تغییر روش‌های درمان اعتیاد در کشور

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه به زودی وزارت بهداشت آمار عملکرد حوزه درمان اعتیاد را ارائه و با بررسی شاخص‌های کمی، میزان تغییرات هدف‌گذاری شده برای تنوع بخشی به رژیم درمان اعتیاد در کشور مشخص خواهد شد، می‌گوید: حسب مصوبه ستاد مبارزه با مواد مخدر، اسناد اجرایی درمان اعتیاد طی سال ۱۴۰۱ بازنگری شده‌اند و به تدریج پس از طی مراحل اداری لازم ابلاغ می‌شوند.

مجید قربانی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه برای گذار دوره محرومیت از مواد با حداقل عوارض و علائم ناخوشایند، در درمان تخصصی اعتیاد از متدهای مختلفی استفاده می‌شود، به روش رویکرد پرهیزمدار یا اصطلاحا سم‌زدایی، درمان نگهدارنده و روش درمان پرهیزمدار اشاره کرد و گفت: اصل درمان اعتیاد، درمان روانی-اجتماعی است که با هدف بهبود رفتارهای فرد و بازتوانی مشکلات جسمی، روانی و به ویژه اجتماعی او از آسیب‌های ناشی از مصرف مواد و تبعات اعتیاد صورت می‌گیرد.

او همچنین معتقد است که از نظر علمی سقفی برای مدت زمان تجویز داروی نگهدارنده وجود ندارد اما کسی که واجد شرایط لازم برای این درمان باشد بهتر است حداقل به مدت یک سال درمان را ادامه دهد در غیر این صورت قطع زود هنگام دارو قبل از بازسازی سیستم عصبی و بهبود وضعیت روانی-اجتماعی فرد می‌تواند موجب عود مصرف مواد شود.

سه داروی رایج درمان اعتیاد در کشور

مهم‌ترین شاخص برای انتخاب داروی درمان اعتیاد

وی در این میان با بیان اینکه سه داروی اصلی برای درمان نگهدارنده اختلال مصرف مواد افیونی یا همان اعتیاد شدید به مخدرها وجود دارد، «متادون»، «بوپرنورفین» و «اپیوم تینکچر» یا «شربت تریاک» را به عنوان سه داروی مذکور مطرح می‌کند که البته تجویز شربت تریاک بیشتر در کشور ما رایج است چون الگوی مصرف مواد در ایران بیشتر معطوف به تریاک است.

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به اینکه برای تعیین روش و رژیم درمانی معیارهایی وجود دارد که در منابع علمی و پروتکل‌ها و راهنماهای درمانی معین شده‌اند و پزشک درمانگر پس از ارزیابی هر یک از بیماران براساس این معیارها تصمیم می‌گیرد فرد از چه رویکرد درمانی (پرهیز مدار یا نگهدارنده) کدام دارو و کدام رژیم درمانی و برای چه مدت بیشتر منفعت ببرد؛ مهم‌ترین شاخص برای انتخاب داروی درمان اعتیاد را موفقیت‌آمیز بودن درمان با آن دارو برای کنترل بهینه اعتیاد و عواقب آن که عوارض دارویی احتمالی در مقایسه با آن عواقب بسیار ناچیز است عنوان و تاکید می‌کند: منافع درمان دارویی اعتیاد و آسیب‌های مصرف مواد و عواقب اعتیاد آنقدر زیاد است که عوارض محتمل دارویی در مقابل آن بسیار ناچیز است، کما اینکه برای درمان بسیاری دیگر از بیماری‌های مهم، عوارض داروهای آن بیماری را تحمل کرده و می‌پذیریم.

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره چرایی استفاده از متادون برای ترک اعتیاد توسط اکثر معتادان اینطور توضیح می‌دهد: اگر بخواهیم بر موضوع متادون متمرکز شویم باید توجه کنیم این دارو عموما (و نه الزاما همیشه) برای درمان نگهدارنده کسانی مناسب‌تر است که اعتیاد آنها در مراحل پیشرفته‌تر، هم از نظر شدت وابستگی و هم از جنبه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از اعتیاد یا همراه با آن قرار دارند.

