هدف، فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی

روزنامه اعتماد: فيلترينگ؛ آري يا نه؟! مساله الان مدت‌هاست كه همين است. مدت‌هاست كه كاربران فضاي مجازي مدام با دلهره «احتمال» فيلترينگ شبكه‌هاي اجتماعي مورد استفاده‌شان يا با دشواري اتصال به فيلترشكن‌ها براي استفاده از شبكه‌هاي از پيش‌فيلتر شده، دست و پنجه نرم مي‌كنند؛ معضلي كه حالا كار را به جايي رسانده كه خراب شدن گهگدار سرورهاي پيام‌رسان‌ها يا شبكه‌هاي اجتماعي كه منجر به قطعي اين اپلكيشين‌ها مي‌شود، بلافاصله با واكنش كاربران ايراني مواجه مي‌شود. كاربراني كه نگرانند نكند اين قطعي ناشي از فيلترينگ باشد!

ماجراي فيلترينگ شبكه‌هاي اجتماعي در ايران به صورت جدي با فيلترينگ توييتر و فيس‌بوك بعد از انتخابات ۸۸ آغاز شد. اگرچه فيلترينگ اين شبكه‌هاي اجتماعي چندان موفق نبود و آنقدر استفاده از آنها بالا رفت كه حالا شاهد حضور رييس‌جمهوري، وزير، وكيل، نماينده مجلس و حتي برخي بزرگان نظام در توييتر هستيم اما همچنان فيلترينگ كار خودش را مي‌كند و مردم براي استفاده از اين شبكه اجتماعي از فيلترشكن استفاده مي‌كنند.

هر قدر هم كه كارشناسان در اين مدت، در انتقاد به فيلترينگ گفته‌اند كه اگر قرار است فيلترينگ منجر به عدم استفاده مردم از اين شبكه‌هاي اجتماعي شود پس حضور سران نظام و مسوولان دولت و حاكميت در آن، با اين هدف در تضاد است، كار به جايي نبرده است. انگار يك معامله نانوشته‌اي وجود دارد كه فيلترينگ انجام شود و با استفاده از فيلترشكن‌ها همچنان اين شبكه‌هاي اجتماعي مورد استفاده عموم جامعه قرار بگيرند، چراكه همان‌طور كه بارها بسياري از مسوولان هم اذعان كرده‌اند، عدم استفاده از فضاي مجازي، به صلاح نيست و بايد با حضور در اين فضا، از قضا از آن استفاده شود و پيام‌ها را به گوش دنيا رساند اما ظاهرا گروهي ترجيح مي‌دهند پيام‌شان را از پس پرده فيلترينگ به گوش جهان برسانند و با وجود اينكه بارها بحث رفع فيلتر توييتر مطرح شد و حتي تلاش‌هايي هم در اين زمينه انجام شد اما همان گروه خاص زير بار نرفتند و در نهايت نه‌تنها توييتر همچنان فيلتر است كه در نتيجه همان نوع نگاه، حالا تلگرام هم به صف فيلترشدگان اضافه شده است.

فيلترينگي كه بر مبناي اعتراف بسياري از مسوولان و كارشناسان مي‌توان آن را شكست خورده دانست؛ چراكه كمتر از ۵ ماه پس از فيلتر شدن اين پيام‌رسان در تاريخ دهم ارديبهشت‌ماه ۹۷، از آبان‌ماه همان سال شاهد بازگشت تدريجي سازمان‌ها و مسوولاني بوديم كه با فيلترينگ تلگرام از اين پيام‌رسان خارجي كوچ كرده و حالا با كاهش مخاطبان‌شان مواجه شده و به اين نتيجه رسيده بودند كه براي اينكه ديده و شنيده شوند، بايد به تلگرام بازگردند.

البته بازگشت اين افراد به تلگرام، تاثيري در شرايط فيلترينگ اين پيام‌رسان نداشت و برخي از همان‌‌ها كه نتيجه فيلترينگ را به چشم ديده بودند، دنبال فيلترينگ اينستاگرام افتادند. اتفاقي كه البته تاكنون رخ نداده و شايد بتوان آن را نتيجه همان جمله‌اي دانست كه حسن روحاني ۲۸ آذرماه ۹۶ و در نخستين اجلاس حقوق شهروندي مطرح كرد و گفت: «وزير ما اينجاست و به مردم قول مي‌دهد دستش روي دكمه فيلترينگ نخواهد رفت.»

اگرچه بسياري از مردم مقصر فيلترينگ تلگرام را محمدجواد آذري‌جهرمي مي‌دانند اما در مقابل گروهي هستند كه مي‌گويند وزير جوان نقشي در فيلترينگ تلگرام نداشته و اين موضوع درنتيجه اقدام بازپرسي است كه حكم فيلترينگ تلگرام را صادر كرد. البته كه بازپرس بيژن قاسم‌زاده مهرماه ۹۸ به اتهام تاثير نفوذ اشخاص دولتي در پرونده وريا مولانايي و تاثير دادن نفوذ در پرونده حسين حاجي‌زاده و نادر شريف‌زاده به مبلغ ۲۸ ميليارد ريال به عنوان متهم رديف يازدهم پرونده پرحاشيه اكبر طبري و ۲۱ همدستش بازداشت شد اما ظاهرا پرونده نفوذ او را بي‌ربط به تصميمش در فيلترينگ تلگرام دانستند و تاكنون در همچنان بر همان پاشنه چرخيده است.

