سبقت بهای تولید از قیمت در «تحریم»

دنیای اقتصاد : مرور صورت‌های مالی سه خودروساز بزرگ کشور طی هفت سال گذشته نشان می‌دهد آنها در بیشتر مقاطع مبلغ فروشی بیش از بهای تمام شده تولید داشته‌اند. این در حالی است که خودروسازان تاکید می‌کنند با افزودن «سایر هزینه‌ها» هزینه تولید در بازه زمانی تحت بررسی همواره بالاتر از مبلغ فروش بوده است.

طبق گزارشی که خودروسازان به بورس داده‌اند، طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶ تقریبا همیشه قیمت فروش بیش از بهای خام تولید بوده، اما در سال‌های ۹۷ و ۹۸، این نسبت عکس شده است. دلیل این اتفاق نیز برقراری دوباره تحریم‌ها علیه خودروسازی ایران و به تبع آن، بروز مشکلات اقتصادی و رشد هزینه‌های تولید عنوان می‌شود. مبالغی که خودروسازان به‌عنوان «هزینه تولید» به بورس ارائه داده‌اند، در واقع بهای‌خام به شمار می‌رود، حال آنکه به گفته آنها، با احتساب هزینه مالی، اداری، فروش و...، قیمت تمام شده بسیار بالاتر از نرخ خام در این سال‌ها بوده و هست. به گفته خودروسازان، عدم تعادل بهای تمام شده تولید و قیمت فروش محصولات، ریشه در قیمت‌گذاری دستوری دارد. سال هاست به خودروسازان اجازه تعیین قیمت محصولات‌شان داده نمی‌شود و از همین رو آنها به شرکت‌هایی زیان ده تبدیل شده‌اند. البته با توجه به اینکه شورای رقابت از امسال بازه زمانی تغییر قیمت‌ها را کوتاه‌تر کرده، خودروسازان احتمالا در پایان سال با کاهش فاصله بهای تولید و مبلغ فروش مواجه خواهند شد. شورای رقابت پیش‌تر قیمت خودروها را سالی یک بار مورد بازنگری قرار می‌داد، اما از امسال به بعد، هر سه ماه یکبار نسبت به تغییر قیمت‌ها اقدام خواهد کرد. این در حالی است که خودروسازان معتقدند تا وقتی قیمت‌گذاری در حاشیه بازار انجام نشود، روند زیان‌دهی آنها ادامه خواهد داشت، زیرا شورای رقابت همواره قیمت‌هایی پایین‌تر از هزینه تمام شده تولید را برای خودروهای داخلی در نظر می‌گیرد.

جزئیات دخل‌وخرج خودروسازان

اما سراغ صورت‌های مالی خودروسازان طی هفت سال گذشته برویم و ببینیم بهای تمام‌شده و مبلغ فروش محصولات آنها طی این سال‌ها چه افت و خیزی را تجربه کرده است. این نکته را البته نباید فراموش کرد که اعداد و ارقام اعلامی به‌عنوان «مبلغ بهای تمام شده»، بهای خام تولید است و سایر مبالغ از جمله هزینه‌های مالی و... در آنها لحاظ نشده است. به عبارت بهتر، اگرچه در برخی سال‌ها بهای فروش بیش از بهای تولید بوده، بنابراین در نگاه اول، خودروسازان سود کرده‌اند؛ با این حال آنها می‌گویند با اضافه شدن «سایر هزینه‌ها»، گاهی قیمت تمام‌شده از بهای تولید بالاتر رفته و زیان نصیب شان شده است.