چرا اغلب درمانگران و معتادان برای ترک اعتیاد، «متادون» تجویز و استفاده می‌کنند؟

قربانی تصریح می‌کند: بیماران ما، حتی آن‌هایی که مواد سبک‌تری مانند تریاک (در مقایسه با هروئین و شیره) مصرف می‌کنند عموما در مراحل پیشرفته اعتیاد برای درمان مراجعه می‌کنند بنابراین معمولا برای آنها «متادون»، داروی انتخابی است، حال آنکه اگر فرد در مراحل اول اعتیاد برای درمان مراجعه کند یعنی زمانی که اعتیاد و آسیب‌های آن شدت نیافته است، داروهای دیگر می‌توانند برای افرادی که معیارهای لازم دیگر را هم دارند، ارجحیت داشته باشند.

وی ادامه می‌دهد: متادون همچنین نسبت به دو داروی دیگر هم برای درمانگران و هم برای بیماران شناخته شده‌تر است و سابقه بسیار طولانی‌تری برای درمان اعتیاد با آن در کشور وجود دارد، بنابراین عجیب نیست که رغبت بیشتری برای تجویز آن وجود داشته باشد. ضمن اینکه باتوجه به نحوه تعرفه‌گذاری فعلی، باتوجه به قیمت بسیار بالاتر داروهای بوپرنورفین و تنتور اپیوم نسبت به متادون، بسیاری از بیماران ترجیح می‌دهند از متادون استفاده کنند.

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با تاکید بر اینکه مهم‌ترین شاخص برای تصمیم‌گیری درخصوص نحوه و رژیم درمان اعتیاد، موفقیت‌آمیز بودن آن روش در قطع مصرف مواد غیرقانونی به صورت پایدار است و پس از آن شاخص‌های دیگر لحاظ می‌شود، می‌گوید: به این ترتیب اگر به هر دلیل – از جمله اصرار بیمار- درمان با متادون سهل‌الوصول‌ترین رژیم درمانی باشد و درمان با سایر رژیم‌های درمانی با مانع جدی روبرو باشد، درمانگر موظف است ضمن ارائه توضیحات لازم در مورد محاسن و معایب انواع رژیم‌های درمانی، خدمت درمان با متادون را به بیمار ارائه دهد چون تحت هر شرایطی درمان با متادون در کلینیک‌های تخصصی از مصرف مواد غیرقانونی مناسب‌تر و نسبت به مصرف خودسرانه متادون تهیه شده از بازار غیرقانونی کم‌عارضه‌تر خواهد بود. با این همه، کیفیت درمان که انتخاب رژیم درمانی در آن نقش اساسی دارد نیز بسیار مهم است بخصوص اگر انتخاب داروی نامناسب توسط درمانگر یا بیمار موجب عوارضی شود که به قطع درمان و خروج بیمار از برنامه درمانی یا حتی ترس از ورود به درمان منجر شود. در اینجا نیز هدف اصلی باید قطع بلند مدت مصرف مواد درنظر گرفته شود.

البته قربانی این را هم می‌گوید که بسیاری از عوارض دارویی با اطمینان بخشی، ارائه مشاوره‌های به‌هنگام پزشکی و روانشناختی، تغییر دوز و استفاده از داروهای کمکی قابل برطرف کردن است.

مصوبات جدید برای درمان اعتیاد با داروهای گران‌قیمت‌ و افزایش پوشش بیمه‌ای این داروها

