چه کسی فرمانده ارتش پاکستان خواهد شد؟

فرمانده کل ارتش پاکستان در آستانه بازنشستگی است و هنوز گزینه قطعی برای جانشینی او اعلام نشده است. با توجه به شرایط حساس کنونی پاکستان، این پرسش مطرح است که جانشین او چه کسی می‌تواند باشد و آیا او اصلا از قدرت کنار خواهد رفت؟

به گزارش ایسنا، به نقل از ایندین اکسپرس، گرچه شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان هنوز چند کارت بازی نشده دارد که می‌تواند در این هرج و مرج سیاسی از آن استفاده کند، اما این بحران از مقابله عمران خان، نخست‌وزیر پیشین و ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش این کشور ناشی می‌شود و تا زمانی که این مناقشه حل نشود، پاکستان روی آرامش سیاسی را نخواهد دید.

سناریوی اول: باجوا در موعد مقرر کناره گیری کرده و جانشینی برایش منصوب می‌شود

این محتمل‌ترین سناریو است. باجوا قرار است در ۲۹ نوامبر بازنشسته شود و از ماه‌ها پیش اعلام کرده که قصد ندارد بعد از این تاریخ در قدرت بماند.

او از اوایل نوامبر به پادگان‌ها و مقرهای مختلف ارتش این کشور رفته و به عنوان وداع، آخرین دیدارهای رسمی خود را انجام داد.

تحویل قدرت در روز بازنشستگی او انجام خواهد گرفت و گرچه به دلیل شرایط سیاسی کنونی، هنوز گزینه احتمالی اعلام نشده، اما به احتمال زیاد این گزینه نهایی شده است.

عمران‌خان که اخیرا هدف سوء قصد قرار گرفت و جان سالم به در برد، همچنان به راهپیمایی که از ۲۸ اکتبر در لاهور آغاز کرده ادامه داده و به سمت اسلام‌آباد حرکت می‌کند. او می‌خواهد دولت شهباز شریف را وادار به برگزاری هرچه سریعتر انتخابات کند.

از آنجا که به احتمال زیاد عمران خان در انتخابات - هر زمانی که برگزار شود - پیروز خواهد شد، نحوه تعامل او با جانشین قمر جاوید باجوا از اهمیت بالایی برخوردار است. از این رو، این رهبر حزب «تحریک انصاف پاکستان» به دنبال این بود که فرمانده بعدی ارتش با توافق او، شهباز شریف و فرمانده کنونی انتخاب شود.

اما شهباز شریف که به هیچ وجه حاضر نیست از حق خود برای انتخاب فرمانده ارتش دست بکشد، تسلیم چنین خواسته‌ای نخواهد شد. با این حال، عمران خان خطوط نبرد را از قبل ترسیم کرده و می‌گوید که فرمانده جدیدی که توسط "دزدان" و "خائنان" منصوب شود، با ارتباط با آن‌ها آلوده خواهد شد.

با این حال، حتی اگر عمران خان بتواند با لطایف الحیلی فرمانده مطلوب خود را به ریاست ارتش بگمارد، باز هم هیچ تضمینی نیست که این شخص به او وفادار باقی بماند. اگر تاریخ مؤخر پاکستان را ببینیم، درمی‌یابیم که فرماندهان ارتش از کسانی که آنان را روی کار آورده‌اند سبقت می‌گیرند. شخص باجوا را نواز شریف (برادر شهباز شریف و نخست‌وزیر سابق پاکستان) در سال ۲۰۱۶ به قدرت رساند، با این حال به نظر می‌رسد که برکناری این نخست‌وزیر سابق در ۲۰۱۷ به دست ارتش صورت گرفت.

سناریوی دوم: باجوا از سمت خود کناره‌گیری نمی‌کند و بار دیگر قدرت خود را تمدید می‌کند

این احتمال وجود دارد که باجوا کناره‌گیری نکند. عمران خان اخیرا در یک کنفرانس خبری آن را پرسش اساسی دانست. باجوا ممکن است به دو دلیل کنار نرود، البته این احتمال ضعیف است.

نخست اینکه شاید او با عمران خان و شهباز شریف توافق کند که فرمانده جدید، در دولت بعدی - که عمران خان آن را از آن خود می‌داند - انتخاب شود.

عمران خان سوءقصد اخیر به جانش را کار شهباز شریف، وزیر کشور و یک ژنرال ارشد به نام فیصل نصیر دانست، اما در کمال تعجب، به قمر جاوید باجوا اشاره‌ای نکرد. ممکن است این نشان دهد که خان سعی دارد از در مذاکره وارد شده و موقتاً باجوا را نگه دارد.

