ترکیه همچنان متحد آمریکا خواهد ماند؟

روزنامه اعتماد: دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا روز چهارشنبه ابتدا در پيام‌هاي توييتري شديداللحني تلاش‌هاي مجلس براي استيضاح خود را محكوم و باقي روز را نيز تلاش كرد همتاي ترك خود، رجب طيب اردوغان را براي همكاري در همه زمينه‌ها گول بزند. او در حالي كه اردوغان در كاخ سفيد كنارش ايستاده بود به خبرنگاران گفت: مدت زيادي است كه ما با هم دوستيم. او بعدا در نشست خبري نيز گفت: من به ‌شدت طرفدار اردوغان هستم.

با اينكه ترامپ توافق تجاري بزرگي به ارزش صدها ميليارد دلار را به اردوغان پيشنهاد كرد، اما نتوانست هيچ پيشرفت محسوسي داشته باشد. البته آخرين شكست ترامپ در حوزه سياست خارجي هم همه‌اش تقصير خودش نبود. تركيه به رهبري اردوغان جرات سرپيچي از دستورات امريكا، غرب و حتي ناتو را پيدا كرده است.

موافقت تركيه با عبور تروريست‌هاي افراط‌گرا از مرز‌هاي جنوبي خود به منظور پيوستن به داعش و ديگر گروه‌هاي شبه‌نظامي سوريه، در سال‌هاي اخير موجب شكايت مقامات امريكايي شده است. سپس تركيه براي مبارزه با نيروهاي كرد تحت حمايت امريكا كه عليه داعش مي‌جنگيدند، به خاك سوريه تجاوز كرد. تركيه همچنين براي ايجاد ارتباط با نيروهاي نظامي روسيه تلاش كرد، با ايران همكاري كرده و از طريق يك بانك دولتي برنامه چندين ميليارد دلاري ايران براي دور زدن تحريم‌ها را تسهيل كرد. اردوغان مخالفان سياسي، رسانه‌ها، رهبران اقتصادي، دانشگاهيان و حتي نيروهاي نظامي كشورش را براي تحكيم قدرت خود سركوب كرد.

فيل گوردون، از اعضاي ارشد شوراي روابط خارجي و همچنين هماهنگ‌كننده سياست خاورميانه در دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا مي‌گويد: بايد پرسيد كه آيا تركيه هنوز متحد امريكاست؟ وي ادامه مي‌دهد: 10 سال پيش تركيه به سمت امريكا و غرب تمايل داشت. اين كشور از نظر اقتصادي در حال تغيير و توسعه بود، به دنبال توسعه دموكراسي و بيرون كشيدن نيروهاي نظامي خود از سياست بود و قصد داشت به اتحاديه اروپا بپيوندد و همكاري خود با امريكا در ناتو را آغاز كند. اما تركيه در چند سال گذشته مسير خود را تغيير داده است. آنكارا شريك بالقوه مهمي براي امريكا باقي مي‌ماند، اما روزهايي كه واشنگتن بر اساس ارزش‌ها و منافع معمول آرزوي «اتحاد مثال‌زدني» با اين كشور را داشت، به سر رسيده است.

به گفته گنول تل، رييس مركز مطالعات تركيه در خاورميانه، اين بدترين بحران در تاريخ مدرن روابط ميان امريكا و تركيه است. او مي‌گويد: ضد امريكايي بودن هميشه در تركيه وجود داشته، اما در چند سال اخير به اوج خود رسيده است. جمعيت غافلگير‌كننده‌اي از مردم تركيه فكر مي‌كنند كه روسيه نسبت به امريكا متحد بهتري است و بيشتر تهديدات امنيت ملي از سوي امريكا صورت مي‌گيرد.

آنكارا و واشنگتن در گذشته از بحران‌هاي زيادي جان سالم به در برده‌اند؛ بحران‌هايي مانند تنش‌ در مورد قبرس در دهه 60 و 70 ميلادي، رد درخواست تسليحاتي تركيه از امريكا در دهه 90 ميلادي با استناد به نقض حقوق بشر و عدم تاييد مجلس تركيه براي حمله نيروهاي امريكايي به عراق از خاك تركيه در سال 2003.

