چهار عامل در نحوه رفتار رانندگان اهميت زيادي دارد كه عبارتند از: شدت زلزله (ميزان آسيب‌ها)، زمان وقوع زلزله، سطح فرهنگ و پايبندي به مقررات و ميزان اعمال مقررات.
زلزله هر قدر شديدتر باشد ميزان آسيب‌ها بيشتر و گسترده‌تر مي‌شود و در نتيجه وضعيت بحراني‌تري در پيش خواهد بود، هراس بيشتري در رانندگان ايجاد شده و رفتار غيرمنطقي بيشتري را شاهد خواهيم بود. انسداد مسيرها گسترده‌تر و رانندگان تعجيل بيشتري براي اطلاع از وضعيت خانواده و كمك‌رساني به آنها دارند.
زمان وقوع زلزله نيز در رفتار رانندگان داراي اهميت است. بروز زلزله در شب نسبت به روز ديرتر احساس مي‌شود اما در شدت‌هاي بالا، وقوع زلزله در شب هنگام، هراس بيشتري را ايجاد خواهد كرد.در طول شب اعمال مقررات(شرايط مشابه از نظر حجم ترافيكي) سخت‌تر خواهد بود و بي‌نظمي بيشتري مشاهده مي‌شود.
مهم‌ترين عامل در بغرنج شدن قضيه و اهميت يافتن مساله، وقوع زلزله در ساعاتي است كه شبكه در زمان اوج بهره‌برداري است. اين زمان اوج معمولا در ساعات اوليه صبح (براي مثال 7 تا 9 صبح) و در عصرها هنگام برگشت از كارها (براي مثال ساعت 5 تا 7 بعد از ظهر) است.
به هر حال در ساعات اوج، مسيرهاي شهري با حداكثر ظرفيت خود در سطوح سرويس E (حجم ترافيك بالا) كار مي‌كنند. اين سطح سرويس ناپايدار بوده و به سرعت با بروز موانع كوچك در مسير، تبديل به سطح سرويس F مي‌شود. زلزله در ساعت اوج مي‌تواند اكثر مسيرهايي كه با ظرفيت نزديك با ظرفيت خود حركت مي‌كنند را دچار مشكلات زيادي كند.در جوامعي كه تمايل زيادي به گريز از قوانين و مقررات وجود داشته و رانندگان خود را ملزم به رعايت حقوق ديگران نمي‌دانند، مشكلات ايجاد شده توسط وسايل نقليه‌اي كه هنگام بروز زلزله در سطح شبكه قراردارند، بسيار خواهد بود. كشورهاي جهان سوم داراي ضعف‌هاي عمده‌اي در اين زمينه هستند. در آنها با وجود يك راهبندان كوچك در وضعيت‌هاي عادي، افراد سعي مي‌كنند به هر صورت خود را از راهبندان خارج كنند كه راحت‌ترين صورت آن استفاده از مسير مقابل است. اين مساله بخصوص با افزايش زمان تاخير وارده بر افراد شدت يافته و ميزان پايبندي به مقررات كاهش مي‌يابد.
مطمئنا در هنگام زلزله و با وقوع راهبندان‌هاي گسترده بويژه در ساعات اوج، امكان استفاده از سطح شبكه براي وسايل امدادي كاهش خواهد يافت.
براي حل اين مشكلات و مواجهه با آنها مي‌توان اين كارها را انجام داد.
آموزش و اطلاع‌رساني
آموزش همگاني و اطلاع‌رساني مي‌تواند در تعديل رفتارهاي افراد بعد از بروز زلزله كمك كند و در تصميم‌گيري صحيح آنها نقش موثري داشته باشند. آموزش‌ها بايد گسترده بوده و جداي از نيروهاي امدادي و انتظامي براي افراد عادي با سطوح مختلف تحصيلي نيز اجرا شود.
تخليه و بازگشايي مسير
ساعات اوليه بعد از زلزله مي‌تواند نقش مهمي را در زندگي افراد حادثه‌ديده داشته باشد و در اين راستا نياز به تخليه سطح راه‌ها از وسايل نقليه عبوري است.
براي تخليه اين وسايل نقليه مشكلاتي مانند خروجي‌هاي محدود در طول آزادراه‌ها، بسته شدن يك مسير در اثر تخريب پل و عدم‌امكان عبور از تقاطع و بسته شدن مسيرهاي كنارگذر، بسته بودن بعضي دسترسي‌ها به آزادراه‌ها و شرياني‌ها، وجود وسايل نقليه متراكم در پشت سر موانع، عدم امكان عبور از صف ترافيكي و رسيدن به موانع و رفع آنها وجود دارد.
مقاوم‌سازي ساختمان‌هاي محل استقرار
از آنجايي كه حضور اين نيروها و ارائه خدمات در لحظات اوليه بحران زلزله اهميت خاصي دارد بايد ساختمان‌هاي محل استقرار نيروهاي انتظامي ـ امنيتي و امدادي به ويژه بيمارستان‌ها و مراكز درماني با مقاومت بالايي طراحي شوند تا در صورت بروز زلزله بتوانند پايدار بوده و خدمات خود را ارائه دهند.
داشتن طرح و برنامه و پيش‌بيني‌‌هاي لازم
براي مديريت بحران
براي مقابله با زلزله بخصوص در كلانشهرهايي كه در معرض زلزله‌هايي با شدت بالا هستند، موارد مهمي را بايد درنظر گرفت. در رابطه با نيروهاي پليس راهنمايي و رانندگي و امدادي مي‌توان به مواردي چون پيش‌بيني نحوه فراخواني ، نحوه سازماندهي مجدد، نحوه جايگزيني افراد آسيب ديده يا دور از دسترس محل‌ها و موقعيت‌هايي كه بايد تحت‌پوشش قرار گيرند، اشاره كرد. در زلزله كوبه ژاپن، زلزله در ساعات اوليه صبح اتفاق افتاد. بعد از مدت كوتاهي وزارتخانه‌هاي مربوطه در جريان قرار گرفتند و بالگرد براي برآورد آسيب‌ها و زيان‌ها بر فراز شهر به پرواز درآمد.
عليرضا اسماعيلي/ استاديار دانشگاه علوم انتظامي