ابتدا از ایران‌خودرو شروع کنیم، شرکتی که طی سال ۱۳۹۲ چیزی حدود ۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرد. این در حالی بود که مبلغ فروش این شرکت نزدیک به ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعلام شد. در سال ۹۲ به ویژه ۹ ماه آن و تا قبل از توافق هسته‌ای، خودروسازی ایران در اوج تحریم قرار داشت، بنابراین نه فقط ایران خودرو بلکه دیگر شرکت‌های خودروساز داخلی نیز بسیار کمتر از ظرفیت خود تیراژ داشتند. در سال ۹۳ اما با توجه به بهبود روابط با خارج، اوضاع خودروسازی بهتر شد و تیراژ بالا رفت. ایران‌خودرو در این سال حدود ۱۴ هزار و ۲۳۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده و در مقابل، نزدیک به ۱۶ هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان بهای فروش خودروهای تولیدی‌اش بوده است. با این حساب، نسبت بهای فروش به تولید ایران خودرو در سال ۹۳، از حدود هزار میلیارد تومان به ۲هزار و ۵۲۰ میلیارد تومان رسیده است که رشدی حدودا ۱۵۴ درصدی را نشان می‌دهد.

بررسی عملکرد ایران‌خودرو در سال ۹۴ نیز نشان می‌دهد مبلغ فروش محصولات این شرکت بیش از مبلغ بهای تمام‌شده آنها بوده است. بر این اساس، آبی‌های جاده مخصوص حدود ۱۶ هزار و ۴۸۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده‌اند و در مقابل، بهای فروش آنها نزدیک به ۱۸ هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان رسیده است. بنابراین مبلغ فروش آبی‌های جاده مخصوص باز هم بیش از هزینه خام تولیدشان بوده؛ هرچند این نسبت در مقایسه با سال ۹۳ پایین آمده است. اختلاف بهای خام تولید با مبلغ فروش ایران خودرو در سال ۹۴، به یک هزار و ۹۴۰ میلیارد تومان رسیده که نسبت به ۹۳، کاهش ۲۳ درصدی را نشان می‌دهد.

بیشتر بودن مبلغ فروش نسبت به بهای تولید در ایران خودرو، طی سال ۹۵ نیز رخ داده است. این شرکت در این سال حدود ۲۳ هزار و ۵۵۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولاتش کرده و در مقابل، نزدیک به ۲۵ هزار و ۷۹۰ میلیارد تومان کسب درآمد از ناحیه فروش داشته است. بنابراین طی سال تحت بررسی، اختلاف بهای فروش و تولید خام ایران‌خودرویی‌ها عدد دو هزار و ۲۴۰ میلیارد تومان را نشان می‌دهد. مقایسه این رقم با سال ۹۴ نیز نشان می‌دهد نسبت موردنظر (اختلاف بهای تولید با فروش)، ۵/ ۱۵ درصد بالا رفته است.

طبق صورت‌های مالی ایران خودرو، این شرکت در سال ۹۶ نیز بهای فروشی بیش از بهای خام تولید داشته است. آبی‌های جاده مخصوص توانسته‌اند در این سال بهای فروش خود را به حدود ۳۱ هزار و ۴۵۰ میلیارد تومان برسانند، حال آنکه مبلغ بهای تمام شده خام تولیدشان حول و حوش ۲۹ هزار و ۵۹۰ میلیارد تومان برآورد بوده است. با تفریق این دو از یکدیگر، عدد هزار و ۸۶۰ میلیارد تومان به دست می‌آید که در مقایسه با سال ۹۵، کاهشی ۱۷ درصدی را نشان می‌دهد. در سال ۹۷ اما اوضاع عکس شده است، چه آنکه ایران‌خودرویی‌ها بدون احتساب هزینه‌های مالی و... نیز زیان دیده‌اند. طبق گزارش موجود، این شرکت در سال ۹۷ حدود ۲۳ هزار و ۶۲۰ میلیارد تومان صرف تولید کرده، اما بهای فروش آن ۲۰ هزار و ۴۰۵ میلیارد تومان بوده است. بنابراین اختلاف بهای تولید و فروش در سال تحت بررسی، ۳ هزار و ۲۱۵ میلیارد تومان بوده است که نسبت به ۹۶، حدود ۷۳ درصد رشد کرده است. اینکه چرا در سال ۹۷ چنین اتفاقی برای ایران خودرو افتاده و بهای خام تولید از مبلغ فروش پیشی گرفته، بیش از هر مساله دیگری با تحریم و به تبع آن، رشد شدید هزینه‌های تولید در ارتباط بوده است. در نهایت اما ایران خودرو طی سال گذشته نیز با افزایش بهای تولید نسبت به مبلغ فروش مواجه بود، چه آنکه حدود ۳۸ هزار و ۲۱۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده اما در مقابل، درآمدی حدود ۳۳ هزار و ۳۲۰ میلیارد تومان از ناحیه فروش نصیب این شرکت شده است. با این حساب، نسبت بهای تولید به فروش ایران خودرو در سال ۹۸ به چهار هزار و ۸۹۰ میلیارد تومان رسیده است. مقایسه این عدد با سال ۹۷ نیز حکایت از صعود «نسبت بهای تولید به بهای فروش» ایران خودرو دارد، یعنی ۲/ ۵۵درصد رشد.

