کاخ‌سفید یا کنگره، کدام برای ایران مهمتر است؟

سیدمحمدهادی موسوی در روزنامه شرق نوشت: شاید در هیچ برهه‌ای از تاریخ، دنیا این‌چنین منتظر نتایج انتخابات سال 2020 آمریکا نبوده است. دولت ترامپ در چهار سال گذشته نظم جهانی را به هم ریخته و با یک‌جانبه‌گرایی، لطمات زیادی به دیگر کشورها و حتی وجهه جهانی آمریکا زده است؛ از این‌رو جهان در انتظار رأی مردم آمریکاست تا بداند در سال‌های آتی چه تصمیمی باید اتخاذ کند.

در میان کشورهای جهان، برای ما ایرانیان نتیجه انتخابات آمریکا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. «ترامپ» با خروج از برجام، وضعیت اقتصادی کشور را متأثر کرده است و هر روز نیز حلقه تحریم‌ها را تنگ‌تر می‌کند. از آن طرف، وعده «بایدن» برای بازگشت به برجام، مردم و مسئولان ایرانی را امیدوار به پیروزی او کرده است.

قطعا انتخاب مجدد ترامپ یا انتخاب بایدن در سرنوشت کشور ما تغییری اساسی ایجاد خواهد کرد، اما نکته مغفول‌مانده در تحلیل‌های سیاسی داخلی، نداشتن توجه کافی به انتخابات کنگره 2020 به‌خصوص انتخابات سنای آمریکاست که همراه با انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار می‌شود. انتخابات اخیر سنا، در حدود30 ایالت آمریکا برگزار خواهد شد؛ از این‌رو با توجه به هم‌زمانی این دو انتخابات، چهار سناریو به‌عنوان نتیجه انتخابات متصور است؛ «ترامپ- سنای جمهوری‌خواه»، «ترامپ- سنای دموکرات»، «بایدن- سنای جمهوری‌خواه» و «بایدن- سنای دموکرات». در‌حال‌حاضر، جمهوری‌خواهان اکثریت سنا را در اختیار دارند و با توجه به قرعه‌کشی انجام‌شده درباره رأی‌گیری کرسی‌های سنا، آنها اگر بتوانند یکی از کرسی‌های دموکرات‌ها را از آنِ خود کنند، عملا اکثریت خود را تحکیم می‌بخشند، اما دموکرات‌ها باید حداقل چهار کرسی جمهوری‌خواهان را از آنِ خود کنند که البته اگر بایدن رئیس‌جمهور شده و «هریس» معاون‌اول رئیس‌جمهور شود، به‌عنوان رئیس سنا، یک رأی به آرای دموکرات‌ها افزوده شده و آنها فقط به تصاحب سه کرسی دیگر نیاز دارند. با توجه به جو موجود در آمریکا، انگیزه مردم جهت رأی‌دهی و نظرسنجی‌های اخیر، به نظر می‌رسد دموکرات‌ها از اقبال خوبی برای تصاحب اکثریت سنا برخوردار باشند.

اما چرا برای ایران نتیجه انتخابات سنا از انتخابات ریاست‌جمهوری مهم‌‌تر است؟ احیای برجام مهم‌ترین توقع ایران از دولت بعدی آمریکاست. بالطبع این توقع از بایدن بیش از ترامپ است؛ چرا‌که برجام میراث دولت اوباما بود و بایدن نیز قول به بازگشت به برجام با اعمال شرایطی را داده است. اما این تمام ماجرا نیست. برجام گرچه یک قطع‌نامه شورای امنیت به‌عنوان تضمین عملی را به همراه دارد، اما در صورت عدم تصویب در کنگره آمریکا، عملا بخش زیادی از آن قابل اجرا نیست. در دولت اوباما به‌دلیل مشکلاتی که دولت دموکرات با سنای جمهوری‌خواه داشت، برجام به‌عنوان یک «توافق اجرائی» بدون نیاز به تأیید سنا به اجرا در‌آمد (گرچه برای بررسی به سنا ارسال شد). اما از آنجا که مشکلات بانکی پاشنه ‌آشیل برجام بوده و هست، مادامی که دسترسی ایران به دلار برقرار نشود، رفع تحریم‌های بانکی راه‌گشا نخواهد بود؛ درحالی‌که دسترسی ایران به دلار و رفع تحریم‌های اولیه نیز نیاز به تأیید کنگره (مجلس نمایندگان و سنا) آمریکا دارد.

قطعا چنانچه بایدن پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری شود، ولی اکثریت سنا در اختیار جمهوری‌خواهان قرار گیرد، نه‌تنها رفع تحریم‌های اولیه بعید به نظر می‌رسد، بلکه با تصویب قطع‌نامه‌هایی، احتمال سنگ‌اندازی سنا در مسیر بازگشت بایدن به برجام نیز به وجود خواهد آمد. همچنان که در زمان اوباما برخی سناتورها در این زمینه تلاش کردند و حتی پیش‌شرط «به‌رسمیت‌شناختن اسرائیل از سوی ایران» را شرط اجرای برجام دانستند که در تصویب آن موفق نشدند، اما در نهایت دولت را مجبور کردند هر سه ماه «گزارش پایبندی ایران» به برجام را ارائه کند که همین، بهانه لازم را به ترامپ داد تا به برجام خاتمه دهد. مضافا اینکه بسیاری از شرکت‌های خارجی ریسک سرمایه‌گذاری و حضور در ایران در بازه سه ماه را نمی‌پذیرفتند و از ترس کارشکنی دولت و کنگره آمریکا در سه ماه بعد، عطای حضور در ایران را به لقایش بخشیدند.

از این‌رو در صورت شکست دموکرات‌ها در کسب اکثریت سنا و حتی با پیروزی بایدن هم نمی‌توان به بهبود شرایط و احیای برجام امیدوار بود. چه اینکه حتی با کسب اکثریت سنا از سوی دموکرات‌ها نیز نمی‌توان تضمین کرد که برجام احیا خواهد شد؛ چراکه در بین دموکرات‌ها نیز سناتورهایی هستند که با برجام مخالف بوده و نسبت به ایران عقاید رادیکالی دارند. از این‌رو ممکن است همین دموکرات‌ها نیز موانع و شرایطی مانند محدودیت‌های موشکی و منطقه‌ای برای ایران را شرط احیای برجام یا تصویب لغو تحریم‌های اولیه بدانند.

در سناریو دیگر، اگر ترامپ رئیس‌جمهور شده و اکثریت سنا از آنِ دموکرات‌ها شود، آنگاه شرایط بهتری را می‌تواند متصور بود؛ چرا‌که هم کنگره و هم سنا در اختیار دموکرات‌هاست و ترامپ برای پیشبرد دیدگاه‌های خود به تأیید کنگره آمریکا نیاز دارد. با توجه به وعده‌های ترامپ درباره توافق جامع با ایران، شاید در این شرایط بتوان با افزایش برخی محدودیت‌های برجامی، درخواست لغو تحریم‌های اولیه آمریکا را نیز داشت. اما اگر اکثریت سنا در اختیار جمهوری‌خواهان قرار گیرد و ترامپ رئیس‌جمهور باقی بماند، احتمال اینکه بتوان دامنه لغو تحریم‌ها را افزایش داد کم است، اما ترامپ توانایی احیای برجام با شرایط خود را خواهد داشت.

در پایان می‌توان گفت نتیجه انتخابات کنگره آمریکا، حداقل برای ایران، بسیار مهم‌تر از نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور خواهد بود.