فشار بر پایه پولی از دو مجرا

روزنامه دنیای اقتصاد: آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که در سه ماه نخست سال جاری میزان بدهی‌های بخش دولتی به بانک مرکزی 4/ 13 درصد و میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی 7 درصد رشد کرده است. در نتیجه این دو عامل که در سال‌های گذشته، اثر کاهشی در پایه پولی داشتند، در بهار سال جاری، رشد پایه پولی را در جهت افزایشی تحت‌تاثیر قرار دادند.

گزارش «پولی و بانکی» و «مالی و بودجه» از سوی بانک مرکزی منتشر شد. گزارش پولی و بانکی، نسبت به ماه‌های اخیر یک تغییر قابل‌توجه داشت و آن این بود که علاوه بر «خلاصه دارایی و بدهی‌های بانک‌ها و موسسات اعتباری»، «خلاصه دارایی و بدهی‌های بانک مرکزی» و «خلاصه دارایی و بدهی‌های سیستم بانکی» نیز عنوان شده است.

بر این اساس میزان دارایی‌های خارجی کل سیستم‌بانکی در خرداد ماه سال جاری معادل با 567 هزار میلیارد تومان بوده است که این رقم در بازه سه ماهه 5/ 2 درصد کاهش یافته است. از این رقم 340 هزار میلیارد تومان مربوط به دارایی خارجی بانک مرکزی است که طی سه ماه کاهش 4/ 3 درصدی را پشت سر گذاشته است. دارایی‌های خارجی بانک‌ها و موسسات اعتباری نیز در خرداد ماه معادل 228 هزار میلیارد تومان عنوان شده که طی سه ماه کاهش 1/ 1 درصدی را ثبت کرده است.گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که در خرداد ماه میزان نقدینگی به 1059 هزار میلیارد تومان رسیده و در بازه سه ماهه 2/ 4 درصد رشد کرده است. بر این اساس رشد «پول» در سه ماه نخست سال جاری معادل با منفی 2/ 0 درصد بوده و به 136 هزار میلیارد تومان رسیده است.

 همچنین حجم شبه پول، در پایان خرداد ماه معادل 923 هزار میلیارد تومان بوده و رشد 8/ 4 درصدی را طی سه ماه داشته است. در ادبیات اقتصادی، مقدار نقدینگی به‌عنوان حاصل جمع «پول» و «شبه‌پول» تعریف می‌شود که در این تعریف، «پول» از دو بخش «اسکناس و مسکوک» و «سپرده‌های دیداری» (جاری) تشکیل می‌شود و «شبه پول» نیز، معادل با «سپرده‌های غیردیداری» (مدت‌دار) بانک‌ها است که از نقدشوندگی نسبتا پایین‌تری برخوردار است. در سال‌های اخیر با مثبت بودن نرخ واقعی سود بانکی همواره از رشد سپرده‌های جاری کاسته شده و به رشد سپرده‌های مدت‌دار افزوده شده است.

رشد بدهی بخش دولتی

یکی از مهم‌ترین اجزای دارایی بانک مرکزی، میزان بدهی بخش دولتی است که شامل بدهی‌های دولت و شرکت‌های دولتی به بانک مرکزی است. میزان بدهی دولت به بانک مرکزی در سه ماه نخست 6/ 36 درصد رشد کرد و به 3/ 33هزار میلیارد تومان رسیده است. رشد بدهی‌های دولت در سه ماه نخست سال قبل 6/ 34 درصد گزارش شده است. برخلاف این روند، میزان بدهی‌های شرکت‌ها و موسسات دولتی به بانک مرکزی در سه ماه نخست سال جاری 1/ 7 درصد کاهش یافته و به 6/ 25 هزار میلیارد تومان رسیده است. در سال گذشته، خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی 7 واحد درصد از رشد 17 درصدی پایه پولی را در اختیار داشته است. به نظر می‌رسد که با آمار صعودی سه ماه نخست سال جاری، این روند همچنان در سال جاری نیز تداوم داشته باشد.

تغییر روند در بدهی بانک‌ها

یکی دیگر از اجزای مهم پایه پولی، خالص بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی است. در سال گذشته این عامل اثر نزولی در پایه پولی داشت به نحوی که با کاهش 6/ 2 درصدی طی سال، 7/ 1 واحد درصد از پایه پولی را کاهش داده بود. این روند در سال جاری تغییر کرد و در سه ماه نخست میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی افزایش یافته است. مطابق آمارهای بانک مرکزی در بهار سال جاری میزان کل بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به 5/ 89هزار میلیارد تومان رسیده و نسبت به انتهای سال گذشته 7 درصد رشد کرده است.