از ایران‌خودرو بگذریم و به سایپا برویم و ببینیم هزینه‌های تولید و بهای فروش محصولات این شرکت طی بازه زمانی تحت‌بررسی چقدر بوده است. سایپایی‌ها در سال ۱۳۹۲، بیش از سه هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان صرف بهای تمام‌شده تولیدشان کرده‌اند و در مقابل مبلغ فروش آنها نیز نزدیک به ۳‌هزار و ۶۸۰ میلیارد تومان بوده است. در سال ۱۳۹۳ هم سایپا توانسته بیش از ۶ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان خودرو بفروشد؛ حال آنکه مبلغ تمام‌شده تولید این شرکت کمتر از پنج هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعلام شده است. بنابراین نسبت اختلاف هزینه تولید خام و بهای فروش سایپا در سال ۹۳ و نسبت به ۹۲ رشدی ۴۰۰ درصدی را نشان می‌دهد. در سال ۹۴ نیز سایپا پنج هزار و ۷۶۱ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده‌، حال آنکه بهای فروش این شرکت شش هزار و ۹۲۵ میلیارد تومان بوده است؛ یعنی اختلافی هزار و ۱۶۴ میلیارد تومانی و ۵/ ۶ درصد افزایش نسبت به ۹۳. طی سال ۹۵ نیز حدود چهار هزار و ۹۲۰ میلیارد تومان بهای تمام شده تولید سایپا بوده، اما بهای فروش آن پنج هزار و ۸۷۲ میلیارد تومان اعلام شده است، یعنی اختلافی ۹۵۲ میلیارد تومانی. بنابراین اختلاف بهای خام تولید و فروش سایپا در ۹۵ و نسبت به ۹۴، بیش از ۷/ ۲۱ درصد کاهش یافته است. در سال ۹۶ نیز سایپایی‌ها حدود هفت هزار و ۱۰۴ میلیارد تومان صرف تولید محصولات‌شان کرده‌اند و در مقابل، حدودا ۹ هزار و ۴۳ میلیارد تومان مبلغ فروش شان بوده است که اختلافی هزار و ۹۳۹ میلیارد تومانی را نشان می‌دهد. بنابراین در مقایسه با سال ۹۵، اختلاف بهای خام تولید و فروش، ۱۰۴ درصد رشد کرده است.

در سال ۹۷ اما نسبت هزینه و فروش محصولات سایپا عکس شده؛ به‌نحوی‌که ۱۰ هزار و ۴۳۰ میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌‌‌‌شده این شرکت بوده، اما مبلغ فروش، عدد هشت هزار و ۴۷۵ میلیارد تومان را نشان می‌دهد. با توجه به اختلاف هزار و ۹۹۵ میلیارد تومانی بین بهای تولید و فروش، این نسبت در مقایسه با سال ۹۶ کمتر از یک دهم درصد بالا رفته است. سرانجام در سال ۹۸ نیز بهای تولید محصولات سایپا به ۱۳ هزار و ۳۷۷ میلیارد تومان رسیده که نسبت به مبلغ ۱۴ هزار و ۳۰۳ میلیارد تومانی فروش، اختلافی ۹۳۶ میلیارد تومانی را نشان می‌دهد؛ یعنی ۵۳درصد افت نسبت به ۹۷.