نيروهاي نظامي تركيه از زمان تلاش براي كودتا عليه اردوغان در سال 2016،بيشتر ايدئولوژيك شده‌اند. تل مي‌گويد: ايجاد روابط نزديك‌تر ميان تركيه و امريكا يا ميان ناتو و آنكارا كار بسيار دشواري است. ده‌ها هزار نفر از نيروهاي نظامي خارج شده‌اند. وي ادامه مي‌دهد: اگر اكنون به عنوان طرفدار ناتو ديده شويد، ممكن است شغل خود را از دست بدهيد. پنتاگون نيز به نوبه خود- خصوصا فرماندهي مركزي كه در خاورميانه فعاليت مي‌كند- در مورد نظاميان تركيه بيشتر احتياط مي‌كند، چراكه تاكيد اين نظاميان بر ايدئولوژي و ديدگاه‌هاي ديني بيش از حرفه‌‌اي‌ بودن است.

از دهه 60 ميلادي تاكنون، اين دو ملت- كه نماينده دو جناح شرق و غرب در ناتو، بزرگ‌ترين اتحاد نظامي جهان هستند- معمولا ديدگاه‌هاي مشتركي در مورد تهديدهاي متداول داشته‌اند، حال چه اتحاد جماهير شوروي باشد يا افراط‌گرايي. اما اين اشتراك ديدگاه ديگر وجود ندارد. يكي از طولاني‌ترين اختلافات دو كشور بر سر تصميم اردوغان براي خريد سيستم ضد موشكي پيشرفته اس400 از روسيه است. هيچ‌يك از اعضاي ناتو اقدام به خريد تجهيزات نظامي روسي نمي‌كنند، چراكه هدف از تشكيل ناتو مقابله با نفوذ مسكو بوده است.

بر اساس قوانين امريكا، كاخ سفيد مجبور است در مقابل كشورهايي كه تجهيزات دفاعي روسيه را به دست مي‌آورند، اقدام به اعمال تحريم كند. ترامپ به اين دليل كه اين سيستم تا ماه آوريل قابل استفاده نخواهد بود، هنوز عليه تركيه تحريمي اعمال نكرده است. او در نشست خبري خود با اردوغان اعلام كرد كه خريد سامانه اس400 از سوي تركيه باعث ايجاد «چالش‌هاي بسيار جدي» شده است. به گفته وي رهبران هنوز نتوانسته‌اند اختلافات‌شان را حل و فصل كنند اما به مذاكرات خود ادامه مي‌دهند. واشنگتن از آنكارا مي‌خواهد كه حداقل راه‌اندازي اين سيستم را بيشتر به تعويق بيندازد.

اختلافات ميان متحدان سابق اكنون بيشتر شده است. تل مي‌گويد: اين دو ملت اكنون با رقيب ديگري كار مي‌كنند. تركيه با گروه‌هاي جهادي سوريه و افراط‌گرايان ليبي همكاري كرده است، در حالي كه امريكا با نيروهاي كرد سوريه متحد شده است. اردوغان كردها را- بزرگ‌ترين اقليت بومي تركيه كه در بخش‌هايي از سوريه، عراق و ايران نيز حضور دارند- يك تهديد استراتژيك مي‌داند.

مهم‌ترين شخصيت در دوره پنج‌ساله مبارزه با داعش براي امريكا مظلوم عبدي، فرمانده شبه‌نظاميان كرد بود. مظلوم براي مبارزه عليه داعش در سوريه، ضمن همكاري با بيش از 70 كشور در ائتلافي به رهبري امريكا، بيش از 11 هزار نفر از نيروهاي خود را از دست داد. ترامپ در هفته‌هاي اخير دو مرتبه با مظلوم صحبت كرده و مكررا از او ستايش كرده است.

