بازار گرم شرکت‌های خدماتی و دست خالی کارگران

روزنامه ایران: «حتی هیتلر هم مجبور است کارهای خانه را انجام بدهد.» این شعار تبلیغاتی یکی از شرکت‌های خدمات نظافتی است که این روزها بازارشان حسابی گرم است؛ آنقدر که خیلی‌هایشان وارد گود رقابت شده‌اند و دست به ابتکاراتی زده‌اند تا هرچه بیشتر نظر مشتری را جلب کنند. نمونه دیگرش شرکتی است با این شعار: «نظافت منزل به سبک مادام دابت فایر» اگر مادام دابت فایر را نمی‌شناسید، باید بگویم که نام یک فیلم سینمایی است با بازی مرحوم رابین ویلیامز، کمدین معروف امریکایی که نقش مردی جدا شده از همسر را بازی می‌کرد که برای اینکه در طول روز کنار فرزندانش باشد، خودش را شبیه یک زن مسن و در هیبت پرستار و خدمتکاری کهنه کار درآورده بود. ویژگی مادام این بود که تمام کارها را به بهترین شکل ممکن انجام می‌داد و هیچ ذره غباری از زیر چوب گردگیری که همیشه دستش بود درنمی‌رفت.

«خانم فلانی با 25 سال سابقه در امر نظافت منزل، به بهترین شکل ممکن نظافت منزل شما را انجام خواهد داد. او زنی است با سلیقه و خوش برخورد.» کنار این نوشته، عکس خانم میانسالی دیده می‌شود که روپوش سفید پوشیده و کلاهی روی مقنعه‌ همرنگ روپوش‌اش گذاشته و لبخند می‌زند. این هم یک مدل تبلیغات است که این روزها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود و البته منتقدانی هم دارد. خیلی‌ها معتقدند چرا باید برای تبلیغات شرکت خدماتی، با آبروی خانم فلانی بازی شود و جار بزنند که نظافتچی است و بعضی‌های دیگر هم نظری عکس این دارند و معتقدند کار، عیب نیست و هرکس شغلی دارد و دلیلی هم ندارد از آن شرمنده باشد.

علاوه براین‌ها، موارد دیگری هم هست که در گفت‌و‌گو با شاغلان در این کار به آن پرداخته‌ام.

اولین مورد شرکتی است که ادعا می‌کند نظافت را به سبک هتلی انجام می‌دهد: «سبک هتلی یعنی درست مثل هتل‌ها. نظافت هتل‌ها را که دیده‌اید، مو لای درزش نمی‌رود. جزئیات در این سبک مورد توجه قرار می‌گیرد و در نهایت محیطی تمیز و آراسته تحویل مشتری داده می‌شود. کارگران ما دارای گواهینامه نظافت و سابقه کار هستند و نظافتچی پس از مصاحبه حضوری در دوره‌های آموزشی شرکت می‌کند و تمام آموزش‌های استاندارد لازم را می‌بیند. این را هم بگویم که معمولاً قیمت نظافتچی خانم بیشتر از کارگر آقاست. البته این باعث نمی‌شود یکی کار بیشتری بگیرد و آن یکی نه، چون خیلی‌ها ترجیح‌شان با وجود دستمزد بیشتر، نظافتچی خانم است و از طرف دیگر، برای کارهای سنگین مثل شست و شوی راه پله و دیوار و همچنین تمیزکردن شیشه‌ها، فقط نظافتچی آقا اعزام می‌شود.»

این را مدیر یکی از شرکت‌های خدمات نظافتی می‌گوید. او مدعی است که متخصص نظافت کمد و فضاهای داخلی دارند که کارش جدا از متخصص کف و دیوار است. به نظر او هرکاری تخصص خودش را می‌خواهد و نظافت هم جدا از این قاعده نیست.

محمد رحیم آجودانی، مدیر یکی دیگر از شرکت‌های نظافتی است که مدعی است خدمات نظافتی با مواد طبیعی هم دارند. او می‌گوید: «ما برای کسانی که خودشان بخواهند نظافت منزل را با موادی مثل سرکه، نمک و جوش شیرین انجام می‌دهیم. بعضی‌ها به شوینده‌های شیمیایی حساسیت دارند یا حالا به هر دلیل دلشان نمی‌خواهد منزل‌شان با مواد شیمیایی تمیز شود که این نوع خدمات برای آنهاست. تمام کارگران ما از دستمال میکروفایبر استفاده می‌کنند که خیلی بهداشتی است. خدمات شبانه‌روزی هم هست و مخصوص کسانی است که روزها فرصت نمی‌کنند از کارگر برای نظافت استفاده کنند. گزینه نظافت سه سوت را هم داریم که نظافت سریع است و مناسب کسانی است که نمی‌خواهند وقت زیادی را صرف این کار کنند.»

در این میدان رقابت، شاید آنچه از نظر پنهان می‌ماند، کارگرانی هستند که هر روز راهی خانه‌ها می‌شوند تا بار خانه تکانی دم عید را از دوش صاحبخانه بردارند.

