گنبدی سرخ در مراغه +عکس

جام جم: یکی از قدیمی‌ترین بناهای موجود در مراغه است که برای بازدید و استراحت در محوطه باز و دلگشای آن باید به سمت جنوب‌غربی شهر بروید. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن‌ را می‌توان روی کتیبه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه کرد.

درباره این گنبد آنچه از این کتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است که بنای گنبد سرخ سال 542هجری به ‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رئیس آذربایجان در دوره سلجوقیان و توسط «بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌ و سبک معماری بنا به شیوه رازی است.

شیوه رازی، شیوه‌ای در معماری ایرانی و مربوط به سده پنجم تا آغاز سده هفتم (سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) است.

وقتی از نمای بیرونی این گنبد را نگاه کنید بنایی مربع‌شکل است متشکل از سردابه و اتاق اصلی که روی یک سکوی سنگی قرار دارد و به‌وسیله هفت ردیف پله می‌توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پله ششم و هفتم جزو آستانه درگاه محسوب می‌شوند.

 

این گنبد دارای 4 ضلع بوده، کتیبه ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا می‌باشد و کتیبه ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرآنی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازنده بناست.

مجموعه این تزئینات معقلی و آجرکاری و کتیبه‌ها و نقش و نگارهای گوناگون جلوه خاصی به بنا بخشیده است. در کتیبه جبهه شرقی آیه 54 از سوره 39 قرآن کریم نوشته شده و در جبهه غربی کتیبه‌ای است که نام سازنده بنا را نشان می‌دهد.

نمای سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی گنبد سرخ هر یک دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزئینی و سه طاق مزین به آجرکاری تخمیری می‌باشد. کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه‌های سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخ‌های ایجاد شده بر ضلع‌های این بنا نشانگر این امر است.

با شروع ساخت این بنا دوره شیوه رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطه عطف و شروع معماری آذری می‌باشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه‌های این دوره ‌است.

ورودی گنبد سرخ به سوی شمال باز می‌شود و شامل درگاه بلند و زیبایی است که با آجرکاری پرنقش و نگار ظریفی همراه با کاشی‌های فیروزه‌ای که تازه در معماری سلجوقی متداول شده بود، زینت یافته است.

معماری در این دوره مشخصات معماری گذشته را در کاربری‌های جدید به کار برد. در این دوره با فراوانی‌های انواع معماری روبه‌رو هستیم که در آنها از معماری‌های قبل از اسلام الگو گرفته شده است.

در چهار گوشه خارجی بنا ستون‌های مدوری با تزئینات آجری وجود دارد که علاوه بر کمک به ایستایی بنا، به زیبایی آن نیز می‌افزاید.

قسمت داخلی بنا به صورت فضایی مربع شکل است که در سه ضلع آن هر کدام دو طاق‌نما همانند نمای خارجی تعبیه شده است. در گذشته در طول گنبد کتیبه‌ای گچبری شده مزین به آیات قرآنی بوده که به مرور زمان ازبین رفته است. چهار روزن در چهار طرف بنا و نیز روزنی در مرکز گنبد نور فضای داخلی را تامین می‌کند. ارزش بنا در این است که ترقی و تکامل نمای مینایی را طی دورانی کوتاه، نشان می‌دهد. بنا که از آجر ساخته شده، روی سکوی بلندی از سنگ که سردابی در میان دارد، نهاده شده است.

این اثر 15 دی 1310 با شماره ثبت 134 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

بعد از تماشای کامل این مجموعه عظیم دست‌ساز انسانی می‌توانید در محوطه اطراف آن که طی سال‌های اخیر به یک تفرجگاه زیبا تبدیل شده است استراحت کرده و سپس از رصدخانه مراغه و گنبدهای مدور و همچنین از منطقه فسیلی مراغه که باستان‌شناسان به آن بهشت فسیل جهان لقب داده‌اند، بازدید کنید.