دورخیز شیوخ برای پیوستن به جمع ۱+۵

روزنامه توسعه ایرانی: چه کسی می‌داند وقتی ایران، آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان از پشت درهای بسته مذاکره برای توافق برجام بیرون آمدند، عربستان تا چه حد مایل بود که یک صندلی پشت آن میز مذاکره اختیار کند؟

مردان سعودی پنج سال پیش این آرزوی ناکام را به زبان نیاوردند، یا دست کم با چنین صراحتی بیان نکردند؛ اکنون اما مداخلات آنها در مسئله برجام تا جایی است که نام «برجام دو» را هم برای مذاکرات آینده انتخاب کرده‌اند.

با آمدن جو بایدن، مقامات عربستان سعودی و همینطور شیوخ عرب در حاشیه خلیج فارس به کرات سخن از ضرورت حضور اعراب در مذاکرات آتی با ایران و لحاظ کردن منافع آنها بر زبان می‌آورند.

کنفرانس امنیتی منامه از روز جمعه برای سه روز در منامه، پایتخت بحرین برگزار شده است. کار اصلی این کنفرانس پرداختن به موضوعات مربوط به تهدیدات امنیتی خاورمیانه بود. از محتوای این کنفرانس چنین برمی‌آید که یکی از اصلی‌ترین و چه‌بسا بزرگترین تهدید از نگاه آنها ایران است چراکه بخش بزرگی از وقت این کنفرانس به موضوع ایران و بازگشت آمریکا به برجام گذشت.

محور اصلی اظهارات مقامات عربی در این کنفرانس به ویژه عربستان و متحدانش، ضرورت مشارکت آنها در گفتگوهای دولت بایدن با ایران بود.

برجام نیاز به تکرار مذاکرات دارد

وزیر خارجه عربستان در حاشیه این کنفرانس به خبرگزاری فرانسه گفت که دولت آتی آمریکا باید پیش از بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران با کشورهای خلیج فارس رایزنی کند چون این تنها راه رسیدن به موافقتنامه‌ای پایدار است.

شاهزاده فیصل بن فرحان تاکید کرد: انتظار اولیه ما این است که در این فرآیند کاملا مورد مشورت قرار گیریم. او اضافه کرد که نه فقط عربستان بلکه «سایر دوستان منطقه‌ای آن» باید در جریان مذاکرات با ایران قرار گیرند.

مهمترین دوستان منطقه‌ای عربستان البته امارات و بحرین هستند. به ویژه بحرین دیکته سیاست خارجی خود را مستقیما از روی دست ریاض می‌نویسد. دو روز پیش هم عبداللطیف الزیانی، وزیر خارجه بحرین در نشست گفت‌وگوی منامه همین اظهارات را بر زبان آورد و گفت: نتیجه ثابت کرده است که برجام نیاز به بازنگری و تکرار مذاکرات دارد و هرگونه توافق با ایران باید نگرانی کشورهای منطقه را هم شامل شود.

حتی اردن نیز دیروز پشت سر همین مواضع ایستاد. ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن در سخنرانی خود در نشست گفت‌وگوهای منامه تاکید کرد که مشارکت کشورهای عربی و توجه به منافع آنها در هر تلاشی برای از سرگیری روابط با ایران امری ضروری است.

گام دیگری که عربستان برای رویارویی با ایران در منطقه برمی‌دارد، حل مسئله «قطر» است. نزدیکی به قطر در یارکشی سیاسی منطقه‌ای برای عربستان مهم است؛ هرچند بسیاری معتقدند قطر حمایت‌های ایران در دوران تحریم را فراموش نخواهد کرد

در میان آنها عربستان مشخصا از «برجام2» سخن می‌گوید و از فحوای کلام آن و اصرارش برای مشارکت در مذاکرات برجام به نظر می‌رسد که آنچه او می‌خواهد، پنج به علاوه دو به جای پنج به علاوه یک است! بدین معنی که عربستان نیز در کنار آلمان به پنج عضو دائم شورای امنیت برای مذاکره با ایران افزوده شود.

بازی با کارت تل‌آویو

اما بایدن، رئیس‌جمهور دموکرات و منتخب مردم آمریکا که دل چندان خوشی هم از سعودی‌ها ندارد، تا چه حد به این خواسته‌ها پاسخ خواهد داد؟ عربستان بی‌شک نگران این موضوع است و برای رفع این نگرانی دست به رفتارهای تازه‌ای ازجمله رسانه‌ای کردن سفر اخیر نتانیاهو و رئیس موساد به عربستان و دیدارشان با بن سلمان می‌زند.

روزنامه العرب، نزدیک به سعودی دیروز در همین ارتباط نوشت که «اگر بایدن بدون در نظر گرفتن منافع هم‌پیمانان خود، به دنبال نزدیکی به ایران باشد، دولت‌های عربی برای مقابله با ایران، به سرعت وارد اتحاد با اسرائیل می‌شوند.»

