ژاپن پس از شینزو آبه

روزنامه اعتماد: جانشینی آبه شینزو یک مساله سرنوشت ساز برای سیاست ژاپن است. در طول یک قرن گذشته هیچ نخست وزیری به اندازه آبه در این جایگاه دوام نیاورده بود.

آبه شینزو، نخست وزیر ژاپن بعد از هفت سال و هشت ماه، روز جمعه اعلام کرد که از مقام خود برای همیشه کناره گیری می کند. نخست وزیر ژاپن که رکورددار طولانی ترین دوران نخست وزیری در این کشور است و از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون تنها سیاستمداری است که در دو دوره غیرمتوالی برای نخست وزیری انتخاب شده است، یک سال پیش از پایان رسمی چهارمین دوره نخست وزیری اش اعلام کرد که به دلیل مشکلات سلامتی از این مقام کناره گیری می کند. آبه از نوجوانی به دلیل یک بیماری مزمن روده، دچار ناخوشی های دایمی بود. گفته می شود که آبه شینزو به بیماری مزمن گوارشی کولیت زخمی یا کولیت اولسروز مبتلا است. بعد از اینکه هفته پیش برای دومین بار در یک ماه کار آبه به بیمارستان کشید، گمانه زنی ها در مورد وضعیت سلامتی او و احتمال کناره گیری اش افزایش یافت.

عاقبت روز جمعه اعلام شد که او از مقامش کناره گیری می کند. جانشینی آبه شینزو یک مساله سرنوشت ساز برای سیاست ژاپن است. در طول یک قرن گذشته هیچ نخست وزیری به اندازه آبه در این جایگاه دوام نیاورده بود. سبک مدیریت اقتصادی آبه، با دیدگاه های خاص او در مورد دخالت دولت در اقتصاد، از جمله مشوق های مالی و اصلاحات ساختاری با عنوان آبه نومیکس (Abenomics) به عنوان یک الگوی موفق مدیریت سیاسی مشهور شده است.

هر چند که به رغم سه دوره انتخاب متوالی او به عنوان رهبر حزب لیبرال دموکرات ژاپن به عنوان نخست وزیر، سیاست های او در توکیو بدون منتقد هم نیست. روز جمعه، آبه در یک نشست خبری ناتوانی اش را برای استمرار نخست وزیری اعلام کرد. او از خبرنگاران و مردم ژاپن به دلیل ناتوانی اش در رسیدن به همه اهداف اعلام شده اش به دلیل کناره گیری زودرس عذرخواهی کرد. اما آبه حاضر نشد در پاسخ به سوال خبرنگاران از فرد خاصی برای جانشینی خودش در مقام رهبری حزب لیبرال دموکرات حمایت کند.

قرار بود انتخابات داخلی حزب لیبرال دموکرات ژاپن، شهریورماه سال آینده برگزار شود، اما با استعفای زودهنگام آبه، قرار است به زودی کنگره این حزب برای انتخاب رهبر جدید برگزار شود. آبه گفته است که تا زمان انتخاب رهبر جدید حزبش برای خدمت در مقام نخست وزیر ادامه خواهد داد. با توجه به اکثریت قابل توجه حزب لیبرال دموکرات در پارلمان ژاپن، رهبر جدید حزب به صورت خودکار به نخست وزیری ژاپن انتخاب خواهد شد.

چه کسی نخست وزیر ژاپن خواهد شد؟

سوگا یوشیهیده، دبیر کابینه و نفر دوم دولت آبه، اصلی ترین نامزد برای جانشینی او در مقام رهبری حزب لیبرال دموکرات ژاپن است. هرچند سوگا هنوز رسما برای رهبری حزب نامزد نشده است، اما گفته می شود که آبه از این نامزدی حمایت می کند. در برابر سوگا، ایشیبا شیگه رو قرار دارد؛ یک عضو ارشد حزب لیبرال دموکرات که منتقد سیاست های آبه محسوب می شود. او در گذشته وزارت دفاع ژاپن را بر عهده داشت و در دوران آبه به مدت دو سال به مقام وزارت مبارزه با کاهش جمعیت و احیای اقتصادی منصوب شد. با این حال او همواره از سیاست های اقتصادی آبه شینزو انتقاد کرده است.

کیشیدا فومیو، وزیر پیشین خارجه ژاپن هم از دیگر نامزدهای جانشینی آبه محسوب می شود. کیشیدا و سوگا، هر دو چهره ای هستند که از آنها با عنوان حافظان وضع موجود یاد می شود، در برابر ایشیبا شیگه رو که خواهان تغییر در سیاست های کنونی است، بخت کمتری برای رهبری حزب دارد. کویزومی شینیجیرو، وزیر محیط زیست و فرزند نخست وزیر پیشین ژاپن کویزومی جونیچیرو، از جمله نامزدهایی بودند که نام شان برای این پست مطرح شده بود. آقای کویزومی گفته است که برای این مقام نامزد نمی شود، اما اگر وزیر دفاع و خارجه پیشین دولت آبه، کونو تارو برای رهبری حزب نامزد شود از او حمایت می کند.

