| |
جام جم آنلاين: زمان مي‌گذرد و كم‌كم خنكاي عصرگاه آغاز مي‌شود، خورشيد در پشت تپه‌هاي دوردست خود را پنهان مي‌كند و بازي شگفت‌انگيز نور در افق غربي شروع مي‌شود، آسمان رنگ مي‌بازد و كبود و سپس تيره مي‌گردد تا عرصه براي حضور و بازي آرام‌بخش ستاره‌ها و سيارات آماده شود؛ هلال ماهي كه هر شب چهره عوض مي‌كند و سياراتي كه هر شب در گوشه‌اي از آسمان پرسه مي‌زنند. ستاره‌هايي كه هر يك داستاني را روايت مي‌كنند و نوار شبح‌گون راه شيري كه چشم هر بيننده‌اي را به خود خيره مي‌كند.
گذر شهابي سرگردان، ظهور دنباله‌داري شبح‌گون و گرفتگي ماه و خورشيد هر از چندگاهي سكون آسمان را بر هم مي‌زنند. چشم كه خيره كني اشباحي دور دست پديدار مي‌شود و شايد به كمك ابزاري كوچك بتوان كهكشان‌هاي دوردست را مانند لكه‌اي مه‌آلود ببيني كه نور آنها چند ميليون سال در راه بوده‌اند تا به چشمان شما برسند.
همه اينها حسي از عظمت و شكوهي بي‌انتها را در انسان بيدار مي‌كند و به ياد او مي‌آورد كه در اين جهان بيكران هيچ چيز ارزش آن را ندارد كه انسان، انسانيت خود را به خاطر آن از دست بدهد. فردا روزي است كه صاحبان اين تجربه آن را با همه مردم قسمت خواهند كرد.
نجوم، يكي از رشته‌هايي است كه نه تنها در ايران، بلكه در تاريخ جهان جايگاه ويژه‌اي دارد. نقش اين رشته تنها به دليل كشف‌ها و دستاوردهاي علمي نيست كه به ارمغان آورده، بلكه به دليل تاثيري است كه در نگرش انسان بر جهان اطراف خود گذاشته است. روزگاري نه‌چندان دور، باور به مركزيت و ثابت بودن زمين در آسمان و گردش همه اجرام سماوي به دور آن، ريشه‌هاي يكي از پايدارترين قالب‌هاي فكري را شكل مي‌داد كه نه تنها چندين قرن ذهن انسان را اسير خود كرد، بلكه نظريه زمين مركزي بنياني شد براي نظرات فلسفي آن دوران و جالب آن‌كه در پايان دوران سياه قرون وسطي، بار ديگر اين نجوم بود كه به ميان آمد و عمدتا به واسطه قوانيني كه كپرنيك و كپلر
امروز از آن روزهاي دشوار فاصله زيادي گرفته‌ايم و مي‌دانيم كه زمين ما در مركز عالم قرار ندارد و سياره ما تنها سياره‌اي كوچك است كه به دور ستاره‌اي معمولي و يكي از بيش از 100 ميليارد ستاره كهكشان راه شيري مي‌گردد و كهكشان ما نيز هيچ جايگاه ويژه‌اي ندارد و تنها يكي از ميليون‌ها كهكشاني است كه تاكنون در جهان شناخته‌ايم و هر يك از آنها هم با ابعادي مشابه كهكشان ما و داراي همين تعداد ستاره در دل خود هستند كه ممكن است ميزبان سيارات بي‌شماري نيز باشند. جايگاه ما از مركز عالم به گوشه‌اي دور دست پرتاب شده و اين موضوع بايد انسان را متواضع‌تر كند.
نجوم، بستري براي رشد علم
دانش ستاره‌شناسي با توجه به اين‌كه موضوع و ابزار كارش در دسترس بسياري از مردم است توانسته در دوراني كه علم بشدت اختصاصي و تخصص‌گرايانه پيش مي‌رود، طيف وسيع‌تري از علاقه‌مندان را درگير خود كند و بتواند شاخه‌اي از علم را به نام نجوم آماتوري حمايت كند؛ رشته‌اي كه فعالان آن الزاما متخصص دانشگاهي نجوم نيستند و از راه تدريس و تحقيق نجوم كسب درآمد نمي‌كنند بلكه از روي علاقه و در وقت‌هاي آزاد خود به مسائل نجومي مي‌‌پردازند. فعاليت اين افراد كه براي لذت عميقي كه كار نجومي به آنها مي‌دهد صورت مي‌گيرد، بازه وسيعي را شكل مي‌دهد.
از رصد ماه و سيارات و اجرام اعماق آسمان گرفته تا محاسبات رياضياتي مرتبط و برنامه‌نويسي رايانه‌اي و كشف دنباله‌دارها و نواخترها و... و البته بخشي از فعاليت‌هاي آنها به اشتراك گذاشتن احساس رضايت و لذتي است كه از كار نجومي براي آنها به وجود مي‌آيد. اين تلاش براي معرفي زيبايي‌هاي آسمان شب به مردم البته تنها به كار منجمان نمي‌آيد ولي مهمتر از آن اين است كه به ابزاري براي تحكيم پايه‌هاي علمي ميان مردم بدل شده است.