این در حالی است که در سه ماه نخست سال گذشته، 2/ 5 درصد از میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی کاسته شده بود. به گفته مسوولان بانک مرکزی، این بانک با برگزاري جلسات مشترک و مستمر با مديران عامل بانک‌هاي بدهکار، راه‌اندازي سامانه چکاوک و رفع زمينه‌هاي اضافه برداشت بانک‌ها از کانال اتاق پاياپاي بانکي در جهت کاهش بدهي بانک‌ها به بانک مرکزي اقدام می‌کرده است، اما به نظر می‌رسد که وضع بد برخی از بانک‌ها در سال جاری باعث شده که میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، تغییر مسیر دهد. یکی دیگر از اجزای دارایی‌های بانک مرکزی «سایر دارایی ها» است که رقم آن در پایان خرداد ماه سال جاری به 7/ 7 هزار میلیارد تومان رسیده و نسبت به انتهای سال قبل رشد 250 درصدی را پشت سرگذاشته است. البته این روند افزایشی طی سه ماه قبل (در سطح کمتری) نیز مشاهده می‌شد و میزان سایر دارایی‌های بانک مرکزی رشد 187 درصدی را ثبت کرده بود.

رشد یک درصدی اسکناس و مسکوک

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که میزان اسکناس و مسکوک در سه ماه نخست سال جاری یک درصد رشد کرده است، این رشد به دلیل افزایش 38 درصدی اسکناس‌های نزد بانک‌ها و رشد 106درصدی بدهی نزد بانک مرکزی بوده است. میزان کل اسکناس و مسکوک در پایان خرداد ماه سال جاری به 49 هزار میلیارد تومان رسیده است. بخش دیگری از بدهی‌های بانک مرکزی شامل سپرده‌های بانک‌ها و موسسات اعتباری است که نزد بانک مرکزی قرار می‌گیرد. به گزارش بانک مرکزی میزان سپرده قانونی بانک‌ها در سه ماه نخست سال جاری به 108‌هزار میلیارد تومان رسیده است که نسبت به سه ماه نخست سال قبل 4/ 6 درصد رشد کرده است. رشد سپرده‌های قانونی در سه ماه نخست سال قبل معادل 2/ 3 درصد بوده است. بر اساس آمارهای منتشر شده میزان بدهی‌های ارزی بانک مرکزی در سه ماه نخست سال جاری روند نزولی معادل منفی 7/ 3 داشته و به 152 هزار میلیارد تومان رسیده است.

گذر سپرده‌ها از هزار هزار میلیارد تومان

بر اساس آمارهای بانک مرکزی در بخش بانک‌ها و موسسات اعتباری میزان سپرده‌های بخش غیردولتی بانک‌ها با ثبت رقم 1028 هزار میلیارد تومان در خرداد ماه در بازه سه ماهه 9/ 4 درصد رشد کرده است. نکته مهم این است که در سه ماه نخست سال گذشته سپرده‌های دیداری کاهش 5/ 3 درصدی داشته، اما در سه ماه نخست امسال 8/ 5 درصد به سپرده‌های جاری افزوده شده است. برخی از کارشناسان پیش بینی کردند که با کاهش نرخ سود بانک ها، از میزان رشد سپرده‌های مدت‌دار کاسته شود.

کاهش درآمدهای نفتی

بانک مرکزی در کنار گزارش پولی و بانکی، گزارش مربوط به تراز پرداخت‌ها را نیز منتشر کرده است. بر اساس آمارهای منتشر شده در این گزارش، میزان کل درآمدهای دولت در سه ماه نخست سال جاری 6/ 9 درصد رشد کرده است. در این خصوص میزان درآمدهای مالیاتی در پایان خرداد ماه سال جاری به 18 هزار میلیارد تومان رسیده و 87 درصد از درآمدهای دولت را به خود اختصاص داده است. یکی از نکات قابل توجه در گزارش تراز پرداخت‌ها این موضوع است که در بخش واگذاری دارایی‌های سرمایه ای، میزان منابع حاصل از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی در سه ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل 56 درصد کاهش یافته است. میزان این درآمدها در سه ماه نخست سال جاری به 5/ 43 هزار میلیارد تومان رسیده که در سه ماه نخست سال قبل این رقم 100 هزار میلیارد تومان بوده است.