تهران، کابل و آش شله قلمکار قدرت‌ها

روزنامه توسعه ایرانی: همزمان که طالبان و دولت افغانستان مشغول مذاکرات صلح در دوحه قطر هستند، دیروز پایگاه خبری آریانانیوز افغانستان اعلام کرد که گروه طالبان با انتشار اعلامیه‌ای به شرکت‌های هواپیمایی افغانستان هشدار داده که اگر تا یک هفته دیگر مهمانداران زن ملبس به حجاب اسلامی نشوند و دست از آرایش برندارند، به آنها حمله خواهد کرد!

طالبان همچنین گفته‌اند که مهمانداران زن حق ندارند بدون محرم شرعی وارد هواپیما شوند!

ابتدای ماه جاری نیز طالبان در افغانستان خون به پا کرد. درگیری شبانه آنها با نیروهای دولتی در مناطق مختلف این کشور، جان 57 نفر از نیروهای امنیتی افغانستان را گرفت. البته این عدد صرفا مربوط به نیروهای امنیتی است و شمار کشته‌ها بیش از این بوده است.

جنگ و مذاکره صلح در دو جبهه

همزمانی این درگیری‌های خونین و بیانیه‌های تهدیدآمیز، حکایت از این دارد که ظاهرا روند مذاکرات در دوحه پیشرفت چندانی نداشته است. از 22 شهریور گروه‌های مذاکره‌کننده به نمایندگی طالبان و دولت افغانستان در دوحه، پایتخت قطر گرد هم آمده‌اند تا به صلح برسند؛ این صلح برای بسیاری از کشورها ازجمله ایران بسیار حائزاهمیت است.

با وجود اختلاف‌نظرها در افغانستان بر سر اعتماد به ایران و همینطور برگزاری مذاکرات صلح در دوحه با محوریت آمریکا، اظهارات اخیر نماینده آمریکا در امور افغانستان، حاکی از نقش انکارناپذیر ایران در تحقق صلح در افغانستان است

از دو سال پیش که مذاکرات ایران با طالبان بازتاب گسترده‌تری پیدا کرد، بسیاری ایران را متهم کردند که بدین ترتیب طالبان را به رسمیت شناخته است. واقعیت اما این است که طالبان در طی زمان با تصاحب بخش وسیعی از افغانستان، اکنون به عنوان یک دولت غیررسمی در این کشور اعمال حاکمیت می‌کند و دولت رسمی را نیز مشروع نمی‌داند.

بر اساس همین قدرت است که کشورهای بسیاری از جمله آمریکا، روسیه، چین، ازبکستان، پاکستان، عربستان، امارات، قطر، اندونزی، آلمان و حتی چند کشور حوزه اسکاندیناوی از مدت‌ها پیش با طالبان وارد مذاکره شده‌اند. تسلط طالبان بر بیش از 50 درصد از خاک افغانستان، رفتار این کشورها برای مذاکره با این گروه را توجیه می‌کند.

بلوک‌بندی سنتی شرق و غرب بر سر افغانستان

ایران نیز در همین راستا وارد ارتباط با طالبان شد. همچنین ایران تاکید می‌کند که دشمن اصلی خود در افغانستان را، تروریست‌های وابسته به داعش می‌داند که هم‌اکنون در شرق افغانستان دست به عملیات می‌زنند اما موضعش درباره طالبان متفاوت است چراکه این گروه را با توجه به پایگاه اجتماعی‌اش جزو «معارضان» می‌داند و از همین حیث سیاستش نسبت به آنها «مصالحه» است.

اما ایران در برقراری این صلح چه نقشی دارد؟ ایفای نقش در مذاکرات صلح افغانستان نه فقط برای ایران، بلکه برای تمام کشورهای دخیل در این موضوع دشوار است؛ از آن جهت که کابل این روزها غیر از درگیری‌های داخلی، صحنه منازعات قدرت‌های خارجی نیز شده است.

ایفای نقش در مذاکرات صلح افغانستان نه فقط برای ایران، بلکه برای تمام کشورهای دخیل در این موضوع دشوار است؛ از آن جهت که کابل این روزها غیر از درگیری‌های داخلی، صحنه منازعات قدرت‌های خارجی نیز شده است

موضوع میزبانی صلح از سوی بسیاری از کشورها از جمله ایران مطرح شده بود حالا اما مذاکرات صلح با محوریت آمریکا در دوحه در حال برگزاری است. همزمان ایران از این مذاکرات و برقراری صلح در افغانستان حمایت کرده و تحلیلگران و چهره‌های سیاسی نیز بر اهمیت حضور و نظر همسایگان افغانستان در این مذاکرات تاکید می‌کنند.