نجوم در ذات خود جذاب است و ترويج آن به وسيله‌اي براي ترويج علم بدل شده است. مردم عادي نيز كه در ميان كوهي از مشكلات زندگي روزمره قرار دارند، اگر فرصتي برايشان پيش آيد تا به شكوه آسمان و طبيعتي كه آنها را در بر گرفته بينديشند خود را رهاتر احساس مي‌كنند و همين آرامش مي‌تواند بر زندگي روزمره آنها تاثيرگذار باشد.
از سوي ديگر، نجوم بخشي از طبيعتي است كه اطراف ما را فرا گرفته است. اگر حرمت و حفظ محيط زيست و طبيعت اطراف براي ما مهم است، چگونه مي‌توان از طبيعتي چشم پوشيد كه كل سياره ما را در دل خود گرفته است و بر كليت زيستگاه ما اثر مي‌گذارد.
از اين نظر نيز نجوم عرصه‌اي براي تفكر درباره جايگاه انسان به شمار مي‌رود. اگر به اين دلايل است كه جهان به دانش نجوم توجه ويژه‌اي مي‌كند، در ايران كه تاريخچه آن مملو و سرشار از تحقيقات دانشمنداني است كه توانسته اند گام‌هاي مهمي را در مرزهاي اين دانش بردارند، نجوم به بخشي از هويت فرهنگي و تاريخي آنها بدل شده است.
روز نجوم
شايد به دليل بخشي از آنچه پيش از اين گفته شد بود، در دهه 1950 و 60 ميلادي نجوم آماتوري ميان مردم در بسياري از شهرها رواج يافت. بويژه اين رويداد را مي‌توان در شهري مانند سانفرانسيسكو جستجو كرد، جايي كه افراد سرشناسي مانند جان دابسون و داوگ برگر، شيوه‌هاي جديدي براي ترويج اين علم را مطرح مي‌كردند.
داوگ برگر در اين دوره كه گروه‌هاي مختلف برنامه‌هايي را براي ترويج نجوم برگزار مي‌كردند، اين سوال را مطرح كرد كه چرا نبايد همه گروه‌ها يك برنامه مشترك در سال داشته باشند تا مردم را به ديدن زيبايي‌هاي دنياي آسمان شب دعوت كنند و آنها هم بتوانند از اين موقعيت لذت ببرند؟ اين ايده در سال 1973، باعث شد تا انجمن نجوم كاليفرنياي شمالي اقدام به برگزاري اولين روز نجوم كنند. زمان اندكي پس از اين داستان بود كه روز نجوم نه تنها مرزهاي ايالت را در نورديد، كه توانست به فراتر از مرزهاي امريكا برسد و در اين باره ليگ بين‌المللي نجوم برنامه‌ريزي جهاني آن را به عهده گرفت.
در ايران اما از 8 سال پيش برنامه روز نجوم به همت رصدخانه آموزشي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان (رصدخانه زعفرانيه) و برنامه تلويزيوني آسمان شب آغاز شد و طي مدتي كوتاه توانست به جايگاهي بي نظير در ترويج علم در منطقه دست يابد. در 8 سال گذشته گروه‌هاي
فردا در ايران
بر اساس اعلام شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران، تا كنون بيش از 30 شهر براي برگزاري اين مراسم آماده شده‌اند. امسال برنامه‌هاي روز نجوم كه در پارك‌هاي عمومي، رصدخانه‌ها، خانه‌هاي علم و حتي خيابان‌ها برگزار مي‌شود، علاوه بر تلاش براي معرفي زيبايي‌هاي نجوم به مردم و پاسخ به پرسش‌هاي آنها، بر موضوع بسيار مهمي متمركز شده است. در ايران امسال اين روز با محوريت مساله گرمايش زمين و تغييرات اقليمي‌برگزار مي‌شود.
اين مساله در شعار امسال به نام زمين، تنها سياره براي زيستن متجلي شده است و سعي مي‌كند خطر گرمايش زمين بر سياره ما را كه تنها مكان ممكن براي زيستن ماست، به ياد مردمي آورد كه حتي گام‌هاي كوچكشان مي‌تواند به نجات زمين منجر شود.
به همين دليل فردا اگر در پارك‌ها يا محل‌هاي عمومي، در كنار تلسكوپ‌هايي كه شما را به ديدن آسمان دعوت مي‌كنند و افراد علاقه‌مندي كه مشتاقانه در حال توضيح اين زيبايي‌ها به شما هستند، با نكاتي درباره سياره خودتان روبه‌رو شديد، تعجب نكنيد چون سياره شما يكي از ساكنان كوچك جهان شگفت‌انگيز آسمان شب است.
روز نجوم در ايران
در نقشه محل‌هايي كه مراسم روز نجوم را برگزار مي‌كند مشخص شده است. مي‌توانيد نشاني كامل مكان‌هاي برگزاري را در پايگاه اينترنتي www.asiac.ir
