رخنه خشکسالی در بطن کشور

خبرگزاری ایسنا: اطلاعات و آمار موجود بیانگر خشکسالی‌های اندوخته و تجمیع یافته‌ای است که در بستر طبیعت باقی مانده، همچنین از ابتدای پاییز سال جاری تا پایان روز دهم دی ماه میزان بارندگی کل کشور ۳۰.۸ میلیمتر بوده است که در مقایسه آمار متوسط ۴۹ ساله که معادل ۷۳.۶ میلیمتر است، ۵۸.۲ درصد کاهش نشان می‌دهد.

 براساس شاخص ( ۱۲ ماهه SPEI) منتهی به پایان آذرماه سال۹۶ اغلب مناطق و استان‌های کشور با درجات مختلفی از خشکسالی درگیر بودند. بر اساس برآوردها، در بازه یک ساله گذشته حدود ۹۰ درصد از مساحت کل کشور با خشکسالی‌های مختلف اعم از خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید مواجه بودند. همچنین خشکسالی کشور نشان می‌دهد که طی ۱۲ ماه گذشته استان خوزستان، جنوب ایلام، شمال بوشهر و قسمت‌هایی از زنجان با خشکسالی بسیار شدید، جنوب کهگیلویه و بویراحمد، بخش‌هایی از اصفهان، خراسان شمالی، گلستان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، بخش‌هایی از خراسان رضوی، یزد، شمال و شرق کرمان و خراسان جنوبی با خشکسالی شدید مواجه بودند.  

علاوه‌بر این آمار صدروزه بارندگی بیانگر ادامه خشکسالی در دهه اخیر و همچنین خشکترین پاییز ایران در طی سال‌های آماربرداری است. در برخی از استان‌ها مانند قم، اصفهان، یزد، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان میزان بارندگی نسبت به آمار بلندمدت بیش از ۹۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد و در عمل در ۱۰۰ روز اخیر بارندگی پاییزه این استان‌ها کمتر از ۵ میلیمتر بوده است. در صورتی که میزان بارندگی انتظاری در این استان‌ها با توجه به آمار درازمدت می‌بایستی بیش از ۵۰ میلیمتر می‌بود.

  این وضعیت خشکی در پاییز و ادامه آن براساس اطلاعات منتشره از سوی مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، نشان از شرایط کم آبی شدید در تابستان سال آتی را دارد و امروز توجه ویژه به برنامه ریزی تأمین آب در فصل تابستان و در صورت ادامه آن برای سال‌های آینده نیز ضروری است.

کاهش بارندگی، افزایش درجه حرارت و در نتیجه افزایش تبخیر و تعریق و کاهش میزان آب تجدیدشونده از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۷۰ میلیارد مترمکعب در سال‌های آتی و استفاده روزافزون از منابع آبی برای مصارف مختلف و به ویژه کشاورزی ضرورت توجه به تغییر نحوه مصرف آب خانگی، الگوی کشت و روش آبیاری را انکار ناپذیر می‌نماید. در این خصوص نه تنها وزارت نیرو بلکه تمامی آحاد جامعه از مصرف کنندگان و کنشگران تا دستگاه‌های دولتی متولی مصارف آب باید روشهای جدیدی را برای سازگاری با تغییرات اقلیمی و افزایش تاب آوری برای توسعه پایدار ایجاد نمایند.

در این شرایط مدیریت تأمین و مصرف آب، غذا و انرژی در آینده‌ای نه چندان دور در منطقه و بویژه در کشور از مباحث مهمی خواهد بود که توجه به آن و تعیین مسیر راه  برای رفع مشکلات ناشی از کمبودها ضروری خواهد بود. ادامه روند فعلی تأمین و مصرف آب، غذا و انرژی درکشور به ویژه اختصاص یارانه به مصرف بیشتر این مؤلفه‌ها بطور بدیهی نمی‌تواند راه حل قابل قبولی برای پایداری اقتصاد کشور و تاب آوری منابع و مصارف در سطح ملی باشد. لذا تغییر الگوهای تولید، توزیع و مصرف منابع سه گانه آب، غذا و انرژی چالش مهم دهه پیش رو خواهد بود و در این میان مدیریت آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در مصرف انرژی، براساس آمارانتشار یافته توسط مراجع بین المللی، کشور ایران بالاترینن نسبت شدت انرژی معادل در جهان را دارد و در مقایسه با سایر کشورهای جهان نسبت مصرفف انرژی به تولید ناخالص ملی کشورمان چند برابر است. در انتشار گازهای گلخانه‌ای کشورمان به دلیل استفاده بیش از حد از سوخت‌های فسیلی جزء ۱۰ کشور رتبه اول در جهان محسوب می‌شود و این روند بصورت فزاینده ادامه دارد.

