جامعه شرایط پذیرش کوپن را دارد؟

هادی حق شناس اقتصاددان طی یادداشتی در شماره امروز آرمان امروز با عنوان جامعه شرایط پذیرش کوپن را ندارد نوشت: شکی وجود ندارد که با گذشت ۴۰ سال از انقلاب حداقل به لحاظ جو روانی کسی کوپن را نمی‌پسندد. معنی دیگر کوپن تشکیل بازار غیررسمی است، چرا که کوپن یعنی قیمت ارزان‌تر کالا نسبت به قیمت واقعی و این مساله به هر دلیلی موجب دو نرخی شدن کالا‌ها خواهد شد.

از این رو به‌نظر می‌رسد که هدف دولت از کوپن نگرانی از وضعیت دهک‌های پایین درآمدی است. مثل اتفاق اخیر در مورد گوشت و مرغ یا ارز ۴۲۰۰ تومانی که برای کالا‌های اساسی تخصیص داده شد، اما عملا نه تنها قیمت کالا‌ها با ارز ۴۲۰۰ تومانی توزیع نشد بلکه به قیمت واقعی ارز در جامعه توزیع گردید. علت این نکته نیز همین است که نرخ تورم خوراکی‌ها را در دی و بهمن ماه سال جاری بیش از سایر اقلام سبد کالا می‌بینیم.

بنابر این به‌نظر می‌رسد دولت به جای اینکه به سراغ کوپن برود که در کنار آن نیز شاهد شکل‌گیری بازار سیاه یا غیررسمی باشد، باید به دنبال اصلاح ساختار برود. به عنوان مثال دولت باید تصمیماتی مثل خبری که بانک مرکزی بیرون داد، مبنی بر اینکه ۴ بانک و یک موسسه در بانک سپه ادغام می‌شود، که حتما به نفع نظام بانکی و بازار پول ایران خواهد بود، اتخاذ کند. اگر دولت قواعد بازار را بپذیرد و بازار تعیین کننده قیمت باشد، دولت می‌تواند برای جامعه هدف خود مثل خانوار‌های تحت پوشش نهاد‌های امدادی یا صندوق بازنشستگان کشوری و لشگری یا کارکنان خود با توجه به شبکه تعاونی‌های مصرف و شبکه فروشگاه رفاه و شبکه‌های مختلفی که دارد، سبد کالا توزیع کند.

معنا و مفهوم سبد کالا این است که دولت می‌تواند بدون شکل‌گیری بازار سیاه یا بازار دوم مستقیما این سبد را به دست مصرف کننده برساند. دولت نباید در قیمت واقعی دستکاری کند و به جای این کار -که هرچه در گذشته اقتصاد ایران لطمه دیده از همین محل بوده- باید اجازه دهد قیمت‌ها واقعی شوند و دولت از طریق یارانه‌های مستقیم به خانوار‌های تحت پوشش امدادی و حمایتی یا هر جامعه هدفی که مدنظرش است با پرداخت یارانه مستقیم کمک کند که خانوار‌ها کالای مورد نیاز خود را دریافت کنند.

اینکه کالا را با کارت ملی، یا کوپن یا هر اوراق بهاداری توزیع کنند مختص شرایط جنگ است. البته این درست که اکنون نیز وضعیت اقتصادی کشور به نحوی وضعیت جنگ اقتصادی است، اما شرایط جنگ نظامی بر کشور حاکم نیست تا به دنبال الزامات اداره کشور متناسب با شرایط جنگی برویم؛ لذا به‌نظر می‌رسد که اگر دولت و مجلس تدبیری بهتر از کوپن برای اداره این مقطع به‌کار گیرند هم آثار روانی بهتری خواهد داشت و هم اینکه به لحاظ اقتصادی بهتر می‌توانند اقتصاد را اداره کنند.

در هر حالت کوپن موجب ایجاد بازار سیاه و عوارض آن می‌شود. البته نباید از یاد برد که اکنون جامعه اصلا شرایط پذیرش کوپن را ندارد و مردم حتی پذیرش سهمیه‌ای بنزین را نیز ندارند. به همین دلیل می‌توان راهکار‌های بهتری پیدا کرد که نه مردم تحقیر شوند و نه دستاورد‌های دولت به حاشیه رانده شود.