ماجرای تولید واکسن ایرانی - کوبایی چیست؟

همشهری: جزئیات تازه‌ای از تولید و تست انسانی واکسن کوبایی- ایرانی به‌دست آمده که نشان می‌دهد نخستین واکسنی که برای مقابله با کرونا در ایران در دسترس قرار خواهد گرفت، همین واکسن خواهد بود.

یکشنبه‌شب، مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، در یک برنامه تلویزیونی، جزئیات بیشتری درباره این واکسن اعلام کرد. به‌گفته او، واکسیناسیون همگانی این واکسن که تولید مشترک میان کوبا و انستیتو پاستور است، بهار سال آینده در کشور آغاز می‌شود.

این واکسن در فاز اول، به 56نفر و در فاز دوم به بیش از 100نفر تزریق شده، اما در فاز سوم قرار است به‌طور همزمان در ایران و کوبا روی چندین هزار نفر تزریق شود. به‌گفته او، به‌نظر می‌رسد این واکسن زودتر از سایر واکسن‌ها در دسترس قرار گیرد و در یکی دو هفته دیگر، مطالعات بالینی آن آغاز می‌شود.

ماجرای واکسن کوبایی- ایرانی درست پس از اعلام ممنوعیت خرید واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی، پررنگ شد. قبل از آن در اوایل دی‌ماه، سخنگوی سازمان غذا و دارو، خبر تولید مشترک واکسن میان ایران و کوبا را رسانه‌ای کرد و گفت که تست انسانی این واکسن روی 50هزار داوطلب در بهمن و اسفند انجام خواهد شد.

همان موقع کیانوش جهانپور گفت که این واکسن، در یکی از مؤسسات پرسابقه کوبا در زمینه تولید واکسن، ساخته می‌شود. همکاری مشترک میان ایران با یکی از کشورهای خارجی برای تولید واکسن، یکی از سناریوهایی بود که وزیر بهداشت قبل از این برای دسترسی به واکسن اعلام کرده بود و برای این همکاری مشترک، کشور کوبا انتخاب شد. سعید نمکی هم پس از اعلام ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی در نشستی خبری اعلام کرد که در ساخت واکسن کرونا یکی از دانشمندان بنام کوبا که شیوه مؤثرتری را در تولید مدنظر قرار داده، با ایران همکاری دارد.

زمان دسترسی به واکسن کوبایی طولانی است

ماجرای تولید واکسن کوبایی در روزهای گذشته، از زبان تعداد زیادی از مسئولان نظام سلامت شنیده می‌شود. این درحالی است که پیش از این در فضای مجازی نسبت به تست انسانی این واکسن در ایران انتقاداتی شده بود که 2روز پیش رئیس سازمان نظام پزشکی در توضیح این موضوع گفت که این تست، به‌طور همزمان در هر 2کشور انجام خواهد شد.

حالا اما پیام طبرسی، عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا و از محققان واکسن کووایران برکت به همشهری می‌گوید که قرارداد تست انسانی این واکسن به‌تازگی امضا شده و تا اجرایی‌شدن انجام تست انسانی آن ، حداقل یکی دو‌ماه طول می‌کشد و به این معنی نیست که واکسیناسیون عمومی به‌زودی انجام می‌شود.

به‌گفته او، داوطلبان انجام آزمایش انسانی این واکسن، براساس سازوکارهایی که میان انستیتو پاستور و کوبا تعریف شده، انتخاب می‌شوند و اینطور نیست که از داوطلبان ستاد فرمان اجرایی امام برای تست انسانی آن واکسن استفاده شود. به‌گفته او، ظاهرا رئیس ‌مؤسسه انستیتو پاستور هم برای انجام روند آزمایش واکسن در کوبا به‌سر می‌برد.

چرا کوبا؟

طبرسی درباره اینکه چرا کشور کوبا برای انجام این کار مشترک انتخاب شده، توضیح می‌دهد که پیش از این، کوبا در زمینه تولید واکسن هپاتیت‌B با ایران همکاری‌های خوبی داشته و جدای از این مسئله، نظام سلامت کوبا از جهت عدالت در سلامت، رتبه اول را در دنیا دارد. این کشور هم توانست به‌خوبی شیوع کرونا را مدیریت و کنترل کند و در زمینه پزشکی و درمانی در دنیا معروف است.

سخنگوی سازمان غذا و دارو هم قبلا گفته بود که انستیتو پاستور پیش از این با کشور کوبا برای تولید واکسن همکاری داشته است. حمید سوری، اپیدمیولوژیست و عضو ستاد مقابله با کرونای تهران، اما به همشهری می‌گوید که احتمالا این همکاری به‌دلیل سوابق دیپلماتیک و روابط خوب میان ایران و کوباست. البته با کشورهای دیگری هم همکاری‌هایی صورت گرفته اما این واکسن نتایج خوبی داشته است.