همچنین در مصارف آب کشاورزی نیز بیشترین میزان آب بدون توجه به کمبودها و رعایت الگوی مصرف بهینه و الگوی کشت مناسب در ایران استفاده می‌شود. براساس آمار سازمان جهانی غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد بهره وری مصرف یک مترمکعب آب به ازای یک مترمکعب محصولاتت کشاورزی در ایران نسبت به متوسط جهانی دو برابر است.

علاوه‌بر این حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب آب ناشی از ضایعات کشاورزی در مرحله برداشت تا قبل از مصرف محصولات کشاورزی بدلیل نحوی بسته بندی و ارائه به بازار هدر می‌رود. کلیه آمار و اطلاعات و شواهد انتشار یافته توسط مراجع ملی و بین المللی حاکی از مصرف گرائی و عدم توجه به پایداری و تاب آوری اقتصاد آب و انرژی است.

از سوی دیگر سهم یارانه غیرنقدی اختصاص یافته به آب و انرژی بر اساس گزارش سازمان برنامه و بودجه در سال بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان است و این در شرایطی است که کشور برای طی مراحل توسعه و ارتقاءسطح زندگی مردم، ایجاد سالانه حدود یک میلیون شغل جدید، نیاز به این سرمایه دارد. فلذا حل مشکلات آب، انرژی و تأمین غذا، از محورهای مهم برنامه دولت برای آینده پیش رو خواهد بود.

در مجموع بر اساس آمار و ارقام پهنه‌بندی خشکسالی حوضه‌های آبریز کشور در بازه ۸۴ ماهه منتهی به پایان آذر ۱۳۹۶ حاکی از آن است که  بخش‌های گسترده‌ای از مساحت کشور دچار خشکسالی بلندمدت خفیف تا بسیار شدید است. نکته نگران‌کننده، تداوم وجود خشکسالی بلندمدت شدید و حتی بسیار شدید در بسیاری از حوضه‌های آبریز غرب و جنوب غرب کشور به عنوان منابع مهم تأمین آب کشور و مرکز، شمال شرق و جنوب شرق کشور است.  

در این شرایط بسیاری از مسوولان حوزه آب معتقدند که بهترین راه‌حل مدیریت مصرف و منطقی شدن قیمت آب است و به‌گفته شاهین پاکروح معاون هماهنگی و پشتیبانی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور مشترکانی وجود دارند که به دلیل ارزان بودن آب قدر این کالا را نمی‌دانند و اقدام به مصرف بی‌رویه می‌کنند، لذا خواهش ما از مشترکان این است که از منابع آبی بهره‌وری بیشتری داشته باشند.

وی ضمن انتقاد به این مساله که قیمت آب در سبد خانوار کمتر از نیم درصد را به خود اختصاص داده است، گفت: اگر قیمت آب واقعی شود قطعا می‌توانیم تنش آبی را بهتر در کشور مدیریت کنیم و شرایط فعلی کشور نیز حکم می‌کند که به این مهم بیش‌تر از گذشته توجه شود.

وضعیت منابع آبی در ایران خوب گزارش نمی‌شود البته این موضوع تنها مختص ایران نیست و خیلی از کشورهای جهان با مشکل بی آبی روبرو شده‌اند ود لازم است برای دور زدن این شرایط تدابیر اجرایی هم از سوی دولت و هم از سوی مشترکان در راستای مدیریت مصرف عملیاتی شود تا شاهد روزهای خشک و بی آب مطلق ایران نباشیم.