عاقبت «هیرکان» به کجا رسید؟

باشگاه خبرنگاران جوان: مرداد 93 افرادی ناشناس از طریق پیامک به مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست گلستان وجود دو توله پلنگ ماده و نر در نزدیکی اداره محیط زیست شهرستان کردکوی اطلاع داده می‌شود.

این دو توله پلنگ که هیرکان و ورکان نام گرفتند به اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان منتقل و به مدت دو سال توسط مسئولان این اداره نگهداری شدند و با وجود اینکه متخصصان حیات وحش، معتقد بودند با فنس کشی ساده و اختصاص فضایی مناسب می توان این دو پلنگ ارزشمند را طی چند ماه با زندگی در طبیعت سازگار و سپس در صورت اطمینان از توانایی ادامه حیات آنها در طبیعت، رهاسازی کرد، اما پس از دو سال نگهداری در قفس با خرید دو قلاده در نهایت، سوم شهریورماه سال گذشته با وجود مخالفت‌های عده‌ای از کارشناسان، هیرکان (پلنگ ماده) با حضور معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط ‌زیست کشور، در پارک ملی گلستان رهاسازی شد.

گروهی معتقد بودند که این پلنگ ها نمی توانند در طبیعت ادامه حیات دهند، اما گروهی دیگری با این نظر که این دو پلنگ می توانند در طبیعت زندگی دوباره داشته باشند، اظهار نظر می کردند و بعضی از کارشناسان دیگر معتقد بودند که اگر این حیوان ها در طبیعت رها شوند ممکن است به انسان آسیب برسانند و یا مورد شکار قرار گیرند و این دو پلنگ تحت هیچ شرایطی آموزش شکار و دفاع از خود را ندارند، اما جدی شدن رها سازی این دو پلنگ در طبیعت با شرایط ویژه ایی صورت گرفت، با تمام امنیت و ایمنی کامل و با هماهنگی معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست به صورت موقت در فضایی نیم هکتاری رها شدند.

یک هفته‌ای بود که شاهدان عینی، از مرگ پلنگی که یک ماه از رها سازیش گذشته و بعد تلف شده بود، پرده برداشتند. پلنگی که از روز رهاسازی تا همین چند روز پیش، فعالان محیط زیست و رسانه‌ها جویای حال و روزش بودند و مسئولان محیط زیست استان گلستان، همواره زنده بودنش را اطمینان می‌دادند.

ادعای بقای هیرکان در پارک ملی گلستان، اما چندان باورکردنی به نظر نمی‌رسید، هر چه که بود ادعای زنده بودن و رهاسازی موفقیت‌آمیز هیرکان در پارک ملی گستان مکررا توسط مسئولان محیط زیست استان گلستان در رسانه‌ها اعلام می‌شد. ادعایی که تنها مستندش، نقشه‌ای بود که به گفته مسئولان محیط زیست گلستان، مسیر حرکت پلنگ را با استفاده از سیگنال‌های دریافتی از ردیاب ماهواره‌ای نصب شده برگردن حیوان به نمایش می‌گذاشت. این در حالی است که متخصصان و فعالان حیات وحش، عدم ثبت حتی یک عکس از این پلنگ طی 9 ماه را شبهه‌ برانگیز عنوان می‌کردند چرا که بر این باور بودند که با توجه به مهجز بودن هیرکان به گردنبند ردیاب، ثبت تصاویری از این حیوان با استفاده از دوربین تله‌ای به سادگی امکان‌پذیر است.

در روزهای اخیر معاون محیط طبیعی حفاظت محیط‌ زیست گلستان خبر مرگ پلنگ ماده را تکذیب کرد. اما محیط‌بانان منطقه در واکنش به این تکذیبیه مبنی بر اینکه سیگنال‌های حیاتی ردیاب نصب شده بر گردن هیرکان، همچنان قابل دریافت است، می‌گویند: گردنبند ردیاب این پلنگ، پس از کشف لاشه، از حیوان جدا شده و به دستور یک مقام مسئول توسط محیط‌بانان در منطقه جابه‌جا می‌شود تا مسیر حرکت ثبت شده، مستندی کاذب برای زنده بودن هیرکان به دست مسئولان دهد!

