زلزله، بیخ گوش پایتخت

شهروند: خبرهای این‌چنینی، نگرانی‌هایی که سال‌هاست بر تهران سایه انداخته را با خود همراه کرده‌اند. خبرهایی به نقل از منابعی که معمولا اسمی ندارند و از بلاهایی تلخ و غیرقابل باور روایت می‌کنند که قرار است با زلزله‌هایی نه‌چندان شدید بر سر تهران بیایند. مهدی زارع دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله، دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «درباره خبرهای اینچنینی، باید به نکاتی توجه کرد. نخست آن‌که مقاومت لرزه‌ای در مناطقی از تهران کاهش پیدا کرده که فرونشست اتفاق افتاده است. این‌که گفته می‌شود دشت تهران ٣٦سانتی‌متر فرونشست کرده، درست نیست، زیرا تمامی دشت تهران دچار فرونشست نشده و ما دربخش‌هایی همچون دشت شهریار با پدیده فرونشست زمین روبه‌رو هستیم.»

 

او ادامه می‌دهد: «نکته دیگر این است که فرونشست‌ها در دشت تهران از ١٨ تا ٣٦سانت حکایت دارند و گزارش‌های مختلفی از میزان فرونشست زمین مطرح است. باید توجه داشت در مناطقی که فرونشست اتفاق افتاده و مسکونی هم هستند، به منازل آسیب‌هایی وارد شده که آنها را در مقابل زلزله آسیب‌پذیرتر کرده و وقوع زلزله‌ای با بزرگی کمتر و شتاب کمتر هم می‌تواند خرابی به بار بیاورد و آنها را تخریب کند.» زارع درباره این‌که گفته می‌شود مقاومت لرزه‌ای پایتخت از ٦ به ٤,٥ ریشتر کاهش یافته، توضیح می‌دهد که «این عبارت‌های دقیقی نیست این‌که بگوییم، مقاومت لرزه‌ای پایتخت ١.٥ ریشتر کاهش یافته، درست نیست و تعبیری نامفهوم است. اول باید گفت که همه جای تهران به یک اندازه از فرونشست زمین آسیب ندیده و دوم باید بر این موضوع تأکید کرد، مناطقی که دچار فرونشست شده باشند، بیشتر آسیب‌پذیر خواهند بود.»

 

این توضیحات درحالی است که به گزارش ایسنا، در کلانشهر تهران تاکنون ۹بار زلزله‌های بالای ۷ ریشتر به وقوع پیوسته و این شهر هم‌اکنون در بین شهرهای زلزله‌خیر جهان در رتبه ششم از نظر خطرپذیری قرار دارد. به گفته کارشناسان میزان فرونشست خاک در تهران نسبت به ۱۰‌سال قبل حداقل دوبرابر شده و به ۳۶سانتی‌متری در‌سال رسیده است که این موضوع به دلیل سستی لایه‌های زیرین زمین و پوکی خاک ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی، عملا شهر آسیب‌پذیرتر شده است.

 

 

طی روزهای اخیر اقبال شاکری رئیس کمیسیون عمران شهر تهران درجریان رونمایی از گسل‌های شهر تهران اعلام کرد:   «۶‌درصد مساحت تهران و حومه و یک‌درصد مساحت این کلانشهر روی گسل زلزله قرار دارد. همچنین مساحت کل پهنه‌های گسل در استان تهران ۸۰کیلومتر مربع و در داخل شهر تهران ۴۷کیلومتر مربع است. این شهر دهمین شهر پرجمعیت در کلانشهرهای دنیا از نظر وقوع زلزله است.»ازسوی دیگر احتمال فعال‌شدن سه گسل «مشا»، «شمال تهران» و گسل «جنوب ری» وجود دارد. گسل «مشا» که حدود ۲۰۰کیلومتر طول دارد، از گسل‌های اساسی البرز مرکزی است که در شمال تهران قرار گرفته است. این گسل از حاشیه رشته‌کوه در غرب به سوی شرق البرز گسترش می‌یابد. گسل شمال تهران در دامنه رشته‌کوه البرز با طول حدود ۹۰کیلومتر قرار دارد و از «کن» تا «لشگرک» ادامه دارد. این گسل در لشگرک به گسل «مشا» فشم می‌پیوندد. گسل‌های جنوب و شمال ری نیز از شاخص‌ترین گسل‌ها در دشت‌های جنوبی تهران هستند و حدود ۲۰کیلومتر طول دارند.

 

گذشته از خشکسالی‌های اخیر، تغییراتی که مدیریت شهری تهران در این سال‌ها در مسیر رود دره‌ها از طریق ساخت بزرگراه‌ ایجاد کرده، پتانسیل کافی برای ادامه فرونشست محسوب می‌شود. اختلال در طبیعت رود دره‌ها ناشی از پروژه‌های ترافیکی و عمرانی در شهر، امکان نفوذ و جذب آب‌های سطحی به زیرزمین را محدود کرده است. از ۴۳‌ نوع مخاطره طبیعی ریز و درشت درجهان، ۳۲ نوع آن در شهرهای مختلف ایران جاری است، اما به‌رغم این میزان خطرپذیری درکشور، از یک‌سو نرخ تلفات و خسارات ناشی از حوادث طبیعی در ایران برخلاف سایر کشورها، در گذر زمان، رو به افزایش بوده- که این موضوع نشان‌دهنده عدم استفاده از روش‌های مرسوم دنیا برای مقاوم‌سازی شهرها در برابر مخاطرات است- و ازسوی دیگر میزان تلفات طبیعی در ایران نسبت به کشورها، هیچ همخوانی با نسبت جهانی جمعیت ایران ندارد.

 

با این وجود طی روزهای اخیر در نشستی نقشه‌های پهنه‌های گسلی شهر تهران که گفته می‌شود پس از ۱۰‌سال تحقیق و پژوهش تهیه‌شده، رونمایی شد.در این‌باره احمد صادقی، رئیس ستاد بحران شهر تهران توضیح می‌دهد که نکار تهیه نقشه گسل‌های شهر تهران در سال ۱۳۸۷ به اتمام رسید اما تا امروز در تأیید این اسناد اختلاف‌نظر وجود داشت که با پیگیری‌های شورای اسلامی شهر تهران، شهرداری و وزارت راه‌وشهرسازی روز چهارشنبه نقشه در کمیته‌های فنی ۲۸۰۰ به تصویب رسید.»او توضیح می‌دهد: «امنیت شاخص‌های مختلفی دارد و صرف قرارگرفتن روی گسل نمی‌تواند معنای ناامنی باشد بلکه نوع ساخت‌وساز، بافت منطقه، تراکم جمعیت و پارامترهای دیگر در امنیت منطقه از نظر زلزله موثر است. بنابراین نیازمند آن هستیم تا پلاک‌ها با توجه به قرارگیری روی گسل، مقاوم‌سازی شوند.»