گام پنجم ایران چه خواهد بود؟

خبرآنلاین: نوذر شفیعی- گام های ایران برای کاهش تعهدات هسته ای خود باید محدود باشد و بیش از پنج یا شش گام نباشد.

مگر اینکه تهران بخواهد از این روش، به عنوان یک تاکتیک استفاده کند و نه به عنوان عاملی که بخواهد ایران را از برجام بیرون بکشد. بلکه عاملی برای وادار کردن اروپایی ها به انجام تعهداتشان باشد. به نظر می رسد که ایران تاکنون در گام های پیشینی که برای کاهش تعهداتش در برجام برداشته، آنچه را که می شد در زمینه فنی انجام داد را انجام داده است. یعنی میزان غنی سازی و افزایش حجم اورانیوم غنی شده را افزایش داده و در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه هسته ای گام برداشته است.گام بعدی کشورمان در زمینه هسته ای می تواند افزایش میزان این تعهدات باشد مثلا میزان غنی سازی و افزایش حجم اورانیوم را بیشتر از گام های قبلی کند. با این حساب هنوز جا دارد تا در زمینه فنی و از نظر ارتقاء کیفی فعالیت های خود گام های بیشتری بردارد. اما این گام ها دیگر جدید نخواهند بود.

از یک سوی دیگر ممکن است گام پنجم در حوزه سیاسی هم دنبال شود. این حوزه کاملا با حوزه فنی که قبلا در مورد آن صحبت کردیم، مرتبط است و هماهنگی دار.ایران یک برنامه پانزده ساله توسعه هسته ای برای خود دارد که بر اساس منافع کشور و نیازهایش تنظیم شده است. اگر محدودیت هایی که برجام برای ایران در نظر گرفته بر این مسیر تاثیر منفی بگذارد و سرعت ایران را کم کند یا مانع از حرکت کشور به سوی آن برنامه پانزده ساله شود و کشورمان از این مسیر دور بیفتد، می تواند در تعهداتش تجدید نظر هم بکند. حتی در زمینه NPT  هم همینطور است. بر اساس قوانین NPT اگر کشوری احساس کند که مصالح عالیه اش در خطر است باید سه ماه قبل، به آژانس اعلام کند که  این کشور با محدودیت هایی را پذیرفته که بر اساس آن منافعی برای کشور وجود ندارد و در حقیقت از دستیابی به منافع به حقش دور افتاده و مایل است که از NPT خارج شود. در این صورت ممنوعیتی وجود ندارد چرا که حق فعالیت های صلح آمیز هسته ای شناخته شده هست.

ایران همچنین می تواند در مسیر همکاری های داوطلبانه ای که با آژانس بین المللی انرژی اتمی دارد، خلل ایجاد کرده و از انجام این همکاری ها خودداری کند. مثلا در زمینه پروتکل الحاقی، کشورمان قادر است تا از ادامه همکاری هایش دست بکشد. مواردی که ذکر شد، راهکارهایی هستند که تهران ممکن است درگام پنجم یا حتی گام های بعدی انجام دهد. موارد مطرح شده البته کلیاتی است که امکان انجام آن از سوی ایران در گام های کاهش تعهدات برجامی وجود دارد. اما به هر حال تصمیم کشور برای برداشتن این گام مبتنی بر تصمیم مقامات انرژی اتمی و سیاست گذاران کشور است.

گام های ایران برای کاهش تعهدات هسته ای خود باید محدود باشد و بیش از پنج یا شش گام نباشد. مگر اینکه تهران بخواهد از این روش، به عنوان یک تاکتیک استفاده کند و نه به عنوان عاملی که بخواهد ایران را از برجام بیرون بکشد. بلکه عاملی برای وادار کردن اروپایی ها به انجام تعهداتشان باشد.

یکی از بحث هایی که در کشور مطرح شد، پیوستن ایران به رژیم ها و قراردادهای بین المللی مثل NPT و برجام بود. ما برجام را در حالی امضا کردیم که برخی در داخل کشور مخالف بودند و می گفتند نباید آن را امضا می کردیم. اما ایران با امضای برجام و در حال حاضر با ادامه انجام تعهدات خود و حتی کاهش تعهدات بر اساس پیشبینی های مطرح شده در توافق هسته ای، به فعالیت های هسته ای خود مشروعیت هسته ای بخشیده است. البته پیش از این هم فعالیت های ایران به دلیل صلح آمیز بودن، غیر مشروع نبود و در زمره فعالیت های مشروع هسته ای در جهت صلح آمیز و پیشرفت کشور دسته بندی می شد.

در حال حاضر که ایران مشروعیت اقداماتش را اثبات کرده، به افکار عمومی در داخل و خارج از کشور می گوید که ما به برجام پایبند بوده ایم و تعهدات خود را به صورت کامل بر اساس اعتراف خود آژانس انرژی اتمی، انجام داده ایم. اما طرف مقابل به تعهدات پیشبینی شده در برجام پایبند نبوده و موضوع را رها کرده است. در نتیجه این اقدام ایران؛ اروپا هر واکنشی را که نشان دهد، اگر سازنده و منطقی نباشد، از سوی افکار عمومی جهان مواخذه خواهد شد. مگر اینکه واکنش سازنده ای نشان دهد که منافع اروپا و ایران را همزمان تامین کند یا در مسیر تامین منافع همه طرف ها گام بردارد. اروپا در چنین شرایطی چندان قدرت مانور ندارد. می تواند دست به موضع گیری هایی بزند و تهدیداتی را هم انجام دهد ولی فراتر از آن بدون اینکه مورد مواخذه و سوال افکار عمومی قرار بگیرد، قادر به تحت فشار قرار دادن ایران نیست.

اروپا در مقابل با گام های ایران در کاهش تعهدات برجامی خود، سه راه در پیش رو دارد. اول اینکه با بی تفاوتی نسبت به مسائل هسته ای ایران عمل کند و از خیر عکس العمل نشان دادن به کاهش تعهدات ایران بگذرد. دوم اینکه تلاش کند تا ایران و آمریکا را برای گفتگو با یکدیگر ترغیب کرده و ایالات متحده را وادار کند تا به برجام باز گردد و سوم اینکه در کنار آمریکا قرار بگیرد و توافق هسته ای را ترک کند. در شرایط فعلی به نظر می رسد که اروپا در حال انجام اقدام دوم است چون برجام به هر حال یک ابتکار اروپایی بوده که این کشورها نمی خواهند آن را از دست بدهند و به گذشته برگردند و از سوی دیگر هم نمی خواهند در مسیری که ترامپ قدم بر می دارد، قدم بردارند و خواهان حفظ استقلال خود در این زمینه هستند. پس راه حل دوم که کشاندن آمریکا به برجام است را در پیش گرفته اند.