بررسی ابعاد پروژه بزرگ انتقال آب از خلیج‌فارس

روزنامه خراسان: با دستور رئیس جمهور، فاز اول طرح انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ایران به بهره برداری رسید تا با شیرین سازی آب دریا، طولانی ترین مسیر انتقال آب شیرین در کشور طی شود و به استان یزد برسد.

با اجرای این طرح علاوه بر تامین بخشی از آب شرب استان هرمزگان، آب مورد نیاز سه مجموعه صنعتی کشور هم تامین می شود: شرکت معدنی و صنعتی گل گهر سیرجان، مجتمع مس سرچشمه و همچنین مجتمع های فولادی در اردکان یزد.

اما این که این طرح چه ویژگی هایی دارد، موضوعی است که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.

برای افتتاح این طرح، ۳۰۵ کیلومتر خط لوله انتقال، ۷ ایستگاه پمپاژ آب و ۱۰ پست ۴۰۰، ۲۳۰، ۱۳۲ و ۶۳ کیلو ولت و ۱۵۰ کیلومتر خط انتقال نیرو و همچنین ۳۳مخزن تعادلی، ذخیره و مقابله با ضربه آب به ظرفیت ۱۸۷ متر مکعب، طراحی و اجرا شده است. این طرح برای ۱۲۰۰ نفر در رده‌های مختلف مهندسی و اجرایی، اشتغال‌زایی ایجاد کرده است. با افتتاح مرحله اول طرح شیرین‌سازی آب، روزانه ۲۰۰ هزار مترمکعب آب برای مصارف آشامیدنی و صنایع در استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد، نمک‌زدایی می‌شود.

اما این که این طرح چه ویژگی هایی دارد، موضوعی است که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.

4ماه تا انتقال آب خلیج فارس به یزد

طرح انتقال آب خلیج فارس برای مصارف بخش‌های شرب و صنعت در استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد به‌عنوان منبع پایدار به اجرا درآمده و در این طرح از آب دریا به دو شکل آب شور (بدون نمک‌زدایی) و آب شیرین (همراه با نمک‌زدایی) استفاده خواهد شد.

با اجرای این طرح ۴۵۰ میلیون متر مکعب آب شور نمک زدایی و در نهایت ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب شیرین برای مصرف در استان های هرمزگان، کرمان و یزد آماده خواهد شد. در فاز نخست این طرح که با 16 هزار و 300 میلیارد تومان سرمایه گذاری و 1200 نفر اشتغال زایی به بهره برداری رسید، روزانه 200 هزار مترمکعب آب شیرین سازی می شود که برای تامین بخشی از آب شرب مورد نیاز بندر عباس، بندر خمیر و روستاهای اطراف(50هزار متر مکعب در فاز نخست) و همچنین آب مورد نیاز شرکت صنعتی گل گهر سیرجان استفاده خواهد شد.

طبق برنامه ریزی، حجم آب شیرین شده در این پروژه با تکمیل فاز دوم (تا مس سرچشمه) و سوم (تا فولاد اردکان)، به روزانه یک و نیم میلیون متر مکعب خواهد رسید. آن طور که استاندار یزد اعلام کرده، فازهای دوم و سوم این پروژه نیز طی چهار ماه آینده تکمیل خواهد شد تا ابرپروژه آبی-خاکی کشور تا پایان امسال به سرانجام برسد.

چرایی انتقال آب برای صنعت؟

چهارشنبه گذشته، یعنی یک روز قبل از بهره برداری پروژه انتقال آب خلیج فارس، «رضا اردکانیان» وزیر نیرو با انتشار یادداشتی درباره چرایی روی آوردن به اجرای طرح های انتقال آب برای حمایت از صنعت توضیحاتی داد که پاسخ این سوال را مشخص می کند: «مطالعات مربوط به انتقال آب دریا در قالب طرح مطالعه تأمین و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به مرکز فلات ایران، نشان می‌دهد در افق سال ۱۴۲۵، در تأمین نیاز آبی صنایع این استان‌ها با استفاده از منابع آب متعارف درون سرزمینی، معادل ۹۰۰ میلیون مترمکعب کسری وجود خواهد داشت که تأمین آن از آب نمک‌زدایی شده دریا برنامه‌ریزی شده است.»

وزیر نیرو به این نکته مهم هم اشاره کرده است که: «هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری برای نمک‌زدایی و انتقال آب سبب می‌شود قیمت تمام شده هر متر مکعب آب شیرین انتقالی به قرار اطلاع بین 5/1تا 4/3یورو در نوسان باشد. این قیمت آب شیرین انتقالی بدان معناست که عمدتاً برای مصارف صنعتی توجیه دارد.» این صحبت های وزیر، هدف اصلی طرح های انتقال آب را نشان می دهد که همان تامین آب مورد نیاز برای صنایع است. موضوعی که با وجود استدلال های قابل قبول از نگاه فنی، منتقدانی هم دارد و اجرای آن را برای محیط زیست مضر می دانند.

نگرانی ها از آسیب های زیست محیطی

اعضای کانون تفکر آب دانشگاه یزد، از جمله منتقدان این طرح هستند و بر این باورند که «بعد از انتقال این آب به صنایع، بخشی از آن تبدیل به پساب خواهد شد و مسلما آلودگی‌هایی به همراه خواهد داشت.» یکی دیگر از استدلال های مسئولان کشور برای اجرای این پروژه این است که «کشورهای حاشیه خلیج فارس از آب دریا استفاده می کنند و ایران از این حق خود بی بهره مانده است.»

