چرخش معتادان به مواد جدید

به گزارش سلامت نیوز ، گزارشات و شواهد موجود از سال‌های نه‌چندان دور در كشور نشان مي دهد كه موادمخدر طبيعي يا سنتي، سهم عمده‌اي از سوء‌مصرف مواد را به خود اختصاص داده بودند و به‌طور خاص ماده مخدر ترياك حائز بيشترين فراواني از حيث مصرف نزد معتادان بود. بر مبنای پژوهش‌های موجود، ويژگي برجسته مواد مخدر سنتی در آن بود كه بيشترين دلايل گرايش افراد مصرف كننده آنها مبتني بر نگرش‌هاي مسلط جامعه در حوزه‌هاي هنجارشكني، انحرافات رفتاري و پنداشت‌هاي غلط قرار گرفته بود و عوامل بيروني نقش كمرنگ‌تري را در فراواني گروندگان به سوي اعتياد ايفا مي‌كردند.

 دلایل تغییر مصرف از سنتی به صنعتی

اما به دلایل مختلف در چند دهه اخیر و افزایش مراودات جهانی، رویکرد افراد در معرض اعتیاد نسبت به مواد مصرفی نیز تغییر کرد. پژوهشی ملي كه به سفارش دفتر تحقيقات كاربردي پليس مبارزه با مواد مخدر ناجا با جامعه آماری 550 نمونه در دو استان اصفهان و لرستان انجام گرفته است، از تغييرات عمده‌ای در سطح نگرش جامعه نسبت به مواد مخدر جديد يا صنعتي حکایت می‌کند. بر مبنای این پژوهش از جمله عوامل موثر بر اين تغيير، ارزاني قيمت مواد صنعتي، گراني و كاهش عرضه مواد سنتي، تنوع در محصولات و سهولت مصرف مواد صنعتي، ناآگاهي نسبت به عوارض مواد صنعتي و شيميایي و تحت تاثير تبليغات اغوا گرايانه اين مواد واقع شدن افراد و... هستند.

تغییر تازه الگوی مصرف

حال بر مبنای سخنان افشار، می‌توان به این پی‌ برد که مسئله گرانی انواعی از مواد مخدر از عمده‌ترین دلایل تغییر الگوی مصرف است. چنان‌که افزایش قیمت ماده مخدر شیشه، به تغییر الگوی مصرف در میان مبتلایان به اعتیاد انجامیده است. بنا به گفته افشار، تغییر الگوی جدید را باید به فال نیک گرفت، چرا که ماری‌جوانا و گُل نسبت به شیشه مواد کم‌خطرتری هستند.

رئیس کارگروه کاهش تقاضای مواد‌مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام در زمینه اظهارات سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: «قطعا موضوع تغییر دوباره الگوی مصرف مواد مخدر از شیشه به سوی ماری جوانا و گل که از سوی دکتر افشار مطرح شده بر اساس تحقیقات کشوری بوده که توسط سازمان بهزیستی کشور در چند ماه گذشته انجام شده و هنوز منتشر نشده است.»

به گفته سعید صفاتیان، در طول سه سال گذشته وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو واردات پیش‌ساز‌های تولید شیشه به کشور را محدود کرده است و واردات پیش‌ساز‌های تولید شیشه از 60 تن به 5 تن کاهش یافته است، همین باعث افزایش قیمت شیشه در این سال‌ها شده است. به تبع همین مسأله مصرف‌کنندگان شیشه به مصرف مواد روانگردان مانند گل یا حشیش می‌روند که ترکیباتش نزدیک به شیشه است.»

اودر ادامه گفت که از لحاظ تئوری این موضوع درست است که اگر بتوانیم قیمت شیشه را بالا نگه داریم تغییر الگو را مشاهده می‌کنیم و اتفاقاً این نوع تغییر الگو اتفاق مثبتی است و عوارض به نسبت کمتری را همراه دارد. توهم و هذیان، خودکشی، از دست دادن شغل، به خطر افتادن عملکرد اجتماعی و مشکلات روانی مصرف‌کنندگان گل و حشیش کمتر از شیشه است.

تغییر الگو به سمت تزریق

اما عباس دیلمی‌زاده، مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره در این باره نظر دیگری را ابراز داشته است. او می‌گوید: «شواهد مبتنی بر نتایج پژوهش مبنی بر تغییر الگوی مصرف از شیشه به سمت گل و ماری جوانا وجود ندارد، اما شواهد در مصرف‌کنندگان مراجعه کننده به مراکز درمانی و پاتوق‌ها نشان می‌دهد مصرف شیشه کم شده اما چندمصرفی افزایش یافته است. یعنی مصرف‌کنندگان، شیشه و هروئین را توأمان مصرف می‌کنند که همین مسأله احتمال تزریق را بالا می‌برد و چنانچه برنامه‌ای برای تزریقی‌های جدید نداشته باشیم با موجی از تزریق‌کنندگان مواد مواجه می‌شویم.»