دومین دلیل این است که شاید باجوا با اعلام حکومت نظامی و مداخله ارتش، فرماندهی خود را تمدید کند. او این کار را تحت عنوان حفاظت از «منافع ملی» پاکستان خواهد کرد، اما در فرهنگ واژگان ارتش پاکستان، این به معنای حفاظت از منافع ارتش است.

عمران خان تا همین جا هم خط قرمزهای زیادی را زیر پا گذاشته و اگر ارتش به این نتیجه برسد که خان زیاده‌روی می‌کند، می‌تواند با اعلام حکومت نظامی - تا زمان برگزاری انتخابات - قدرت را در دست بگیرد. البته این یک راه حل موقت است، زیرا ارتش پاکستان از طریق تجربیات گذشته به این نتیجه رسیده که اگر مدت طولانی حکومت نظامی برقرار کند، به منافعش آسیب می‌رسد.

با این حال، ابقای باجوا در قدرت به هر طریقی که باشد، در بدنه ارتش مقبول نخواهد بود، زیرا ارتش پاکستان سلسله مراتبی دارد و افراد این هرم، به دنبال ارتقاء هستند. ادامه فعالیت یک شخص در رأس قدرت به این معناست که چهره‌های دیگر نظامی نمی‌توانند ترفیع بگیرند.

 ارتش پاکستان خود را تنها سازمان غیرفئودالی، غیر سلسله‌ای و اساساً طبقه متوسط پاکستان می‌بیند. این در حالیست که هسته مرکزی قدرت عمران خان هم از افراد طبقه متوسط شهرنشین تشکیل شده است. پس جای تعجب نیست که خان در بخش عظیمی از ارتش این کشور محبوبیت زیادی دارد و به طریق مشابه، باجوا شخصیتی منفور است. اگر او بخواهد ورای زمان مشخص شده در قدرت بماند، ضرر خواهد کرد.

سناریوی سوم: عمران خان به خواسته‌اش می‌رسد و انتخابات زودهنگام برگزار می‌شود

در این سناریو، با توجه به افزایش اعمال قدرت عمران خان از طریق راهپیمایی، سه طرف این مناقشه - یعنی عمران خان، شهباز شریف و باجوا - توافق خواهند کرد. احتمالا دولت شهباز شریف استعفا دهد و دولتی موقت برای برگزاری انتخابات تشکیل شود. ممکن است باجوا تا زمان انتخابات در قدرت بماند اما پس از پیروزی عمران خان کناره‌گیری کند تا خان شخصا فرمانده مطلوب خود را به ریاست ارتش بگمارد؛ هر چند، ‌همانطور که گفتیم این لزوما به این معنا نیست که فرمانده انتخابی خان به او وفادار بماند.

سناریوی چهارم: عمران خان به خواسته‌اش نمی‌رسد و راهپیمایی‌اش رفته‌رفته خاموش می‌شود

ارتش پاکستان و احتمالا برخی از بازیگران خارجی از جمله عربستان، امارات، چین و آمریکا به عمران خان این پیام را می‌دهند که نگذارد راهپیمایی‌اش به اسلام‌آباد (پایتخت) برسد. پای تیرخورده‌اش هم می‌تواند بهانه خوبی برای انصراف از ادامه این جریان باشد. در این صورت، دولت شهباز شریف تا زمان مقرر انتخابات در میانه ۲۰۲۳ در قدرت مانده و این فرصت را خواهد داشت تا به اقتصاد این کشور سر و سامان دهد.

در این سناریو، باجوا در تاریخ مقرر از قدرت کنار رفته و فرمانده جدید خواهد کوشید تا با افزایش انسجام نهاد ارتش، تسلط آن را بر پاکستان و دولت وقت تشدید کند. نتیجتاً عمران خان که گفته می‌خواهد ارتش را هم تحت سلطه دولت در آورد، از چشم ارتش خواهد افتاد، همانطور که نواز شریف افتاد.

اگر این اتفاق بیافتد، برادران شریف برای تضمین دولتشان به ارتش چشم خواهند داشت. ارتش کاری می‌کند که حزب تحریک انصاف پاکستان در انتخابات پیروز نشود. رد صلاحیت عمران خان حکایت از این خواهد داشت. اما در این صورت، بحران سیاسی پاکستان حل نخواهد شد.