سرگذشت پول از پشیز و پاپاسی تا تومان

روزنامه ایران: سکه از مهم‌ترین اختراعات بشری و از مظاهر تمدن انسانی است که در طول دو هزار و ششصد و اندی سال گذشته بتدریج رواج پیدا کرده و علاوه بر کاربرد اقتصادی به‌نوعی از نظر سیاسی و مذهبی هم نمادی برای حکومت‌ها بوده است.قبل از پیدایش سکه مبادلات به روش پایاپای صورت می‌گرفت و مخصوصاً چهارپایان واحد پایه مقیاس ومقادیر مبادلاتی بوده است و کلمات پکونیا و کاپیتال که در اصل به معنی سرحیوان است و کلمه کاپیتالیسم یا سرمایه‌داری مشتق از آن کلمه است ونیز لغت عربی جمل به معنی شتر و مزد و همچنین کلمه مال به معنی دارایی و خواسته که بر چارپایان و ستورهم اطلاق می‌شد از آن جمله است.در دوره هخامنشی هم پرداخت نقدی و هم پرداخت  غیر نقدی (بر پایه گوسفند) رایج بوده است.نخستین وسایل مبادلاتی صدف و پوست و عاج و بعدها فلزات به شکل کارد ، میله، در و تبرهای مسی و دیگ و حلقه‌های فلزی در بیشتر ممالک شرقی بود که بهترین نمونه حلقه‌ها مربوط به موهنجودارو پاکستان وشوش و مخصوصاً نوشی جان تپه ملایر است.
 

پیدایش نخستین سکه‌های واقعی مربوط به لیدی است و در ایران ضرب سکه از زمان داریوش یا بنا بر اقوالی از زمان کوروش آغاز شد.واحد پول‌های سلطنتی هخامنشی دریک و شکل نام داشته‌اند.شکل یا سکل یا سیقلو در زبان بابلی به معنای سنجیدن و کشیدن و پرداختن است و به وزن 5.60 گرم از نقره ضرب می‌شدند و نام پول نقره بوده است.دریک یا داریک نیز نام سکه زرین هخامنشی(و مدتی پس از آن) به وزن 8.41 گرم بوده که به‌ دلیل ارزش یک به سیزده نقره به طلا، بیست شکل نقره برابر با یک دریک و ده شکل ارزش یک (کرشه) را داشته است.تقسیمات مختلفی برای سکه‌های سلطنتی دریک و شکل و همچنین درهم نقره و استاتر طلا برای ساتراپ‌ها تعریف شده بوده است. سیستم‌های مورد استفاده وزنی ایالات تابع تقسیم‌بندی آتیک و میلزیاک و اژینی و غیره با تغییراتی در پایه وزن درهم و استاتر بوده است.استاتر از آحاد قدیمی یونانی است که برخی عقیده دارند از ایشتار بابلی گرفته شده و چون سکه‌های بابل نقش الهه ایشتار یعنی ناهید را داشته بدین نام مرسوم شده‌اند، البته شواهد سکه شناسی چندان بر این نظریه صحه نمی‌گذارند.برای درک ارزش شکل باید ذکر کرد که مثلاً در الواح تخت جمشید بهای یک گوسفند سه شکل بوده و نصف دستمزد ماهانه یک زن 2.5 شکل بوده است.ضرب سکه خصوصاً طلا در انحصار دولت مرکزی بود و با کسب اجازه در مواردی در ایالات تابعه ضرب می‌شدند.سکه آریاندی خودسرانه توسط ساتراپ مصر آریاندا به تقلید از سکه داریوش ضرب شد که به اعدام وی انجامید.

درهم همان‌طور که گفته شد از اصلی‌ترین واحدهای پولی تمام ادوار ایران تا دوره صفویه بوده و در آیه 20 سوره یوسف قرآن کریم نیز آمده است و به معنای عام سکه نقره به‌کار می‌رود هر چند در طول تاریخ درهم مسی هم دیده شده است. ریشه واژه از«دراگ من» آسوری به معنای شصت یک و به روایتی از دراج اوستایی و به قولی از کلمه دراخم یا دراخمه یونانی است که اعراب این سکه را از ایرانی‌ها اخذ کردند چون اصولاً اعراب سکه‌ای از خود نداشتند و حتی تا اواخر سده اول هجری از سکه‌های ساسانی با تغییراتی استفاده می‌کردند.در قوانین جزائی اسلام از قبیل دیه نیز مبنا درهم نقره و دینار طلاست.دینار نیز به معنای عام سکه‌های طلا به‌کار می‌رود در حالی که دینار نقره هم در دوره‌هایی رایج بوده است.اصل کلمه دینار را برخی از کلمه لاتینی دنارئوس به معنی «ده تایی» می‌دانند و برخی معتقدند از کلمه آریایی دنار گرفته شده که در وندیداد به معنی سنگ آمده است. ارزش دینار معمولاً گاهی ده درهم و گاهی سیزده درهم بوده و در قاموس کتاب مقدس و اکثر کتاب‌های تاریخی ذکر شده است. فلوس هم کلمه‌ای مأخوذ از بیزانسی و در اصل واژه لاتینی گفته شده و در انجیل و قاموس کتاب مقدس آمده و به سکه مسی کم ارزش گفته می‌شود و در اشعار خاقانی و سعدی و سروش اصفهانی و غیره ذکر شده است. عمدتاً نام درهم و دینار از اواخر سده اول هجری تا پایان دوره عباسی روی اغلب سکه‌ها درج شده و فلوس تا آخرین ضرب سکه ماشینی در ایران که به زمان ناصرالدین شاه می‌رسد همچنان روی سکه‌های مسی درج شده است.درهم و دینار بسته به دوره و محل ضرب نام‌های مختلفی داشتند که نام و تاریخچه ده‌ها مورد از آنها در دست است و هنوز واحد پولی چند کشور هستند.

تومان با وجود داشتن قدمت از دوره مغولان، تا دوره فتحعلی شاه هیچگاه یکی ازچندین واحدپولی نبوده و به ظن قوی ریشه‌ای ایرانی ندارد و چون پول به هرحال نمادی ملی است، امید است در این راستا کارگروهی علمی برای نامگذاری مناسب و تعیین واحد جدید از میان صاحبنظران انتخاب شود تا واحدهایی با ریشه ایرانی را نیزبررسی کنند.سخن را با این قول از استادابراهیم پورداود به پایان می‌برم که در موقع جانشینی قران با ریال گفتند: جای افسوس نیست، نه آمدن این به خوشی شادمانی ارزد و نه رفتن آن به درد و دریغ.