دیلمی‌زاده معتقد است: «نباید غافل شد که ما با گروهی از مصرف‌کنندگان هروئین و شیشه توأمان مواجه هستیم و ماری جوانا و گل در طبقات بالا و متوسط مصرف می‌شود.»

الگوی مصرف چگونه شکل می‌گیرد؟

«آنتونی گیدنز» جامعه‌شناس انگلیسی در کتاب «جامعه‌شناسی» چنین گفته است: «مطالعات انجام شده در بسياري از كشورها نشان مي‌دهد كه الگوهاي مصرف پديده‌هايي ساده و صرفا تحت‌تأثير علائق، خواسته‌ها، توانايي و امكانات افراد نيستند، بلكه پديده‌هايي پيچيده و چندوجهي‌اند كه ارتباطات معناداري با عوامل و متغيرهايي چون طبقه اجتماعي، قشر اجتماعي، نوع كالاهاي مصرفي (مادي و فرهنگي) سبك زندگي، درآمد، پايگاه اجتماعي، ارزش‌هاي اجتماعي، الگوهاي مصرف مرجع، متغيرهاي زمينه‌اي و سطح توسعه كشور دارند.»

مطالعات حاكي از آن است كه شيوه‌هاي مصرف، تنها به امكانات فردي وابسته نيست. «الگوی مصرف» تابعی از شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي يك جامعه است و تغييرات با آن توجه به تغيير شرايط فوق به وقوع مي‌پيوندد.

پژوهش‌های موجود چه می‌گویند؟

بی‌شک سخنان افشار چنان‌که صفاتیان گفت، مبتنی بر پژوهشی منتشر نشده است، اما پژوهش‌های منتشر شده و موجود چه می‌گویند؟ پژوهشی که در ابتدای این گزارش به آن اشاره شد اطلاعات مهمی در خصوص دامنه سني مصرف‌كنندگان، ميانگين سن شروع مصرف و نيز اطلاعاتي در مورد فراواني مواد مصرفي معتادان در ايران را به دست می‌دهد. این پژوهش در سال 1390 منتشر شده است و اطلاعات آن مربوط به بازه زمانی 89 تا 90 است.

بر مبنای آن، ميانگين سن شروع به اعتياد افراد حدود 17 سال است و افراد مورد پژوهش در بازه زمانی 12 تا 32 سالگی به اعتیاد روآورده‌اند. این داده به ما می‌گوید که دامنه سن شروع اعتیاد به 12 سال رسیده است و این آمار بسیار هشداردهنده‌ای است. از دیگر داده‌های پژوهش این است که 24 درصد معتادان مورد پژوهش در سن 14 سالگی به اعتیاد روآورده‌اند و تراکم سنی بیشترین میزان مصرف در سنین 15 تا 17 سالگی است.

از دیگر نتایج پژوهش این است که حدود 64 درصد مصرف‌کنندگان مورد پژوهش مجرد بوده‌اند و نرخ طلاق در میان معتادان حدود 70 درصد است. 80 درصد معتادان، بیکار هستند و درصد قابل اعتنایی از معتادان سرپناه ندارند و بی‌خانمان محسوب می‌شوند.

نتايج اين پژوهش نشان می‌دهد كه بيشترين ماده مصرفي معتادان را قبل از تغيير الگوي مصرف مواد سنتي ترياك و هروئين تشكيل مي‌دهد و بيشترين مواد صنعتي مصرفي در بين معتاداني كه تغيير الگوي مصرف داده‌اند، به ترتيب: شيشه،كراك هروئين، قرص‌هاي روان‌گردان و آمپول‌های تمچيزک بوده است و ميانگين مدت زمان مصرف مواد صنعتي در جامعه معتادان كشور در زمان انجام اين پژوهش 3 سال برآورد شده است. اين نتايج رشد فزاينده مصرف ماده شيشه و توقف محسوس مصرف ماده كراك را به نسبت سال‌های پیشین نشان می‌دهد.

حال باید منتظر انتشار پژوهشی ماند که پرویز افشار اطلاعات آماری خود در ابتدای این هفته را بر مبنای آن ارائه داده است. بی‌شک تغییر الگوی مصرف از شیشه به مواد کم‌خطرتر اتفاق فرخنده‌ای است، اما اگر چنان‌که دیلمی‌زاده گفته است، این تغییر به سمت راهکارهای پرخطرتری چون تزریق مواد تلفیقی باشد باید زنگ‌های هشدار به صدا در بیایند.