خبرگزاری رویترز در تحلیل اینکه چرا ایران برای ساخت واکسن سراغ کوبا رفته، شرایط مشابه این 2کشور از نظر سیاسی و ارتباطات جهانی را مورد توجه قرار داده است. ایران و کوبا که حالا برای ساخت واکسن مشترک کرونا متحد شده‌اند، هر دو تحت تحریم‌های شدید آمریکا هستند؛ تحریم‌هایی که اگرچه گفته می‌شود مشمول دارو نمی‌شود، اما در عمل شرکت‌های دارویی خارجی به این کشورها دارو نمی‌فروشند و علاقه‌ای به معامله با آنها در شرایط تحریم ندارند.

دلیل دیگری هم برای این همکاری وجود دارد. کوبا یکی از کشورهایی است که در زمینه فعالیت‌های پزشکی و دارویی موفقیت‌های زیادی داشته است. مشخصا در زمینه تولید واکسن بخش عمده واکسنی که در فرایند واکسیناسیون کوبا برای کودکان استفاده می‌شود را به‌صورت داخلی تولید می‌کند. همزمان با همه‌گیری کرونا در جهان، کوبا از کشورهایی بود که تجربه موفقی در مهار اپیدمی به‌دست آورد.

این کشور تولید واکسن برای این بیماری را از همان نخستین ماه‌های همه‌گیری آغاز کرده و حالا 4واکسن برای آزمایش‌های انسانی دارد. یکی از این واکسن‌ها با مشارکت انستیتو پاستور ایران تولید می‌شود. مقامات کوبایی گفته‌اند واکسن Soberana2 که طی این همکاری در حال تولید است، پیشرفته‌ترین نمونه در میان واکسن‌هایی است که این کشور در حال ساخت آن است.

از نظر پیشرفت کار و طی مراحل آزمایشی، واکسنی که ایران و کوبا با هم می‌سازند، از واکسن کووایران تولید شرکت شفافارمد زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان امام جلوتر است این واکسن آزمایشات فاز2 را که از 22دسامبر آغاز شده، به پایان رسانده و در آزمایشات فاز3 داوطلبان به‌طور مشترک از هر 2کشور انتخاب می‌شوند.

در کوبا مؤسسه طرف قرارداد ایران مؤسسه‌ای است به نام فینلای که سابقه طولانی در واکسن‌سازی‌ دارد. مؤسسه واکسن فینلای کوبا درحساب توییترش نوشت: «این هم‌افزایی هر 2کشور را قادر می‌سازد تا با سرعت بیشتری در ایمن‌سازی‌ علیه ویروس SARS-CoV-2 پیشروی کنند.»

کوبا می‌گوید چندین کشور به واکسن‌های ویروس کرونا علاقه‌مند شده‌اند اما این نخستین توافقنامه‌ای است که به آن رسیده است.

موفقیت در فاز سوم تست انسانی به معنی واکسیناسیون همگانی نیست

با اینکه ایران چشم امید به واکسن کوبایی‌- ایرانی بسته و در انتظار به‌نتیجه‌رسیدن آزمایش انسانی آن است، اما حمید سوری، اپیدمیولوژیست به همشهری می‌گوید که انجام فاز سوم تست انسانی، بستگی به اهدافی دارد که دنبال می‌کند و اینکه فازهای قبلی تست انسانی چقدر موفق بوده است. اما آنچه مسلم است، هدف فاز سوم، سنجش میزان ایمنی بیشتر واکسن است و اینکه وقتی واکسن برای جمعیت بزرگ‌تری استفاده می‌شود، چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد.

به‌گفته سوری، پس از اینکه فاز سوم تست انسانی مورد تأیید قرار گیرد، می‌تواند برای تولید بیشتر یا واکسیناسیون عمومی درخواست کرد: «البته باید به این موضوع توجه داشت که گاهی فاز سوم به‌خوبی هم به پایان می‌رسد اما استفاده اضطراری آن تأیید می‌شود. بنابراین نتیجه مثبت فازسوم به معنی واکسیناسیون عمومی نیست.»

به‌زودی واکسن ایرانی کرونا روی 21نفر دیگر تست می‌شود

حالا در کنار واکسن کوبایی‌- ایرانی، روند تست انسانی واکسن ایرانی هم در جریان است. تا‌کنون این واکسن روی 14نفر آزمایش شده و حالا به‌گفته عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا قرار است برای 21نفر دیگر، مجوز گرفته شود. به‌گفته او، در جلسه‌ای که روز شنبه برگزار می‌شود، مجوز برای انجام آزمایش روی 21نفر دیگر هم گرفته می‌شود. افرادی که تاکنون مورد آزمایش قرار گرفته‌اند شرایط خوبی دارند و تعدادی از آنها از قرنطینه خارج شده‌اند. آنچه تاکنون از بررسی این افراد به‌دست آمده، نتایج خوبی بوده است.