جنگ قدرت و مداخلات خارجی فرامنطقه‌ای اما کیفیت این حضور را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. آمریکا مایل به پیشبرد این مذاکرات زیر سایه خود با حضور متحدانش، هند و پاکستان است؛ در این میان پاکستان از آن جهت که مقر اصلی گروه‌های طالبان است، اهمیت بسیار دارد.

در سوی دیگر اما روسیه که خاطره خوشی از دوران جهاد در افغانستان ندارد و روزگاری مغبون و مغموم ناگزیر از ترک کابل شد، امروز نگران از قدرت گرفتن داعش در این کشور و پیشروی آن به سوی مرزهای روسیه، به دنبال مذاکرات صلح با همکاری ایران و چین است.

چالش اعتماد به ایران

گذشته از این جنگ قدرت‌ها بر سر افغانستان، اختلاف‌نظرها در خود افغانستان نیز بر میزان و چگونگی نقش ایران اثرگذار است. برخی مانند حامد کرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان هستند که معتقد است «هیچ صلحی در افغانستان بدون در نظر گرفتن لزوم مذاکره بین افغانستانی‌ها و تفاهم همسایگان مخصوصا ایران به نتیجه نمی‌رسد.»

برخی دیگر اما مانند عبدالوهاب وردک، فرمانده سابق نیروهای هوایی افغانستان هستند که اخیرا گفته است: «دولت ایران به طالبان کمک نظامی می‌کند و جنگجویان این گروه را در مشهد آموزش نظامی می‌دهد.»

البته آنچه که او گفته را وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) نیز اعلام کرده است و اساسا ادعای کمک نظامی ایران به طالبان یک ادعای آمریکایی است.

ماجرای غرق شدن اتباع افغان در هریرود، مرگ سه شهروند افغان در حادثه آتش گرفتن خودرو در یزد و مواردی از این دست طی ماه‌های گذشته بسیار پررنگ‌تر از همیشه، دستمایه بی‌اعتمادی به ایران شده است.

مریم سما، عضو مجلس نمایندگان افغانستان اخیرا با طرح همین موضوعات، گفته است: «... این بار هم عراقچی خواهان دخیل شدن طالبان در ساختار قدرت سیاسی است و وزارت خارجه افغانستان ظاهرا در خواب است!»

اعتراف به ضرورت حضور ایران در مذاکرات صلح

علی رغم تمام اینها، یعنی با وجود اختلاف‌نظرها در افغانستان بر سر اعتماد به ایران و همینطور برگزاری مذاکرات صلح در دوحه با محوریت آمریکا، اظهارات اخیر نماینده آمریکا در امور افغانستان، حاکی از نقش انکارناپذیر ایران در تحقق صلح در افغانستان است.

زلمی خلیل‌زاد پنجشنبه گذشته، در حالی که به نظر می‌رسد مذاکرات در دوحه همچنان در بن‌بست به سر می‌برد، گفت: «ایران مایل است تا زمانی که توافقی میان آمریکا و ایران حاصل شود ما را بدون اینکه پیروز شویم یا شکست بخوریم در داخل این درگیری نگاه دارد تا بهای سنگینی در افغانستان بپردازیم.»

خلیلزاد ادامه داده: «ولی ما پیشنهاد داده‌ایم با ایرانی‌ها در خصوص این مسئله دیدار کنیم. [ایرانی‌ها] باید برای رایزنی درباره آینده افغانستان به نشست‌های مختلفی که ما و آنها حضور داریم محلق شوند.»

او در واقع از گفتگو با ایران درباره ختم جنگ در افغانستان استقبال کرد؛ در حالی که ایران را متهم می‌کند به اینکه تلاش دارد تا آمریکا درگیر جنگ در افغانستان بماند. فارغ از اتهامی که خلیلزاد به ایران زده است، آنچه قابل تامل است، اذعان او به ضرورت حضور ایران برای برقراری صلح در افغانستان است.

این حضور برای ایران از جهات بسیاری حائز اهمیت است. افغانستان در همسایگی ایران است و هرگونه تغییر و تحولی در کابل، تاثیر مستقیم بر ایران خواهد داشت. از سوی دیگر قدرت گرفتن یک حکومت تحت امر آمریکا در افغانستان، فصل تازه‌ای از درگیری‌ها برای ایران رقم خواهد زد.