ماجرا اما براي گروهي به همين فيلتر كردن‌ها ختم نمي‌شود و حالا در تازه‌ترين اقداماتي كه در راستاي محدود كردن فضاي مجازي انجام مي‌شود، ۴۰ نفر از نمايندگان مجلس انقلابي يازدهم، طرح «انسداد فضاي مجازي» را كليد زده‌اند. طرحي كه برخي از خود آنها از آن به عنوان طرح «انسداد شبكه‌هاي اجتماعي» ياد مي‌كنند و اين نگراني را به وجود آورده كه با تصويب و اجرايي شدن اين طرح، تمام پيام‌رسان‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي خارج از كشور مسدود و فيلتر شوند.

«احراز هويت كاربران فضاي مجازي»، «ايجاد نمايندگي پيام‌رسان‌هاي خارجي، داخل كشور» و «مجرم بودن كساني كه از فيلترشكن استفاده مي‌كنند» و... از جمله موارد مطروحه در اين طرح است كه كاربران فضاي مجازي همچنين بسياري از مسوولان نسبت به آن انتقادات جدي مطرح كرده‌اند. شايد مهم‌ترين موضوع مطرح شده در واكنش به اين طرح را بتوان نگراني نسبت به حوزه فضاي مجازي دانست. كنايه‌اي از انسداد منافذ فرهنگي و بستن مجاري جامعه مدني!

اگرچه برخي نمايندگان موافق اين طرح، آن را خواست مردمي مي‌دانند اما نگاهي كوتاه به واكنش‌هاي صورت گرفته درباره اين طرح به سادگي نشان مي‌دهد كه اين طرح اگر هم خواست مردمي باشد، خواست اكثريت شهروندان نيست و آنچه عموم جامعه مي‌خواهند همچنان رفع فيلتر شبكه‌هاي اجتماعي و دسترسي آزاد است. اين طرح از نظر بسياري از كارشناسان و سياستمداران غيركارشناسي است. چنانكه يكي از همكاران همان ۴۰ نماينده مجلس هم در اعتراض به آن گفته كه مفاد طرح از نظر اجرايي و محتوايي ايرادات فني دارد و از نظر علمي با آن اعلام مخالفت كرده است.

مصطفي طاهري كه از قضا در اين حوزه بيش از همكارانش در پارلمان تخصص دارد و احتمالا به همين دليل هم رياست كميته ارتباطات كميسيون صنايع و معادن مجلس يازدهم را برعهده دارد، ديروز در همين راستا به ايسنا گفته كه چندان موافق اين نوع فيلتري كه تا الان تجربه كرده‌ايم نيست. اين نماينده مجلس يازدهم اذعان دارد با وجود اينكه تلگرام را فيلتر كرديم اما هركس مي‌خواهد از آن استفاده مي‌كند. او گفته كه دنبال ويترين نيستيم بلكه بايد برنامه‌ريزي كنيم تا حرفي براي گفتن داشته باشيم.

به عقيده او اگرچه در بستر موجود آسيب‌هايي از نظر امنيتي و تا حدودي اخلاقي وجود دارد اما با تكنيك‌هايي مثل هوش مصنوعي و بدون فيلتر مي‌توان اين تهديدات را ناكارآمدتر كرد و كاهش داد. اين موضوعي است كه همتاي او در مجلس پيشين يعني رييس كميته ارتباطات كميسيون صنايع و معادن مجلس دهم هم به آن اذعان دارد. سيده حميده زرآبادي معتقد است كه تجربه فيلترينگ شكست خورده بوده و اين را مي‌توان به سادگي از بازگشت افراد به استفاده از تلگرام فهميد.

اين نماينده اصلاح‌طلب مجلس دهم هم مانند طاهري اصولگرا اين طرح را غيركارشناسي مي‌داند و معتقد است كه طرح تازه مجلسي‌ها جزو طرح‌هايي است كه باعث مي‌شود، اعتماد عمومي و آزادي‌‌هاي عمومي كمتر شوند. اين نماينده اصلاح‌طلب مجلس يازدهم در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد مي‌كند كه آن‌ طور كه تجربه نشان داده فضاي مجازي يا در كل فناوري و تكنولوژي‌هاي جديد هيچ‌ موقع مسدود نمي‌شوند و هر اتفاقي كه بيفتد يك جايگزيني براي آن وجود دارد؛ كسي كه بخواهد استفاده كند، استفاده مي‌كند حتي اگر قانون‌هاي سختگيرانه‌تر از اين هم وجود داشته باشد.

«اعتماد» به بهانه به جريان افتادن طرح انسداد پيام‌رسان‌هاي خارجي و بالا گرفتن بحث در اين رابطه علاوه بر اينكه سراغ رييس كميته ارتباطات كميسيون صنايع و معادن مجلس دهم رفته‌ و در گفت‌وگويي به بررسي ابعاد مختلف اين طرح و نتايج اجراي احتمالي آن پرداخته در يادداشتي به قلم محمدعلي ابطحي از جمله سياسيون فعال در فضاي مجازي نيز از ديگر جزييات اين مهم نوشته است. موضوعي كه در روزهاي آينده نيز بيش از اين به آن خواهيم پرداخت.