محیط‌بانان با اظهار بی‌اطلاعی از علت دقیق مرگ این ماده پلنگ، خبر از دریده شده بودن لاشه در زمان کشف داده و می‌گویند: اجازه کالبد شکافی داده نشده و لاشه به مدت سه ماه در فریزر دفتر پارک ملی گلستان نگهداری و سپس به دستور معاون پایش و نظارت محیط زیست در منطقه دفن شد.

محیط‌بانان، علت اصلی پنهان کردن خبر مرگ هیرکان را تلاش مسئولان محیط زیست استان برای رهاسازی ورکان، برادر هیرکان عنوان کرده و بر این باورند خبر کشف لاشه هیرکان، رهاسازی ورکان را که مسئولان برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند با مشکل جدی مواجه خواهد ساخت.

اسماعیل مهاجر مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان در این ارتباط می گوید: رهاسازی هیرکان موافق و مخالف بسیار داشت. اما اکثر متخصصان بین‌المللی و داخلی معتقد بودند یک ساعت زندگی در طبیعت برای پلنگ‌ها بهتر از ۱۰۰ سال زندگی در اسارت است. قطعاً هیرکان زنده نیست، چند روز قبل قلاده‌اش پیدا شده است اما اینکه علت مرگ این ماده پلنگ چه بود توسط شکارچی غیرمجاز و یا به دلیل رفتن در قلمرو حیوانات دیگر کشته‌شده این موضوع مشخص نیست؛ اما اینکه می‌گویند تنها ۳۵ یا ۳۸ روز زنده بوده صحت ندارد چون اسناد و مدارک (عکس‌ها و مسیرهای ردیابی شده از قلاده هیرکان) چیز دیگری را نشان می‌دهد.

وی در ادامه افزود: پس از رهاسازی توله پلنگ‌ها و نتیجه ندادن پیگیری برای یافتن ارسال‌کننده پیام، چون تجربه نگهداری از حیات‌وحش را در ایران و استان نداشتیم و اصلا نمی دانستیم از آن‌ها چگونه باید حفاظت کنیم و چه رژیم غذایی برای هیرکان و ورکان مناسب است. به همین دلیل از متخصصان داخلی و خارجی مشورت گرفتیم.
پرفسور آدریین و خانم دکتر لنی هارت که برای روی فک‌های خزری سال‌ها کارکرده‌اند آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم در خصوص نگهداری و رژیم غذایی توله پلنگ‌ها را به ما دادند. در مورد رهاسازی هم از متخصصان داخلی و خارجی و اساتید بزرگ محیط‌ زیست طبیعی و حیات‌وحش مانند دکتر کیابی و قائمی مشورت گرفتیم. رهاسازی هیرکان کاملاً علمی بود.

این ادعا اما ساعاتی پس از مطرح شدن در نشست خبری اسماعیل مهاجر، از سوی بهرام حسن‌زاده کیابی، استاد دانشکده علوم زیستی دانشگاه شهید بهشتی تکذیب شد.

وی گفت: اینکه با من درباره رهاسازی هیرکان مشورت شده بود را من کاملاً رد می‌کنم. به هیچ وجه با من مشورت نشد و هیچ‌کس هم با من صحبتی نکرد. وقتی کار را انجام دادند ما فیلم‌ها و عکس‌هایشان را دیدیم و در جریان گرفتیم. حیوان رها کردن اصلاً به این سادگی نیست و فاکتورهای متعددی را باید در نظر گرفت و دید هر کدام تحت چه شرایطی هستند.

مهاجر همچنین علاوه بر مایه گذاشتن از نام متخصصان داخلی، مدعی است نگهداری و رهاسازی هیرکان با مشاوره کارشناسان خارجی صورت گرفته و تاکید می‌کند: پرفسور آدریین و خانم دکتر لنی هارت که برای روی فک‌های خزری سال‌ها کارکرده‌اند آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم در خصوص نگهداری و رژیم غذایی توله پلنگ‌ها را به ما دادند. اما آیا دو فرد نامبرده، صلاحیت اظهار نظر درباره نگهداری و رهاسازی پلنگ را دارند؟

آدریان دی‌ یونگ، عضو کمیته متخصصان شنگ در IUCN است، تجربه‌ای در زمینه تحقیقات و یا کار با پلنگ در رزومه خود نداشته و بنابراین صلاحیت اظهارنظر درباره سرنوشت این گونه ارزشمند بومی ایران را ندارد. اما آنچه او را با رهاسازی هیرکان پیوند می‌دهد، شرکتی است که برای تولید گردنبند ردیاب ماهواره‌ای تاسیس کرده و اینکه یک پلنگ ایرانی از مشتریان محصولاتش باشد علاوه بر سود حاصل از فروش گردنبند ردیاب، امتیازی قابل توجه در کارنامه شرکتش به حساب می‌رود.