به پارس‌خودرو برویم و ببینیم سومین خودروساز بزرگ ایران چه کارنامه‌ای در بحث بهای تولید و فروش در بازه زمانی تحت بررسی از خود به‌جا گذاشته است. مبلغ بهای تمام‌شده تولید این شرکت در سال ۱۳۹۲ بیش از ۸۶۱ میلیارد تومان بوده، اما مبلغ فروش آن کمی بیش از ۸۹۰ میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۳ نیز مبلغ بهای تمام‌شده تولید پارس‌خودرو به حدود ۸۸۰ میلیارد تومان رسیده که با مبلغ فروش تقریبا برابری می‌کند. بنابراین نسبت اختلاف بهای خام تولید و فروش پارس‌خودرو در سال ۹۳ و در مقایسه با ۹۲، کمتر یک دهم درصد است. طی سال ۹۴ نیز مبلغ بهای تمام‌شده تولید پارس‌خودرو بیش از هزار و ۵۶۳ میلیارد تومان بوده و در مقابل، مبلغ فروش به یک‌هزار و ۷۰۱ میلیارد تومان رسیده است؛ یعنی اختلافی ۱۳۸ میلیارد تومانی که نسبت به ۹۳، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد.

در سال ۹۵ نیز مبلغ فروش پارس‌خودرو چهار هزار و ۳۳۳ میلیارد تومان بوده، اما بهای خام تولید این شرکت حدودا سه هزار ۸۹۶ میلیارد تومان ثبت شده است. بنابراین بین این دو اختلافی ۴۳۷ میلیارد تومانی برقرار است که نسبت به ۹۴، بالغ بر ۲۱۷ درصد رشد را نشان می‌دهد. در سال ۹۶ نیز مبلغ فروش پارس‌خودرو عدد ۶ هزار و ۶۷۹ میلیارد تومان را به ثبت رسانده، اما مبلغ بهای تمام‌شده تولید آن، ۶ هزار و ۱۴۶ میلیارد تومان اعلام شده است؛ یعنی اختلافی ۵۳۳ میلیارد تومانی و ۲۲درصد افزایش نسبت به ۹۵. طی سال ۹۷ اما داستان ایران‌خودرو و سایپا برای پارس‌خودرو نیز تکرار شده، چه آنکه مبلغ بهای تمام شده تولید این شرکت با عدد چهار هزار و ۲۵۴میلیارد تومان از مبلغ فروش آن یعنی سه هزار و ۸۵۲ میلیارد تومان جلو زده است. با توجه به اختلاف ۴۰۲ میلیارد تومانی بهای خام تولید و فروش، این نسبت در مقایسه با ۹۶حدود ۶/ ۲۴ درصد کاهش داشته است. نهایتا در سال ۹۸، پارس‌خودرو هزار و ۱۵۲ میلیارد تومان صرف تولید محصولاتش کرده و از محل فروش، هزار و ۹۶ میلیارد تومان به دست آورده است که اختلافی ۵۶ میلیارد تومانی را نشان می‌دهد. با توجه به این رقم، نسبت اختلاف بهای خام تولید و فروش پارس‌خودرو در سال ۹۸، حدود ۸۷ درصد افت داشته است.

هرچند بررسی مبالغ بهای تمام‌شده تولید و مبلغ فروش خودروسازان طی سال‌های ۹۲ تا ۹۸، در ظاهر نشان می‌دهد آنها در بیشتر این سال‌ها سود کسب کرده‌اند، اما چون دیگر هزینه‌ها (به‌خصوص هزینه‌های مالی) در مبلغ بهای تمام‌شده تولید حساب نشده، سه خودروساز بزرگ کشور عملا دورانی ضررده را پشت‌سر گذاشته‌اند و هنوز هم در زیان هستند.