|
نخست وزیر
عصر روزی که رضاشاه در مجلس با به زبان آوردن جمله ای، محمود جم را از نخست وزیری عزل و متین دفتری را به جای او منصوب کرد، هر دوی آنها برای دیدار شاه به قصر رفتند. رضاشاه در حالی که متین دفتری را برای مذاکره در مورد ترکیب کابینه جدید به اتاق خود می برد، رو به رئیس دفترش کرد و با اشاره به جم گفت: «آقای وزیر دربار هم مشغول کار جدیدشان بشوند». او در واقع با به کار بردن این تعبیر، سمت «وزارت دربار» را که از زمان عزل تیمورتاش، از دربار سلطنتی حذف شده بود، اعاده کرد و آن را به جم سپرد.
اما هنوز کسی به درستی سر در نمی آورد که چرا متین دفتری ناگهان به نخست وزیری رسیده است. او خود در خاطراتش که به نام «خاطرات یک نخست وزیر» منتشر شده است، چند دلیل برای این انتخاب رضاشاه برشمرده است: «من شخصاً هیچ اقدامی برای احراز این مقام نکرده بودم. اصولاً در آن زمان این گونه تشبث ها مجاز و معمول نبود. نه دستجات پارلمانی وجود داشت نه احزب سیاسی. تصمیم گیرنده شخص شاه بود و برای خود محاسباتی داشت و آن محاسبات بر مبنای اصولی بود که شاه تدریجاً آنها را در نظر می گرفت. در کابینه جم افرادی چون علی منصور، علی اصغر حکمت نسبت به من حق تقدم داشتند و سابقه وزارت آنها طولانی تر از سابقه وزارت من بود.»
او سپس چند دلیل برای انتخاب خود از سوی رضاشاه بر می شمارد. نخست اینکه روزی رضاشاه از وزرا خواسته که در مورد یک مسئله بین المللی نظر خود را مکتوب به او ارائه کنند و شاه مقاله متین دفتری را بیش از دیگران پسندیده است. دوم اینکه شاه خدمات متین دفتری را در ماجرای ازدواج ولیعهد به یاد داشته و دیگر اینکه توجه شاه در هیأت وزیران جم، بیش از دیگران به متین دفتری بوده و او را فرد با تدبیری می شناخته است: «در حقیقت من مشاور حقوقی شاه بودم و چون به طرز فکر او آشنا بودم، مطالب را طوری عنوان می کردم که مورد پسند او واقع شود.» اما به نظر می رسد دلیل اصلی انتخاب متین دفتری به نخست وزیری چیز دیگری بود. روابط ایران و آلمان از زمان به قدرت رسیدن هیتلر مرتب رو به گسترش بود و در نزدیک به دو ماهی که از آغاز جنگ جهانی دوم می گذشت، ارتش آلمان در تمام جبهه ها به سرعت پیش می رفت. به گفته متین دفتری: «یک فرض دیگر هم برای نخست وزیری من وجود داشت و آن این بود که تحصیلات من در مدرسه ایران و آلمان انجام گرفته بود و گذشته از تسلط به زبان آلمانی مدتی هم در سفارت آلمان مستشار بودم. شاه در آن ایام، آلمان را برنده جنگ می دانست و شاید این موضوع هم در تصمیم رضاشاه بی تأثیر نبوده است.»
به هر حال مدت نخست وزیری متین دفتری بیش از هشت ماه طول نکشید. روز ۴ تیر ۱۳۱۹ شاه با خشم و پرخاش و در حالی که چند بار عصایش را به پشت و شانه متین دفتری می کوبید دستور بازداشت او را صادر کرد. شاه به متین دفتری هم بدگمان شده بود و تصور می کرد در توطئه ای علیه او نقش داشته است.