پای حقوق نشر در فضای مجازی می‌لنگد

ایرنا- معاون تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی معاونت حقوقی ریاست جمهوری گفت: پای حقوق نشر در فضای مجازی می لنگد چرا که حمایت ضعیف از مولف در محیط الکترونیکی منجر به کاهش تمایل آنها به نشر آثار خود در محیط الکترونیکی می شود.

بتول آهنی روز شنبه در دومین همایش ملی حقوق نشر که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، افزود: قوانین حمایت از مولف و حق نشر در فضای مجازی خوب هستند اما با رشد روزافزون نشر و انتقال اطلاعات و عناصر اصلی زنجیره اطلاعات در فضای دیجیتال کافی نیستند. همچنین با افزایش باسوادی و تولید انبوه کتاب لازم شد از مولفان در برابر نسخه برداری از کتاب حمایت شود.

وی به تاریخچه قوانین بین المللی حق نشر اشاره کرد و گفت: نخستین قانون ملی در انگلیس در سال ۱۷۱۰ نوشته شد. سپس کشور دانمارک در سال ۱۷۴۱ و آمریکا در سال ۱۷۹۰ قوانین حق نشر را تصویب کردند اما این قوانین ملی، برد ملی داشت و در سطح بین المللی کارایی نداشت و برای دفاع بین المللی نیاز به اسناد جهانی بود.

آهنی ادامه داد: بر همین اساس نخستین موافقت نامه بین المللی موافقت نامه برن بود که در سال ۱۸۸۶ منعقد شد که در زمینه حقوق تبعی هم موافقت نامه هایی به تصویب رسید.

معاون تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی معاونت حقوقی ریاست جمهوری با بیان این مطلب که حق نشر حمایت قانونی از ناشر است که ابعاد مختلف تولید و پوشش را مورد حمایت قرار می‌ دهد، یادآور شد: در ایران در قانون جزای سال ۱۳۱۰ مبحث تقلید در کسب و کار مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت که سرانجام در سال ۱۳۴۸ تصویب شد. بعد از انقلاب وقفه ای درباره حق مولف به وجود آمد که سرانجام در سال ۱۳۷۱ رییس قوه قضاییه وقت قانون حق نشر را به جریان انداخت.

آهنی تصریح کرد: کاستی هایی همچون ابهامات در خلاء‌های قانونی و عدم توسعه فرهنگی در حمایت از حق نشر وجود دارد که در مقابل مزیت هایی از جمله برقراری تعادل نسبی میان نیاز جامعه به اطلاعات و نیاز مولف، به حمایت و حفظ انگیزه مولفان به تولید نیز نیاز دارد.

وی درباره حق نشر بعد از پیدایش اینترنت اشاره کرد و توضیح داد: ابتدا قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه ای به وجود آمد و سپس قانون تجارت الکترونیکی در سال ۸۲ تصویب شد که ماده ۶۲ این قانون عنوان می‌کرد همه مقررات حق نشر در فضای اینترنت هم قابل اجرا است.

آهنی ادامه داد: این قانون تبصره ای هم درباره حقوق مرتبط با مالکیت ادبی و هنری دارد که پیش از این به عنوان حقوق جانبی مالکیت ادبی و هنری شامل حقوق مادی و معنوی شناخته می شدند. همچنین رفتار برابر میان موضوعاتی دارد که در محیط فیزیکی تحت عنوان حمایت قوانین حق مولف معروف است.

این مقام حقوقی خاطرنشان کرد: در محیط الکترونیکی دشواری هایی مانند سهولت و سرعت تکثیر و انتقال، عدم امکان کنترل نسخه ها، جهانی بودن اینترنت، عدم قابلیت تمیز نسخه اصل از نسخه کپی و شکل پذیری و قابلیت تغییر شکل آثار دیجیتال وجود دارد که باعث به خطر افتادن حق مولف می شود.

آهنی با بیان این پرسش که آیا این قوانین کفایت می کند یا خیر؟ گفت: این قوانین خوب هستند اما با رشد روزافزون نشر و انتقال اطلاعات و عناصر اصلی زنجیره اطلاعات کافی نیستند. ضمن اینکه حمایت ضعیف از مولف در محیط الکترونیکی منجر به کاهش تمایل آنها به نشر آثار خود در محیط الکترونیکی می شود که در این حالت مولف از روش های فناورانه همچون رمزگذاری، برچسب گذاری و غیره بهره می برد. البته خطری دارد مبنی بر اینکه افراد و مردم در استفاده از این مقاله محدود می‌شوند و استفاده منصفانه از بین می رود.

معاون تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی معاونت حقوقی ریاست جمهوری به نقص قوانین حق مولف در فضای مجازی به نحوه بهره بری کتابخانه های دیجیتال اشاره کرد و یادآور شد: کتابخانه های دیجیتال هم باید سازوکاری برای حق مولف داشته باشند چراکه معمولا کتابخانه های دیجیتال آثار دیجیتال را خریداری نمی کنند و صرفا جواز دسترسی را می گیرد که در حال حاضر با معضل حفظ منابع روبرو هستند.

آهنی تاکید کرد: تکثیر و بازتولید هم طبق ماده ۶۳ قانون تجارت الکترونیکی یعنی اعمال موقت تکثیر اجرا و توزیع اثر که جزو لاینفک فراگیر فنی پردازش داده پیام در شبکه ها است از شمول مقرره فوق خارج است. با این تعریف خواندن صرف اثر بازتولید محسوب نمی‌شود بلکه نسخه برداری شامل قوانین است.