وی ادامه می‌دهد: به طور مثال ممکن است برخی افراد،‌ از برخی عوارض جنسی یا روانی متادون شکایت داشته باشند حال آنکه این عوارض در زمان اعتیاد آنها به مواد نیز با شدت بیشتر و در کنار مصائبی سهمگین‌تر وجود داشته و اتفاقا درمان موفق با متادون موجب شده با بهبود وضعیت، فرد نیازهای جدیدی را شناسایی کند و انتظار دارد دارو بتواند همه آنها را رفع کند. همچنین افرادی هستند که از بیم وابستگی قوی به متادون وارد برنامه درمانی نمی‌شوند. در تمامی این موارد راهکارهایی وجود دارد که تغییر رژیم درمانی یکی از آنهاست. به دلایلی که ذکر شد هم بیماران و هم درمانگران تمایل بیشتری به رژیم درمان نگهدارنده با متادون دارند لذا تصمیم گرفته شد برای بهینه کردن کیفیت درمان اعتیاد براساس شاخص‌هایی نظیر افزایش ورود و ماندگاری در درمان مزایای استفاده از داروهایی مانند بوپرنورفین ترویج شود و اگر موانعی در این زمینه وجود دارد (مانند کیفیت پایین دارو، قیمت بالای دارو، سهمیه بندی مراکز درمان اعتیاد) برطرف شوند. به این منظور مصوباتی در کمیته درمان ستاد اتخاذ شده که در اصلاحیه دستورالعمل‌های درمان اعتیاد منعکس خواهد شد؛ ازجمله تمهیدات برای ارائه مشوق جهت درمان با داروهای گران‌قیمت‌تر و افزایش پوشش بیمه این داروها نیز درنظر گرفته شده است.

تغییر و تنوع‌بخشی به درمان اعتیاد در کشور

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر در این راستا اعلام می‌کند که به زودی وزارت بهداشت آمار عملکرد حوزه درمان اعتیاد را ارائه خواهد کرد و با بررسی شاخص‌های کمی، میزان تغییرات هدف‌گذاری شده برای تنوع بخشی به رژیم درمان اعتیاد در کشور مشخص خواهد شد.

قربانی با تاکید بر اینکه یک روش درمانی طلایی در اعتیاد نداریم، بلکه با مجموعه‌ای متنوع از رویکردها، مدالیته‌ها و رژیم‌های درمانی روبه رو هستیم که برای هر بیمار حسب شرایط یکی از این شیوه‌ها مناسب یا مناسب‌تر است، خاطرنشان می‌کند: هدف ما پوشش حداکثری انواع روش‌های درمان اعتیاد برای همه نیازمندان است، به نحوی که درمان با کیفیت، در دسترس و متناسب با شرایط بیمار که امکان پرداخت هزینه‌هایش را داشته باشد، تامین شود.

ستاد مبارزه با مواد مخدر وارد بحث درمان و بازار داروهای ترک اعتیاد نمی‌شود

بازنگری اسناد درمان اعتیاد طی سال ۱۴۰۱

وی بیان می‌کند: ستاد مبارزه با مواد مخدر براساس جایگاه خود وارد بحث مصادیق رژیم‌های درمانی و داروهای بازار درمانی کشور نمی‌شود، اما تلاش می‌کند سبدی متنوع از انواع روش‌های درمانی را تامین کند. ما براین باوریم که هیچ شیوه درمانی موثر براساس شواهد علمی در دنیا وجود ندارد که متخصصین ما به آن تسلط نداشته باشند و یا نتوانند آن را به بیماران در کشور ارائه دهند. عملی کردن این ظرفیت مستلزم آن است که سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و ارائه خدمات درمان اعتیاد در بستری کارشناسی و مبتنی بر اصول علمی و تخصصی صورت گیرد و آگاهی لازم و کامل نسبت به ملاحظات درمان اعتیاد به جامعه داده شود. امری که رسانه‌ها نقشی کلیدی در آن دارند.

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌افزاید: همواره در تلاشیم خدمات درمان اعتیاد در کشور با بهره‌گیری از موثرترین شیوه‌های درمانی ارائه شوند، به همین دلیل در بازه‌های زمانی مناسب دستورالعمل‌ها و راهنماهای درمانی براساس جدیدترین یافته‌های علمی دنیا و تجربیات کشور توسط متخصصین مورد ارزیابی قرار گرفته و به‌روزرسانی می‌شوند. براین اساس و حسب مصوبه ستاد مبارزه با مواد مخدر اسناد اجرایی درمان اعتیاد طی سال ۱۴۰۱ بازنگری شده‌اند و به تدریج پس از طی مراحل اداری لازم ابلاغ می‌شوند.