پیام ایران با آغاز غنی‌سازی ۲۰درصد در «فردو»

روزنامه اعتماد: ايران جدال برجامي با كشورهاي عضو توافق هسته‌اي را وارد فاز جديدي كرد. در روزهايي كه شمارش معكوس براي خروج دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا از كاخ سفيد و واگذاري قدرت به رقيب دموكراتش - جو بايدن- آغاز شده، تهران نشانه‌هاي جديدي از لبريز شدن كاسه صبرش را بروز داد؛ آغاز غني‌سازي 20درصد در تاسيسات هسته‌اي فردو. گام جديد هسته‌اي ايران كه در تعارض با تعهدات داده شده تهران در قالب برجام است درنتيجه تصويب قانون اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها برداشته شد.

قانوني كه نمايندگان مجلس شوراي اسلامي كمتر از يك ماه قبل به تصويب رساندند و حسن روحاني، رييس‌جمهور در حالي كه مخالفت‌هايي با نحوه تصويب آن داشت، روز گذشته دستور لازم براي اجراي آن را صادر كرد. خبر صدور اين دستور را سخنگوي دولت اعلام كرده و افزود: از ساعاتي پيش (بامداد دوشنبه 15 فروردين) فرآيند تزريق گاز شروع شده و تا ساعاتي ديگر اولين محصول اورانيوم غني شده UF6 به دست خواهد آمد. علي ربيعي در گفت‌وگو با خبرگزاري دولت (ايرنا) درباره جزييات دستور رييس‌جمهور براي اجراي قانون مصوب مجلس شوراي اسلامي گفت: هفته گذشته رييس‌جمهوري در نامه‌اي به معاون اول خود درخصوص تامين بودجه بخشي از اين قانون در سال ۱۳۹۹ دستورات لازم را داده است.

همچنين رييس‌جمهور در روزهاي گذشته دستور اجراي قانون اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها را صادر و از ساعاتي پيش فرآيند تزريق گاز شروع شد و تا ساعاتي ديگر اولين محصول اورانيوم غني شده UF۶ به دست خواهد آمد. تمامي اين فرآيند پس از انجام اقدامات اوليه از قبيل اطلاع‌رساني به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و تحويل پرسشنامه طراحي برمبناي تعهدات پادماني كشور صورت گرفته است.

سخنگوي دولت در پايان اين گفت‌وگو مجددا با اشاره به اينكه دولت مواضع خود در قبال اين قانون را به صراحت اعلام كرده، تاكيد كرد كه دولت خود را ملزم به اجراي قانون مي‌داند. پيش از اين مشابه اين موضع‌گيري را محمدجواد ظريف، وزير خارجه و عباس عراقچي، معاون وزير خارجه نيز در جلسات جداگانه با وزراي خارجه و معاون‌هاي وزراي خارجه كشورهاي 1+4 اعلام كرده بودند. در حالي كه مفاد قانون قانون اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها از همان ابتدا انتقاد كشورهاي اروپايي عضو برجام را به دنبال داشت، جواد ظريف در نشست مجازي وزراي خارجه ايران و 1+4 كه قريب به دو روز پيش پس از وقفه حدودا يك‌ساله برگزار شد، با انتقاد از اين رويه اروپايي‌ها هشدار داد كه دولت حسن روحاني مكلف به اجراي قانون مصوب مجلس است.

ظريف در بخش‌هايي از سخنان خود ادعاي دموكراسي دوستي و قانون‌مندي اروپايي‌ها را در تضاد با درخواست آنها از دولت ايران براي ناديده گرفتن قانون مصوب مجلس دانست. سخنان علي ربيعي و اعلام رسمي تصميم ايران براي آغاز غني‌سازي 20درصد پس از قريب به 7 سال، امر پنهان از نظري نبود و چند روز پيش از اين اظهارنظر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه از طريق ايران در جريان قرار گرفته بود اين خبر را در اختيار رسانه‌ها قرار داد. اقدامي غيرحرفه‌اي كه با انتقادهايي به‌خصوص از سوي نماينده روسيه در سازمان ملل روبه‌رو شد. همزمان با انتشار سخنان سخنگوي دولت ايران، موجي از واكنش‌ها به اين اقدام هم در فضاي رسانه‌اي و هم از سوي مقام‌هاي 1+4 آغاز شد و در عمده گزارش‌هاي منتشر شده در رسانه‌هاي غربي اين‌طور ادعا شد كه ايران دست به نقض قابل توجه توافق هسته‌اي زده است.

توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 وقت هر چند كه در ماه جولاي سال 2015 حاصل شد و شروع به نسبت قوي را هم تجربه كرد اما پيروزي دونالد ترامپ در انتخابات رياست‌جمهوري سال 2016 به خروج او از توافق در سال 2018 منتهي شد. پايان حضور امريكا در برجام، شمارش معكوس براي انتقال اين توافق به «بخش مراقبت‌هاي ويژه» را رقم زد. هرچند كه فرانسه، بريتانيا، آلمان، روسيه و چين با وعده جبران نبود امريكا در برجام از ايران خواستند كه در توافق هسته‌اي باقي بماند اما اين وعده هرگز محقق نشد و درنهايت ايران يك سال پس از خروج امريكا از برجام، متوقف كردن اجراي تعهدات هسته‌اي را در پنج گام آغاز كرد. بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران و بازگشت تهران به از سرگيري برخي فعاليت‌هاي هسته‌اي عملا توافق هسته‌‌اي را در وضعيت كما قرار داد اما هر دو طرف مراقب بودند كه با گامي تندتر منجر به مرگ برجام نشوند. اكنون به نظر مي‌رسد كه تداوم اين وضعيت به خصوص براي ايران غيرممكن شده است. در يك سال گذشته ايران همزمان با جنگ اقتصادي دونالد ترامپ عليه ايران و ويروس جهاني كوويد19 جنگيده و در اين ميان حتي دوستان شرقي ايران هم نتوانسته‌اند به رونق اقتصادي ايران كمكي بكنند.

تداوم تعلل 1+4 عملا افكار عمومي در ايران را هم به سمت طرح اين پرسش پيش برده كه فايده اجراي باقي‌مانده تعهدات هسته‌اي به شمول توقف در غني‌سازي 20درصد در حالي كه 1+4 حتي در تامين دارو و تجهيزات پزشكي مورد نياز ايران هم عاجز به نظر مي‌رسد، چيست؟ با اين ‌همه اقدام هسته‌اي ايران در حالي صورت مي‌گيرد كه پيروزي جو بايدن، رييس‌جمهور منتخب ايالات‌متحده عملا كشورهاي اروپايي حاضر در برجام و البته جامعه جهاني را اميدوار به چرخش سكان در كاخ سفيد به خصوص در حوزه سياست خارجي و پرونده هسته‌اي ايران كرده است. اعضاي تيم جو بايدن به صراحت از بازگشت به برجام سخن مي‌گويند و اين در حالي است كه دولت حسن روحاني به شمول وزير خارجه نيز از اين بازگشت تمام اعضا به اجراي تعهدات هسته‌اي استقبال مي‌كنند.

در اين ميان در حالي كه مقام‌هاي ايراني مكررا مي‌گويند اگر 1+5 تعهدات برجامي خود را در ميدان عمل اجرا كند، ايران نيز گام‌هاي برداشته شده هسته‌اي را به عقب بازمي‌گرداند، برخي به دنبال تخريب اين مسير با ابزارهاي متنوع هستند: از تلاش براي كشاندن پاي ايران به منازعه نظامي در غرب آسيا تا اصرار بر گنجاندن مسائل غيرهسته‌اي در برجام يا طرح پيش‌شرط‌هايي براي بازگشت به اجراي توافق هسته‌اي. ايران امروز پازلي را روبه‌روي خود مي‌بيند كه شايد طراحي آن در ايالات‌متحده در دوره دونالد ترامپ بود اما تكه‌هاي جديدتر آن در اروپا و خاورميانه در حال تكميل شدن و پيگيري است. اگر سياست فشار حداكثري دونالد ترامپ را تكه‌هاي نخست اين پازل درنظر بگيريم، ردپاي ساير تكيه‌ها را بايد در اصرار سه كشور اروپايي براي توسعه دامنه برجام به مسائل غيرهسته‌اي و البته تلاش متحدان عبري و عربي امريكا در خاورميانه براي تخريب كل روند بازگشت به برجام جست.