با اين حال در كنفرانس مطبوعاتي مشترك ترامپ و اردوغان، رييس‌جمهور تركيه مظلوم را تروريست ناميد و گفت: بنابراين كشوري مانند امريكا نبايد از شخصي مانند مظلوم استقبال كند.

اين دو كشور همچنين در مورد وضعيت يكي از روحانيون تركيه به نام فتح‌الله گولن نيز اختلاف دارند. او در تبعيدي خودخواسته در پنسيلوانياي امريكا زندگي مي‌كند. طرفداران «جنبش گولن» در تركيه به راه‌اندازي سرويسي براي ايجاد مدارس مدرن در جوامع مسلمان، ترويج اسلام ميانه‌رو و گفت‌وگوي بين اديان با مسيحيان و يهوديان اقدام كرده‌اند. اما اردوغان به اهداف سياسي اين جنبش مشكوك است. او گولن و طرفدارانش را

به دست داشتن در كودتاي نظامي شكست خورده سال 2016 متهم كرد. او بارها از دولت امريكا درخواست كرده كه گولن را براي محاكمه در مورد اتهامات تروريسم و خيانت به كشور مسترد كند. هر دو دولت اوباما و ترامپ به اين نتيجه رسيده‌اند كه درباره دخالت اين روحاني در كودتاي شكست خورده هيچ مدركي وجود ندارد. اردوغان در كنفرانس مطبوعاتي روز چهارشنبه ادعا كرد: گولن براي «تخريب نظم مطابق با قانون اساسي تركيه» تلاش كرده است. او از دولت امريكا خواست كه حضور گولن در ايالات متحده را «از بين ببرند.»

از زمان تلاش براي كودتا، سركوب اردوغان باعث احساس خطر بيشتر دولت امريكا و گروه‌هاي حقوق بشر شده است. وزارت خارجه امريكا در گزارش سالانه خود در خصوص حقوق بشر دولت اردوغان را به اعدام خودسرانه، مرگ مشكوك برخي افراد در حبس، ناپديد شدن‌هاي اجباري، شكنجه و دستگيري و بازداشت خودسرانه ده‌ها هزار نفر مانند اعضاي مخالف مجلس، وكلا، روزنامه‌نگاران و سه نفر از كارمندان تركيه‌اي سفارت امريكا متهم كرد.

كنگره امريكا اكنون عليه تركيه شده است. ماه گذشته مجلس يك قطعنامه دو حزبي ارايه داد كه تجاوز تركيه به خاك سوريه را محكوم مي‌كرد. اين فشار دو حزبي بر ترامپ، او را وادار كرد در اقدامي غيرمعمول 5 سناتور برجسته جمهوري‌خواه را دعوت كند تا در مذاكرات با اردوغان او را همراهي كنند. دموكرات‌ها حتي ميزباني ترامپ از اردوغان را نيز محكوم كردند و اعضاي هر دو حزب كنگره معتقدند كه دولت بايد تركيه را به دليل خريد سامانه ضد موشكي اس400 تحريم كند.

تركيه هر كاري انجام دهد، نمي‌توان آن را از ناتو اخراج كرد؛ اين اتحاد هيچ مكانيسمي براي اخراج اعضا ندارد. تركيه مزاياي استراتژيك زيادي براي امريكا و ناتو دارد، چراكه با اروپا، خاورميانه و كشورهايي كه روزي بخشي از شوروي بودند، هم مرز است. واشنگتن با روماني در درياي سياه، با يونان، قبرس و اسراييل در شرق درياي مديترانه و با اردن و عراق در خاورميانه به دنبال همكاري بيشتر است.

در اين بين، اردوغان توانست بيش از نياز خود از ترامپ سود ببرد. فيل گوردون در اين باره مي‌گويد: رهبر تركيه «مهر تاييد ترامپ براي ملاقات در كاخ سفيد را گرفت و فرصت خوبي براي القاي مستقيم ديدگاه‌هاي خود به رييس‌جمهور پيدا كرد.»