اما کارشناسان برای این استدلال هم پاسخی محیط زیستی دارند. «محمد اخوان»، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد، در این باره می گوید: «کشورهای خلیج فارس در حال افزایش آلودگی آب دریا هستند، بهتر بود ما به جای شرکت در این مسابقه آلودگی زیست محیطی به صورت حقوقی، این عمل کشورهای حاشیه خلیج فارس را به چالش می‌کشیدیم.»

انتقاد دیگر هم این است که می شود شرکت های صنعتی فلات مرکزی را به نزدیکی سواحل کشور منتقل کرد تا نیازی به سرمایه گذاری کلان برای انتقال آب دریا و تامین آب صنعت نباشد.برخی نیز پیگیری این طرح ها را به نفع آن چه مافیای آب و سدسازی می نامند منتسب می کنند که البته مخالفان تجربه استفاده جهانی از این شیوه را پاسخی به این ادعا می دانند.

سازمان محیط زیست چه می گوید؟

رئیس سازمان محیط زیست کشور، موافقت با اجرای طرح انتقال آب را اعلام کرده است. «عیسی کلانتری» در این باره گفته است: «انتقال آب از حوزه‎ای به حوزه دیگر با رعایت ضوابط مشکل زیست محیطی ایجاد نمی کند. کشورهای عربی و حوزه خلیج فارس سالانه بیش از ۳۰ میلیارد متر مکعب آب شیرین از خلیج فارس بر می‌دارند در حالی که با عملیاتی شدن این طرح ها کل برداشت ما در کشور به ۸۰۰ میلیون متر مکعب نخواهد رسید.»

ماجرای مشابه در طرح انتقال آب عمان

مانند طرح انتقال آب از خلیج فارس، ماجرای مشابهی هم در طرح انتقال آب عمان به استان های شرقی وجود دارد. مطالعات این طرح به تازگی پایان یافته و آن طور که استاندار سیستان و بلوچستان گفته است، اجرای این طرح هم امسال آغاز می شود. با اجرای این طرح، استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی به ترتیب سالانه 228، 60 و 110 میلیون مترمکعب آب تخصیصی از عمان خواهند داشت. این طرح هم منتقدانی داشته و در مقابل این انتقادها، پاسخ هایی ارائه شده است.

پاسخ به نگرانی ها

در پاسخ به انتقادها درباره طرح های انتقال آب، موافقان و مدافعان آن پاسخ هایی را مطرح می کنند که شرکت «تامین و انتقال آب خلیج فارس» به عنوان مجری اصلی این طرح، این پاسخ ها را به منتقدان ارائه کرده است:

- سال هاست کشورهای اطراف خلیج فارس میلیاردها متر مکعب شیرین سازی می کنند و پساب آن را به دریا می ریزند اما مشکلی ایجاد نشده و اگر اصول زیست محیطی رعایت شود دریا آلوده نمی شود.

-درباره انتقال شرکت های صنعتی به سواحل، باید گفت جاده و ریل توان انتقال مواد معدنی از فلات مرکزی به کنار دریا را ندارند. علاوه بر آن در کنار دریا ظرفیت پذیرش این همه شرکت صنعتی نیز وجود ندارد و سازمان محیط زیست و شیلات هم مخالف این کار است. از طرف دیگر تخلیه فلات مرکزی از سکنه از نظر اجتماعی و امنیتی به صلاح کشور نیست.

- شیرین سازی و انتقال آب از دریاهای جنوب و شمال با رعایت اصول زیست محیطی، تنها راه تامین آب مورد نیاز کشور به ویژه برای آینده است. چرا که راه جایگزین برای تامین آب وجود ندارد مگر این که اقلیم کشور از خشکسالی به ترسالی تغییر یابد.

پاسخ معاون وزیر نیرو

کشورهایی هم که منابع آبی مناسبی دارند آب را منتقل می کنند

«قاسم تقی زاده خامسی» معاون وزیر نیرو هم در گفت وگو با خراسان بر ضرورت استفاده از آب دریا در کشور تاکید کرد و گفت: «ما باید از منابع آبی دریاهای کشور استفاده کنیم، این کاری است که همه کشورهای مجاور دریاها انجام می دهند.»

وی افزود: «این کشورها با وجود داشتن منابع آبی زیرزمینی مناسب، باز هم برای صنعت و بخشی از آب شرب خودشان به استفاده از آب دریا روی آورده اند و ما هم با توجه به وضعیت آبی کشور این راه را در پیش گرفته ایم البته تردیدی نیست که باید مسائل زیست محیطی را در این پروژه ها رعایت کنیم.»

تقی زاده گفت: «هم اکنون 71 واحد آب شیرین کن در کشور فعال است که 23 واحد دیگر هم تا پایان دولت به نتیجه خواهد رسید.» البته تقی زاده خامسی درباره وضعیت نامناسب مصرف آب در کشور هم این نکته را گفت که: «90 درصد آب کشور ما در بخش کشاورزی مصرف می شود که اگر الگوی کشت را تغییر ندهیم آینده خوبی را نمی توان متصور بود.»