خانم لنی هارت، هم یک فعال محیط زیست هلندی است که مرکزی به منظور بازپروری فوک‌های بی‌مادر، راه‌اندازی کرده تا این حیوانات را پس از بازپروری در زیستگاهشان رهاسازی کند. خانم لنی هارت، بدون شک نه تنها صلاحیت اظهارنظر درباره چگونگی نگهداری و رهاسازی یکی از ارزشمندترین گربه‌سانان جهان را ندارد بلکه قطعا چنین مشورتی که خارج از حیطه فعالیت‌ها، تجربیات و دانش ایشان باشد را ارائه نداده‌اند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان گفت: ما ۲۷ ماه از این دو پلنگ شبانه‌روزی حفاظت کردیم. ورکان و هیرکان شکار و تغذیه زنده را آموزش‌دیده بودند، هدف از این آموزش‌ها و تربیت‌ها، رهاسازی آن‌ها در طبیعت بود؛ در دولت یازدهم تحویل حیات‌وحش به باغ‌وحش تعطیل شد.

کمپین‌های زیادی برای تحویل این پلنگ‌ها به پارک طبیعت و باغ‌وحش تشکیل دادیم یک نمونه آن ۹۳/۶/۳۰ «کمپین حامیان توله پلنگ‌ها» با حدود ۳۰۰ امضا به دست خانم ابتکار رسید. از یک‌سو هزینه نگهداری و تغذیه هیرکان و ورکان بالابود. نظریه و تئوری علمی هم مطرح شد؛ مثلاً در یک فضای یک کیلومتری فنس کشی شده هیرکان را رها کنیم این کار نیاز به هزینه و تجهیزات داشت. در سازمان چنین اعتباری وجود نداشت و کسی هم همت نکرد، ما هم در فشار بودیم از سوی دیگر با فشار کمپین‌ها برای رهاسازی مواجه بودیم. این تمام ماجرا نبود هیرکان (پلنگ ماده) سن زادوولدش شروع‌شده بود و باید تعیین تکلیف می‌شد.

مهاجر تأکید کرد: در مورد هیرکان به دفتر حیات‌وحش سازمان نامه زدیم و از آن‌ها امکانات و تجهیزات خواستیم تا نگهداری در محدوده یک هکتاری محصور را پیاده‌سازی کنیم اما هیچ جوابی به ما ندادندشبهات در خصوص مرگ شاید درست باشد، شاید هم نادرست. تاکنون لاشه هیرکان پیدا نشده و فقط قلاده‌اش را یافته‌ایم. ما را متهم به پنهان‌کاری و پرده‌پوشانی می‌کنند اما کار ما علمی بود و از همان اول هدف ما کسب تجربه و اعلام نتایج علمی بود اصلاً با همین هدف برای هر قلاده چهار هزار یورو هزینه کردیم (البته دو هزار یورو هم تخفیف گرفتیم).

یک روز پس از انتشار خبر مرگ هیرکان طی خبری اعلام شد که بازرسی سازمان حفاظت محیط‌ زیست این موضوع را دنبال خواهد کرد. از سوی دیگر علی تیموری مدیرکل حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط‌ زیست گفت: سازمان حفاظت محیط‌زیست طی دو روز آینده نتیجه بررسی‌ها در خصوص مرگ هیرکان را اعلام می‌کند.

