اس‌۴۰۰ از روسیه و ابراز تمایل برای خریدهای بزرگتر از جمله خرید جنگنده های سوخو ۳۸ و غیره که تاکنون سابقه ای برای آن در ناتو ثبت نشده، موجب تضعیف موقیعت ترک ها در این سازمان شده است، چرا که بسیاری از اعضا بر این باورند که معنای دیگر خرید این تسلیحات از سوی ترکیه علاوه بر تعارض با اهداف اساسی ناتو،‌ پای نیروهای نظامی روسیه را به خاک ترکیه به عنوان یک عضو ارشد ناتو باز خواهد کرد و این موضوع اخیر ، مخاطراتی به مراتب بیشتر از سایر مسایل عنوان شده ، خواهد داشت.

مجموعه این اقدامات ممکن است و یا می‌تواند موجب تضعیف ناتو شده و به طور عملی این سازمان را حتی به نابودی نزدیک کند. امری که هر چند در کوتاه مدت نمی توان زیاد به آن امیدوار بود، اما در بلند مدت می تواند همان خواسته روس ها که نابودی ناتو را در پی دارد، عملی سازد.

بنابراین به نظر می رسد بازی پیچیده و در عین حال سرنوشت سازی که به ظاهر از سوی ترکیه آغاز شده و در پی آن یکی از اعضای یک سازمان پرقدرت نظامی غربی خود را با خرید برخی تجهیزات مهم به دشمن غرب یعنی روسیه نزدیک کرده، ناتو را در شرایط بسیار پرمخاطره و حتی حیاتی قرار داده که می تواند موجودیت این سازمان را در شرایط حاد و فوق بحرانی قرار دهد. بر این اساس باید منتظر بمانیم و نتایج این بازی مثلث گونه را که در یک ضلع آن آمریکا و در اضلاع دیگرش روسیه و ترکیه قرار دارند، و در کانون آن نیز ناتو قرار دارد که با نگرانی بازی بازیگران یاد شده را نگاه می کند، از نزدیک مشاهده کنیم و اینکه فرجام این بازی چه خواهد بود؟ آیا با خروج ترکیه از ناتو پرونده بسته خواهد شد؟