رسوایی های آبه

دوران نزدیک به هشت ساله نخست وزیر آبه بدون جنجال و رسوایی نبود. کوییچی ناکانو، استاد علوم سیاسی دانشگاه سوفیای توکیو در نیویورک تایمز می نویسد: سیاست های او هر چند رکود و انقباض اقتصادی ژاپن را تاحدی کنترل کرده است اما نتوانسته است به احیای صنایع این کشور منجر شود و بدهی های دولت را با اعطای مشوق های مالی و دست و دل بازی های بودجه ای بسیار بالا برده است. همزمان دولت آبه به فساد در اعطای قراردادها به دوستان و نزدیکان نخست وزیر متهم است. در پرونده موریتیمو گاکوئن، دولت آبه به فروش بسیار ارزان یک قطعه زمین به یک کمپانی تجاری متهم شده است.

وزارت دارایی دولت ژاپن در این معامله اقدام به جعل سند و لاپوشانی کرده است، با این حال آبه شینزو هر گونه دخالت در این معامله توسط خودش یا همسرش را نفی کرده بود. نهایتا آقای آبه از طرف دولت به خاطر اقدام وزارت دارایی به جعل سند از مردم ژاپن عذرخواهی کرد. یکی دیگر از پرونده هایی که آبه در آن به فساد متهم شده، مراسم سالانه بازدید از شکوفه های گیلاس است؛ یک مراسم دولتی سالانه که با اموال عمومی برگزار می شود و در طول دوران نخست وزیری آبه به یک مراسم پرزرق و برق تبدیل شده است.

به گفته منتقدان دعوت به این مهمانی به یک امتیاز برای اشخاصی بدل شده بود که از شخص آبه یا سیاست های حزب حمایت کنند. سال گذشته هیات دولت ژاپن نه تنها در پاسخ به منتقدان حاضر به انتشار فهرست مدعوین نشد، بلکه بر خلاف قوانین، فهرست مذکور را از بین برد.

دستاوردهای دیپلماتیک

سیاست خارجی آبه شینزو، از جمله نقاط برجسته کارنامه او محسوب می شود. او که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در امریکا توانسته بود روابط شخصی نزدیکی با او برقرار کند، در پرونده های دیگر از جمله روابط با چین و رابطه با ایران هم گام های قابل توجهی برداشت. آبه معتقد بود که باید با بازنگری در قانون اساسی ژاپن، اجازه داشت نیروی نظامی تهاجمی که بعد از جنگ جهانی دوم از این کشور سلب شده بود به ژاپن بازگردد. او بعد از ۷ سال نتوانست این بازنگری را در قانون اساسی انجام دهد. ناتوانی در حل مناقشات ارضی با روسیه و برطرف کردن تهدید کره شمالی نیز از دیگر ناکامی های او در دوران نخست وزیری اش بود.

او با رویکردی مسالمت جویانه نسبت به پکن و عدم مداخله در دعواهای سیاسی غرب با چین، توانست اندکی از تنش ها میان پکن و توکیو کم کند و به نسبت روابط گرم تری میان این دو قدرت اقتصادی آسیا برقرار کند.

در عوض سیاست او در مقابل کره جنوبی باعث احیای دعواهای بازمانده از جنگ جهانی دوم و دوران استعماری امپراتوری ژاپن در شبه جزیره کره شد. هرچند که اختلاف یک سال گذشته میان توکیو و سئول کم کم در حال فروکش کردن است و دو طرف از تحریم ها و تهدیدها علیه یکدیگر دست برداشته اند. سفر آبه به تهران و تلاش او برای میانجی گری میان تهران و واشنگتن از دیگر تلاش های بین المللی آبه شینزو بود.

او به عنوان نخستین نخست وزیر ژاپن که بعد از انقلاب به تهران سفر می کند، خردادماه سال گذشته با رهبر معظم انقلاب و رییس جمهور اسلامی ایران دیدار و گفت وگو کرد. گفته می شد که آبه در این سفر حامل پیام هایی از دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا برای ایران بود. هر چند سفر آبه به تهران به حل مسائل ناشی از خروج امریکا از برجام کمک نکرد، اما با استقبال و قدردانی مقام های تهران مواجه شد.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به انتشار خبر کناره گیری آبه شینزو گفت: «دو کشور جمهوری اسلامی ایران و ژاپن از روابط دوستانه و تاریخی برخوردارند و شینزو آبه در هر دو دوره فعالیت به عنوان نخست وزیر، کمک های ارزنده ای به توسعه روابط دو ملت انجام داده است.» اما تهران تنها پایتختی نبود که پیام گرم و صمیمانه برای آبه ارسال کرد.

دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا هم گفت: «احساس خیلی بدی از این موضوع دارم، آبه یک دوست خیلی خوب برای من بود، بیشترین احترام ها را برای او قائلم.» ژائو لی جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین هم با اشاره به بازگشت روابط پکن و توکیو به «مسیر درست» در سال های اخیر از تلاش های آبه تشکر و برای او آرزوی بهبود سریع کرد. بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا نیز با صدور پیامی ضمن آرزوی سلامتی برای نخست وزیر مستعفی ژاپن گفت: «آبه دستاوردهایی بسیار زیاد برای کشورش و برای جهان به جا گذاشت.»

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان از کناره گیری آبه اظهار تاسف کرد و گفت: «با یکدیگر همکاری خیلی خوبی داشتیم.» کرملین روابط پوتین و آبه را «عالی» توصیف کرد و روسای جمهوری تایوان، کره جنوبی و نخست وزیر نیوزیلند هم در پیام هایی جداگانه ضمن آرزوی سلامتی و بهبود سریع برای آبه شینزو دستاوردهای او را به عنوان نخست وزیر ژاپن تحسین کردند.