وی با اشاره به خبرهای متناقضی که این روزها در فضای مجازی مبنی بر اینکه هیرکان تلف شده است، گفت: ردیاب و دستگاه کنترلی که پلنگ را ردیابی می‌کرد هر دو در اختیار اداره کل محیط‌زیست استان گلستان بوده است. در چند روز اخیر خبرهای متناقض و مختلفی از اشخاص مختلف و از مسئولان اداره کل محیط‌زیست استان گلستان مبنی بر تلف‌شدن هیرکان انتشار پیدا کرده که این موضوع مورد دفتر بازرسی سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته است و تا دو روز آینده نتیجه بررسی‌ها در خصوص مرگ هیرکان و زمان مرگ او اعلام می‌شود.

وی ادامه داد: هنوز مشخص نیست چه اتفاقی بر سر این پلنگ آمده است، اما ما واقعاً باید این نکته را بدانیم که آنچه نیت و هدف سازمان محیط‌زیست است فرقی نمی‌کند چه کسی، در چه مسئولیت و در چه جایگاهی در سازمان حفاظت محیط‌زیست در سطح استان‌هاست و باید آنچه اتفاق افتاده درست به مردم اطلاع‌رسانی شود.

مدیرکل حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه صحبت‌های ضد و نقیضی در مورد این پلنگ وجود دارد، اظهارکرد: بخشی از افراد اعتقاد دارند پلنگ بعد از 35 روز که در طبیعت رها شده بود تلف شده و ردیاب آن روشن بوده و لاشه آن توسط اداره کل محیط‌زیست گلستان بعد از یک مدت زمان فریزکردن دفن شده است، اما برخی نیز بر این باورند اتفاقی که افتاده موضوع دیگری بوده به همین منظور واحد بازرسی محیط‌زیست این موضوع را برای رسیدگی کامل و اطلاع‌رسانی به مردم در دستورکار خود قرار داده است. آنچه اهمیت دارد این است که اگر سازمان حفاظت محیط‌زیست و واحد بازرسی به این نتیجه برسد که برخی از افراد و مسئولان اداره کل محیط‌زیست استان گلستان اخبار نادرست در اختیار مردم و رسانه‌ها قرارداده‌اند، طبق قانون از طریق هیئت تخلفات با آنها برخورد خواهد شد. این موضوعی است که مورد تاکید مدیران ارشد سازمان حفاظت محیط‌زیست است.

اظهارات تیموری این ذهنیت خوش‌بینانه را ایجاد کرد که سازمان حفاظت محیط زیست قاطعانه پیگیر پرونده هیرکان است و با تخلفات احتمالی مسئولان اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان به طور جدی برخورد خواهد کرد.

معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: در مورد مرگ هیرکان هنوز نمی‌توانیم نظر قطعی اعلام کنیم اگر پنهان کاری صورت گرفته باشد، تخلف است و پیگیری می‌شود.

وی افزود: ابعاد این موضوع باید به طور کامل، روشن شود. به همین علت بخش‌های مختلف سازمان حفاظت محیط زیست به ویژه بازرسی و حراست به این موضوع پرداخته‌اند و در حال بررسی آن هستند. باید زمان بدهیم تا بخش بازرسی بتواند گزارش کاملی ارائه دهد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگر محرز شود که پنهان کاری صورت گرفته و تخلف شده، حتما برخورد می شود، زیرا دروغ گویی کار بدی است. بررسی‌های سازمان حفاظت محیط زیست برای شناسایی مقصر است. دسترسی آزاد به اطلاعات و صداقت برای ما اصل است و همه ما تعجب کردیم که چنین مسئله‌ای مطرح شده، بنابراین آن را با جدیت پیگیری می‌کنیم و هیچ قصدی برای پنهان کاری نداریم و اطلاع‌رسانی نیز در  این زمینه صورت خواهد گرفت.

وی تأکید می کند: اگر حتی حداقل زمان را برای زنده ماندن هیرکان در طبیعت در نظر بگیریم می‌دانیم که این رهاسازی آزمونی بوده و نفس آن ارزشمند است که بدانیم حیوانی که در اسارت بزرگ شده چقدر می تواند در طبیعت دوام بیاورد؟ شاید بتوان یک آسیب‌شناسی انجام داد و دلیل اینکه نتوانسته بیشتر از این در طبیعت دوام بیاورد را کشف و بررسی کرد تا بدانیم که برای رهاسازی حیوان باید چه دقت‌ها و حساسیت‌هایی در نظر گرفته شود.