یک قدم تا سربازی اختیاری

روزنامه شهروند: بیشتر از ٦ دهه زمان گذشت تا «اجباری» تغییر کند و روزی برسد که نمایندگان مجلس از خدمت داوطلبی حرف بزنند. سربازی داوطلبانه تا دیروز فقط یک آرزو بود و حالا طرحی است که در صف بررسی کارشناسانه در مرکز پژوهش‌های مجلس قرار گرفته. در طول سالیان، کشور‌های مختلف با سربازگیری از میان مردم برای دفاع دربرابر دشمن آماده شدند؛ بعضی اجباری و بعضی اختیاری. اکنون سربازی فقط در ٢٨ کشور اجباری است و از میان این کشورها، زمان خدمت سربازان ایرانی از همه سبقت گرفته. سربازان آن‌ها یک سال و حتی کمتر خدمت می‌کنند و سربازان ایران بیشتر از یک سال و نیم. در بسیاری از کشور‌ها خدمت سربازی یا اجباری نیست یا اگر هست، شکل و شمایل خدمت در ایران یا سربازگیری هر ساله را ندارد. طرح تازه نمایندگان مجلس، اما تعریف تازه‌ای از خدمت سربازی می‌دهد؛ سرباز داوطلب بسیجی، به طور اختیاری به سربازی می‌رود، خودش محل خدمت را انتخاب می‌کند، در طول خدمت یک حرفه می‌آموزد و حقوق دریافت می‌کند و در نهایت این دوره بین ٢تا ٥ سال طول می‌کشد.

پیش از این مرداد سال ٩٢ بود که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دو الگوی خدمت علمی – تخصصی (حرفه‌ای) و خدمت داوطلبانه – بسیجی چابک را مطرح کرد تا به جای تعداد زیادی سرباز غیرمتخصص تعداد محدودی نظامی متخصص و کاربلد مشغول به خدمت شوند. آن زمان مرکز پژوهش‌ها اشاره کرده بود که تاریخ مصرف سربازان وظیفه‌ای که صرفا به ماموریت‌های خدماتی و نگهبانی و غیرتخصصی به سبک سده‌های گذشته می‌پردازند، خاتمه یافته و تعبیر تحلیلگر بلژیکی مرکز مطالعات سیاسی اروپا در مصاحبه با شبکه REF/RL را وام گرفته بود که «سلاح‌های جدید نظامی فقط توسط سربازان حرفه‌ای کاربرد پیدا خواهد کرد و نه سربازان وظیفه‌ای که فقط قرار است به مدت یک‌سال یا کمتر خدمت کنند.» این مرکز استفاده از سربازان وظیفه را برای بکارگیری تکنولوژی‌های نوین، ایده خوبی ندانسته بود چرا که حرفه‌ای شدن نیرو‌های مسلح و اصل چابکی در قالب‌های سربازی وظیفه با شکل سنتی و قدیمی آن در تقابل است.
مجلس: اجباری بودن
سربازی باعث مشکل روانی می‌شود
دیروز، اما بالاخره پس از ٥ سال از پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها، عضو کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس از طرح جدید مجلس برای تغییر شیوه اجرای خدمت وظیفه عمومی خبر داد و بار دیگر این آرزو را برای بسیاری جوانان پررنگ کرد: آیا اجباری، اختیاری می‌شود؟
ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس شورای اسلامی خبر تازه درباره این طرح را اعلام کرد و به تسنیم گفت: «مجلس شورای اسلامی برای ساماندهی وضعیت سربازی طرح جدیدی پیشنهاد کرده است که بر اساس آن خدمت سربازی به صورت داوطلب بسیجی اجرا شود که مشابه این طرح هم‌اکنون توسط سپاه در مرز‌های کشور در حال اجراست.»