در حالي كه اروپايي‌ها در نتيجه تهديدهاي ايران به خصوص وزير خارجه در نشست اخير وزرا دست از طرح پيش‌شرط‌هاي توسعه كمي و كيفي برجام برداشته‌اند اما تهران همچنان نگران بازي دولت جديد امريكا و زياده‌خواهي‌هاي اروپا به علاوه فتنه‌آفريني متحدان عربي و عبري واشنگتن در منطقه است. در حالي كه برخي ناظران معتقدند ايران بايد به دولت تازه نفس جو بايدن فرصتي براي عرض‌اندام بدهد، ايران با مشاهده تلاش‌هاي چندجانبه براي صعب‌العبور‌سازي مسير بازگشت به اجراي كامل برجام با شكل و شمايل اوليه، آخرين گام‌ها براي اهرم‌سازي بيشتر را برمي‌دارد. از نخستين ثانيه‌هاي قطعي شدن پيروزي جو بايدن در انتخابات 2020، بسياري از منابع رسانه‌اي و كارشناسان روابط ايران و امريكا اعلام كردند كه شايد بهتر باشد تيم جو بايدن با وجود وعده‌هاي داده شده در پيگيري ديپلماسي مقابل ايران و پيوستن به برجام به استفاده از تحريم‌هاي وضع شده عليه ايران در دولت ترامپ فكر كرده و آنها را به اهرم‌هايي براي امتياز‌گيري از تهران تبديل كند.

اين ايده در ميان سه كشور اروپايي عضو برجام هم مورد استقبال قرار گرفته بود و هرچند كه امروز تروئيكا ادعا مي‌كنند از اين پيش‌شرط عبور كرده‌اند اما تجربه بي‌اعتمادي ميان ايران و غرب كه اتفاقا در دو سال گذشته پررنگ‌تر هم شده به مشوقي براي حركت ايران به سمت اهرم‌سازي جديد تبديل شده است. هر چند كه موج رسانه‌اي ايجاد شده درباره آغاز غني‌سازي 20درصد در ايران بيشتر پيرامون ابعاد هسته‌اي اين گام و تهديد آن براي نظام منع اشاعه است اما ناگفته پيداست كه ايران با قرار گرفتن در اين مسير چند پيام واضح را به طرف مقابل مي‌دهد: 1- دوره صبر راهبردي به پايان رسيد. 2- عدم وفاي به تعهدات برجامي و فراتر از آن طرح درخواست‌هاي جديد صرفا به تنش بيشتر و برداشته شدن گام‌هاي ديگر از طرف ايران منتهي خواهد شد. 3- ايران نه در دولت ترامپ نه در دولت بايدن تن به بازي برد-باخت به نفع طرف مقابل نداد و نخواهد داد. در حالي كه كشورهاي اروپايي امروز از آغاز غني‌سازي 20درصد در ايران با لحن انتقادي سخن گفته و از نقض برجام سخن مي‌گويند، مقصر اصلي اين وضعيت را بايد در كاخ سفيد جست‌وجو كنند.

نخست‌وزير رژيم اسراييل كه امروز در واكنش به اقدام ايران مي‌گويد غني‌سازي 20درصد در تاسيسات فردو فقط يك توضيح دارد و آن‌هم عدم صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است فراموش كرده كه اين ميزان غني‌سازي در برجام براي ايران البته به مدت محدود، ممنوع شده بود و اين خروج امريكا از توافق به تشويق همين اسراييل و عربستان‌سعودي بود كه برجام را از مسير ريل‌گذاري شده خارج كرد. هرچند كه از مجموع اظهارنظرهاي مقام‌هاي وزارت خارجه و سازمان انرژي اتمي اين‌گونه برمي‌آيد كه با تمام مفاد قانون مصوب مجلس موافق نيستند و برخي از آنها را نياز امروز كشور نمي‌دانند يا پيشنهادهاي جايگزين براي آن در مشت داشتند اما تعلل 1+4 در اجراي تعهدات هسته‌اي در حالي كه برجام وارد پنجمين سال اجرا شده، چاره‌اي براي دولت به عنوان مجري قوانين تصويب شده در مجلس باقي نگذاشت.

نكته قابل توجه اين است كه هرچند غني‌سازي 20درصد در ايران آغاز شده اما اين گام هسته‌اي نيز مانند 5 گام ديگر ماهيت كاملا بازگشت‌پذير دارد و در صورتي كه 1+4 به علاوه امريكاي جو بايدن اراده ادعايي درباره بازگشت به برجام را عملي كند، تهران مي‌تواند اين شش گام را به عقب بازگرداند. از سوي ديگر ايران هنوز رفت و آمد بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تاسيسات هسته‌اي را محدود نكرده و اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي نيز همچنان ادامه دارد. كشورهاي اروپايي حاضر در برجام، ايالات متحده، عربستان‌سعودي و دوست جديدش در منطقه (رژيم اسراييل) مي‌توانند با دراختيار داشتن فضاي رسانه‌اي، انتقاد از ايران را با صداي بلند فرياد بزنند اما واقعيت اين است كه توپ در زمين 1+5 (اعضاي اوليه برجام) است: يا همه تعهدات خود را اجرايي مي‌كنند يا همه با پايان برجام به گذشته بدون توافق بازمي‌گردند.