خیز روسیه برای رقابت با نوبل

در نشستی رسانه‌ای در مسکو با حضور نمایندگانی از روسیه، مصر، هند، امارات متحده عربی و ایران، جایزه ادبی بریکس رونمایی شد.

به گزارش ایسنا، هدف از این جایزه‌ ادبی تقویت مبادلات فرهنگی میان کشورهای عضو و پاسداشت ارزش‌های معنوی و ملی عنوان شده و به گفته برگزارکنندگان، قرار است جایگاهی میان جوایز ادبی معتبر مانند گنکور و نوبل داشته باشد.

در یک نشست خبری که در مسکو و با حضور نمایندگانی از کشورهای روسیه، مصر، هند، امارات متحده عربی و ایران درباره جایزه ادبی بریکس برگزار شد، درباره این جایزه ادبی، چگونگی انتخاب نامزدها، اهداف و چشم‌اندازهای این جایزه ادبی گفت‌وگو شد. 

روزنامه روسی «Realnoe Vremya» در مطلبی درباره این جایزه جدید ادبی نوشته است: «ایده اهدای یک جایزه ادبی به نویسندگان کشورهای عضو بریکس پس از برگزاری «میزگرد ارزش‌های سنتی» در نیمه دوم نوامبر گذشته در مسکو شکل گرفت. به گفته برگزارکنندگان، هدف از تأسیس این جایزه، ایجاد یک فضای انسانی مشترک میان اعضای بریکس، ارتقای تبادلات فرهنگی، حمایت از ارزش‌های معنوی، خانوادگی و ملی و پاسداشت تاریخ و فرهنگ است.»

سرگئی استپاشین، رئیس اتحادیه کتاب روسیه و عضو کمیته سازمان‌دهنده از روسیه، در این نشست رسانه‌ای گفت: «کشورهای عضو بریکس متنوع هستند و گمان می‌کنم شما با جغرافیای آن‌ها آشنا باشید. آن‌ها تاریخ و فرهنگ متفاوتی دارند. اما آنچه ما را متحد می‌کند، مخالفت با چیزی نیست، بلکه اهداف مشترک، از جمله در حوزه انسانی است. باور دارم که ادبیات بهترین وسیله برای درک عمیق‌تر تاریخ، سنت‌ها و فرهنگ کشورهای عضو بریکس است.»

جایزه ادبی بریکس هر سال یک‌بار اعطا خواهد شد. رهبری راهبردی جایزه بر عهده هیئت مؤسس است که همچنین کمیته برگزارکننده را تشکیل خواهد داد. این کمیته متشکل از نمایندگانی از هر کشور عضو بریکس، مسئول انتخاب هیئت داوران و دبیرخانه خواهد بود. نماینده اصلی جایزه در روسیه، اتحادیه کتاب این کشور به ریاست استپاشین است.

هیات داوران شامل حداقل دو نماینده از هر کشور خواهد بود. روسیه هفت عضو در هیات داوران دارد که از جمله می‌توان به دیمیتری بک (منتقد ادبی و مدیر موزه تاریخ ادبیات روسی)، وادیم دودا (رئیس کتابخانه دولتی روسیه)، مارینا زاخارنکو (رئیس کتابخانه ادبیات خارجی)، و زاخار پریلپین (نویسنده) اشاره کرد.

استپاشین افزود: «ما تمرکز ویژه‌ای بر ترجمه کتاب‌های منتخب و برنده به زبان روسی داریم.»

دیمیتری کوزنتسوف، دبیر جایزه و نماینده مجلس روسیه، گفت که سازوکار جایزه چیزی بین جایزه گنکور و نوبل است؛ به این معنا که نه ناشران و نه نویسندگان خود را نامزد نمی‌کنند، بلکه هیات داوران نامزدها را از هر کشور معرفی می‌کند. در ضمن، این نامزدی برای خود نویسندگان است، نه صرفاً یک اثر خاص. به گفته استپاشین، مهم‌ترین معیار برای انتخاب نامزدها «سهم نویسنده در بازتاب ارزش‌های معنوی و اخلاقی، تاریخ و فرهنگ کشورهای عضو بریکس» است.

فهرست اولیه شامل سه نویسنده از هر کشور خواهد بود؛ در مجموع ۳۰ نویسنده از ۱۰ کشور که به گفته برگزارکنندگان، «بهترین بازتاب‌دهنده روح ملت خود هستند». این فهرست در سپتامبر و در جریان میزگرد ارزش‌های سنتی در برزیل اعلام خواهد شد. فهرست نهایی شامل یک نویسنده از هر کشور است و در رویداد «خانه بریکس» در شانگهای در ۱۴ اکتبر اعلام خواهد شد.

با توجه به زمان محدود، این نگرانی مطرح است که آیا داوران می‌توانند آثار ۳۰ نویسنده را بخوانند؟ چگونه می‌توان کیفیت ادبی و بازتاب فرهنگی آثار را بدون ترجمه دقیق و مطالعه همه‌جانبه ارزیابی کرد؟ زیرا برای داوری منصفانه، لازم است همه آثار به زبان‌های کشورهای عضو بریکس ترجمه شوند؛ کاری که در زمان محدود تقریباً غیرممکن است.

برنده نهایی در ماه نوامبر ۲۰۲۵، یک ماه پس از معرفی فهرست نهایی، در مراسمی در مسکو اعلام خواهد شد. کوزنتسوف این بخش را «عنصر نمایش» خواند و گفت: «برترین نویسنده بریکس لزوما بهترین نویسنده همه دوران و ملت‌ها نیست. این بیشتر یک رقابت است، که به شکلی نمایشی هم برگزار می‌شود.»

او در سخنرانی‌اش چندین‌بار به جایزه نوبل اشاره کرد و گفت که این جایزه تنها به آثاری داده می‌شود که «ارزش‌های غربی» را بازتاب دهند. به اعتقاد او، جایزه ادبی بریکس می‌تواند به عنوان جایگزینی برای نوبل مطرح شود.

از نظر ارزش مالی این جوایز، نوبل ادبی در سال‌های اخیر مبلغی معادل ۱.۱ میلیون دلار به نویسنده برنده اعطا کرده، در حالی که جایزه نقدی گنکور فرانسه تنها ۱۰ یورو است. جایزه بریکس بناست یک میلیون روبل (حدود ۱۱ هزار دلار) به برنده اعطا کند؛ مبلغی نسبتاً کوچک، اما به مراتب بیشتر از گنکور. البته جایزه‌هایی چون «کتاب بزرگ» یا «یاسنایا پولیانا» در روسیه، ۳ میلیون روبل به برندگان خود اعطا می‌کنند.

مسعود احمدوند، عضو ایرانی کمیته سازمان‌دهنده و مسئول مرکز فرهنگی سفارت ایران در روسیه، سخنرانی خود را با محکومیت اقدامات اسرائیل و آمریکا در حمله به ایران آغاز کرد. البته از حاضران خواسته شده بود صرفاً درباره جایزه صحبت کنند. او تأکید کرد که «قلم می‌تواند از شمشیر نیرومندتر باشد و باید بیشتر نوشت و کمتر جنگید».