مصطفی حاجی، مدیر دیگر شرکت خدمات نظافتی در این باره می‌گوید: «نیروهایی که ما داریم معمولاً در اسفند ماه تعدادشان 3 برابر می‌شود. بیشتر شرکت‌های خدماتی همین‌طور هستند، یعنی اگر در حالت عادی 20 تا نیرو دارند، اسفند بین 60 تا 70 نفر نیرو دارند. این نیروها معمولاً از شهرستان می‌آیند و عموماً مرد هستند و در شهرهای خودشان، کشاورز، دامدار یا بنا هستند و چون اسفند ماه بازار کارهای نظافتی در تهران داغ است، برای کار می‌آیند. ما خودمان جای خواب در اختیار این نیروها قرار می‌دهیم چون اگر بخواهند پول جای خواب هم بدهند دیگر چیزی برایشان نمی‌ماند. البته بعضی‌ها هم که شرکت بهشان جای خواب نمی‌دهد و ناچارند گروهی اتاق اجاره کنند.»

به‌گفته او، کارگران معمولاً در رده سنی 25 تا 50 سال هستند: «من خودم نیروی بالای 40 سال پذیرش نمی‌کنم. زیر 18 سال هم زیاد مراجعه کرده‌اند برای کار حتی 13، 14 ساله که آنها هم عموماً از شهرستان می‌آیند اما تا به حال زیر 15 سال پذیرش نکرده‌ام چون جثه‌شان برای کار مناسب نیست و بالای 15 سال هم وقتی می‌بینم جثه‌اش در حدی است که بتواند کار کند، قبول می‌کنم. همه جور آدمی هم برای نظافت می‌آید، از بیسواد گرفته تا فوق‌لیسانس.»

او این‌طور ادامه می‌دهد: «الان رقابت بین شرکت‌های خدماتی زیاد است. بعضی‌ها می‌گویند مواد شوینده را همراه نظافتچی می‌فرستند که این خیلی برای مشتری مطلوب است. بعضی‌ها هم مدعی هستند که نیروی آموزش دیده می‌فرستند. آموزش به این صورت است که فردی را که متقاضی نظافت منزل است با یک شخص باسابقه در این کار به مدت یک هفته آزمایشی برای کار می‌فرستند تا در کنار او آموزش‌های لازم را ببیند و کاملاً به چم و خم نظافت منزل وارد شود. بعضی شرکت‌ها هم با پایین آوردن قیمت و اعمال تخفیف رقابت می‌کنند.» اپلیکیشن‌ها هم چند سالی است وارد عرصه نظافت منزل شده‌اند. آنها به شما امکان می‌دهند پروفایل مخصوص هر متخصص نظافت را ببینید و در جریان نظرات دیگر مشتریان درباره او قرار بگیرید.

«خدمتکار هستم، مطیع و مؤدب.» این عنوان یک آگهی است که در یکی از سایت‌های درج آگهی به چشم می‌خورد. آگهی دهنده مرد 55 ساله‌ای است که در تماس با او متوجه می‌شوم بازنشسته است و برای اینکه کمک خرجی داشته باشد، در طول سال و خصوصاً دم عید به کار نظافت منازل می‌پردازد:
«قبلاً با شرکت‌های نظافتی کار می‌کردم اما الان خودم مجزا کار می‌کنم. بعضی‌ها من را از قبل می‌شناسند و خبرم می‌کنند و بعضی‌ها هم از طریق آگهی سفارش می‌دهند. مشکل من با شرکت این بود که چون سنم بالا رفته، خیلی به من کار نمی‌دادند. برای کارهای داخلی خانه مثل گردگیری و جارو و تمیزکاری سطوح، متقاضی برای کارگر زن بیشتر است اما برای کارهای سنگین‌تر کارگر مرد می‌گیرند که آن هم ترجیح می‌دهند جوان‌تر باشد و بنیه بیشتری داشته باشد. من با این سنم البته توانم خوب است و می‌توانم کار کنم ولی شاید آن سرعت را نداشته باشم. مشتری‌هایی هم هستند که اخلاق برایشان مهم‌تر است. در ضمن سهمی که به شرکت می‌دهیم هم هست و بیشتر کارگرها به انعام دلشان خوش است.»

مرد را ندیده‌ام اما بشدت مرا یاد فیلم «آقا یوسف» با بازی مهدی هاشمی می‌اندازد که داستان زندگی مرد میانسالی را روایت می‌کند که دور از چشم خانواده و دخترش، منازل را نظافت می‌کند و موقعی که سر کار می‌رود و به خانه برمی‌گردد، کسی نمی‌تواند حدس بزند شغلش چیست. حالا اما کم کم داریم به سمتی پیش می‌رویم که نظافت منزل نه شغلی مخفی کردنی، بلکه به‌عنوان تخصصی مطرح می‌شود که در اختیار همه نیست و گرچه جای خوشحالی دارد اما باید امیدوار بود حقوق کارگر در این چرخه نو شدن از دست نرود.