این روزنامه به گفت‌وگوی چند روز پیش بایدن با نیویورک تایمز اشاره کرد و ادامه داد: «بایدن صحبت در مورد موضوع هسته‌ای را به پرونده موشکی ایران ارتباط داد و تصریح کرد که این امر تنها با مذاکره دو جانبه بین واشنگتن و تهران صورت نمی‌گیرد، بلکه مستلزم مشور‌ت‌هایی با هم‌پیمانان ایالات متحده است. بدین معنا، رئیس جمهور جدید آمریکا تضمین منافع و امنیت ملی متحدان خود را شرط بازگشت به میز مذاکره با ایران می‌داند.»

العرب سپس اضافه کرد که «دایره هم‌پیمانان آمریکا، علاوه بر اروپایی‌های حاضر در برجام، شرکای خاورمیانه‌ای آن، یعنی اسرائیل، عربستان و امارات هم هستند.»

در مورد عربستان اما این هم‌پیمانی در دوران ترامپ پررنگ بود و اکنون در دولت بایدن با تردید روبه‌روست. حتی می‌توان گفته که اظهارات منفی بایدن در زمان تبلیغات انتخاباتی‌اش درباره عربستان این تردید را به یقین تبدیل می‌کند.

فیصل، وزیر خارجه عربستان اما دیروز به همین موضوع اشاره کرد و گفت که مطمئن است اظهارات آقای بایدن در جریان مبارزات انتخاباتی دایر بر منزوی کردن عربستان به خاطر کارنامه حقوق بشر این کشور فقط شعارهای انتخاباتی بوده است.

گرچه رئیس دستگاه دیپلماسی سعودی سعی کرد، موضع بایدن نسبت به عربستان را یک شعار انتخاباتی تلقی کند اما واقعیت آن است که عربستان نگران این موضع است و همین نگرانی است که آن را به سوی اسرائیل سوق داده تا به واسطه آن منافع خود را تامین و تضمین کند.

العرب در گزارش دیروز خود با تاکید بر اینکه امنیت اسرائیل از اهمیت زیادی برای ایالات متحده برخوردار است، نوشت که «دولت بایدن درصدد جبران اشتباهات اوباما در مورد مذاکره با ایران برمی‌آید و در استراتژی جدید خود تلاش می‌کند در هر دو مورد پرونده هسته‌ای و مسائل مربوط به امنیت منطقه، از ایران امتیاز‌هایی بگیرد.» بدین ترتیب به نظر می‌رسد که عربستان سعودی با این محاسبات هر روز نزدیکی خود به اسرائیل را بیشتر می‌کند.

وزیر خارجه عربستان در حاشیه کنفرانس منامه گفت که دولت آتی آمریکا باید پیش از بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران با کشورهای خلیج فارس رایزنی کند. او اضافه کرد که نه فقط عربستان بلکه «سایر دوستان منطقه‌ای آن» باید در جریان این مذاکرات قرار گیرند

یارکشی منطقه‌ای

گام دیگری که عربستان برای رویارویی با ایران در منطقه برمی‌دارد، حل مسئله «قطر» است. تحرکات عربستان در هفته‌های اخیر در این زمینه قابل تامل است. عربستان، امارات، مصر و بحرین از ژوئن 2017 با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم، روابط دیپلماتیک خود با این کشور را قطع، مرزهای زمینی و هوایی خود را به روی آن بسته و قطر را محاصره کردند.

ایران در این سال‌ها به حمایت از قطر پرداخت. حالا اما عربستان و دولت ترامپ با جدیت به دنبال پایان این اختلاف هستند. کوشنر، داماد ترامپ اخیرا در سفرش به منطقه به قطر رفت. بخش بزرگی از این سفر برای ترغیب قطر به عادی‌سازی روابطش با اسرائیل بود که البته به در بسته خورد.

اما در عین حال جمعه شب گذشته، معاون وزیر امور خارجه کویت با انتشار بیانیه‌ای رسمی از توافق نهایی تحت نظارت کویت و آمریکا برای حل بحران میان قطر و سایر اعضا در شورای همکاری خلیج فارس خبر داد و شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت نیز دستیابی به توافق برای حل بحران قطر را «موفقیتی تاریخی» خواند.

نزدیکی به قطر در یارکشی سیاسی منطقه‌ای برای عربستان مهم است؛ هرچند که شماری از تحلیلگران معتقدند قطر حمایت‌های ایران در دوران تحریم از سوی عربستان و سه کشور دیگر را فراموش نخواهد کرد. با این حال باید گفت که دنیای سیاست غیرقابل پیش‌بینی است.

اینکه راه‌های عربستان برای مقابله با ایران به نتیجه برسد یا نه، موضوعی است که آینده آن را روشن خواهد کرد اما آنچه اکنون مسلم است، این است که عربستان و به ویژه کشورهای نزدیک به او در حوزه خلیج در مسیر توافق ایران با دولت بایدن و احیای برجام، طی ماه‌های آینده سنگ‌اندازی‌های بسیار خواهند کرد.