او با تعریف شیوه‌های مختلف خدمت نظام وظیفه در کشور‌های مختلف از جمله خدمت نظام وظیفه حرفه‌ای، خدمت نظام وظیفه داوطلب، خدمت نظام وظیفه اجباری و خدمت نظام وظیفه مدنی، ادامه داد: «تنها در ۲۸ کشور دنیا خدمت نظام وظیفه اجباری اجرا می‌شود و در این بین معدود کشور‌هایی هستند که خدمت اجباری آن‌ها بیش از یک سال است که این شیوه اجرای خدمت سربازی مشکلات عدیده‌ای را به همراه دارد. برای مثال امروز بیشترین پرونده در سازمان قضائی نیرو‌های مسلح مربوط به فرار از خدمت سربازی است.» به گفته او مجلس برای حل این مشکلات و اجرای بهتر خدمت نظام وظیفه، طرحی را پیشنهاد کرده‌است که بر مبنای آن خدمت سربازی به صورت «داوطلب بسیجی» اجرا شود که مشابه این طرح هم‌اکنون از سوی سپاه در مرز‌های کشور در حال اجراست. در این طرح سپاه در استان‌های سیستان و بلوچستان و برخی استان‌های غربی از مردم بومی منطقه به عنوان نیروی داوطلب بسیجی برای تامین امنیت مرز‌ها استفاده می‌کند. او به ایسنا هم گفت: «بر اساس این طرح، سربازان بر اساس قوانین وزارت کار حقوق دریافت خواهند کرد و می‌توانند محل خدمتشان را انتخاب کنند. منابع درآمدی حقوق این افراد از کسانی که قصد دارند به خارج از کشور بروند یا کاندیدای انتخابات یا کارمند شوند تامین می‌شود. این سه گروه باید ٣ برابر حقوق افرادی که به سربازی می‌روند پول پرداخت کنند.
یحیی کمالی‌پور، نایب رئیس کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس هم با اشاره به اینکه هدف این طرح تبدیل سربازی به حرفه‌آموزی است گفت: «سرباز طی دو سال خدمت می‌کند و غالبا کار او نگهبانی و مسائل رزمی است، اما در طرح جدید به دنبال آن هستیم که در کنار این مسائل رزمی آموزش حرفه و حرفه‌آموزی دنبال شود. هدف از این موضوع این است که پس از اتمام خدمت سربازی فرد بتواند حرفه خود را در جامعه دنبال کند، یعنی باید به گونه‌ای باشد که دوران سربازی برای او ماندگار باشد.»
به گفته او این طرح را به تازگی به مرکز پژوهش‌ها ارسال کرده تا نظرات کارشناسی خود را ارایه کنند و پس از آن موضوع را به امضای نمایندگان بگذارند.
در دنیا چه خبر است؟
بر اساس یکی از تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس در ١١٢کشور جهان (٥٧ درصد کشور‌های مورد مطالعه) اساسا سربازی اجباری وجود ندارد. ٢٨ کشور سربازی اجباری یک سال و کمتر دارند که ١٤درصد حجم نمونه را شامل می‌شوند. ٢٠کشور یا حدود ١٠درصد حجم نمونه سربازی اجباری ١٨ ماه یا بیشتر و غیرانتخابی همراه با بکارگیری در امور عملیاتی نظامی دارند. ١٤ کشور (٧ درصد حجم نمونه) فقط سربازی انتخابی دارند. ١٥ کشور (٨درصد حجم نمونه) از ترکیب نیرو‌های داوطلب و اجباری استفاده می‌کنند و بالاخره ٨کشور (٤ درصد نمونه مطالعاتی) صرفا در امور مدنی یا به صورت نظامی غیرمسلح از نیروی سرباز استفاده می‌کنند.
سربازی داوطلبانه بر اساس تحقیقات مرکز پژوهش‌ها می‌تواند با وجود عنصر حق انتخاب و اختیار، خدمت داوطلبانه را معنا کند، کرامت انسانی، عزت نفس و شخصیت سربازان را بالا ببرد، نرخ بهره‌وری خدمت سربازی در کشور را افزایش دهد و باعث شود از توانایی‌ها و تخصص‌های داوطلبان در طی خدمت بهره گرفته شود.