تلاش برای احیای برجام

آیا توافق هسته‌ای ایران با جامعه جهانی در حال احیا شدن است؟ این روز‌ها پاسخ مثبت به این پرسش از ادله‌های بیشتری برخوردار است. گفتگو‌ها درباره چند و، چون احیای برجام سرعت بیشتری به خود گرفته است.

روزنامه اعتماد: آیا توافق هسته‌ای ایران با جامعه جهانی در حال احیا شدن است؟ این روز‌ها پاسخ مثبت به این پرسش از ادله‌های بیشتری برخوردار است. گفتگو‌ها درباره چند و، چون احیای برجام سرعت بیشتری به خود گرفته است. در ۴۸ ساعت گذشته جواد ظریف، وزیر خارجه با وزرای خارجه فرانسه و بریتانیا تماس تلفنی داشته است. همزمان در فاصله بین دو نشست مجازی (روز جمعه) و حضوری (روز سه‌شنبه در وین) کمیسیون مشترک برجام میان ایران و ۱+۴ گفته شده که رابرت مالی، نماینده وزارت خارجه امریکا در پرونده ایران نیز خود را به وین (پایتخت اتریش) خواهد رساند.

هر چند که بازار در ایران نسبت به این تحولات واکنش مثبت نشان داده، اما منتقدان دولت‌های ایران و ایالات متحده امریکا در هر دو طرف مخالفت‌های خود را با روند منتهی به رایزنی‌های برجامی ولو غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن در ایستگاه وین اعلام کرده‌اند. هرچند که طرف امریکایی می‌گوید مخالفتی با دیدار با هیات ایرانی در وین نداشته، اما با مذاکرات غیرمستقیم در این مرحله هم موافق است و آن را به سود می‌داند، ایران قویا هرگونه مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با امریکا در وین را رد کرده است.

عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه روز یکشنبه در گفت‌وگویی درباره نشست روز سه‌شنبه کمیسیون مشترک برجام در وین گفت: «آنچه ما در وین و در کمیسیون مشترک دنبال می‌کنیم دقیقا مبتنی بر مواضع قطعی نظام است که توسط مقام معظم رهبری و مسوولان کشور بار‌ها اعلام شده است. ما در وین هیچ مذاکراتی با امریکایی‌ها چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم نخواهیم داشت.

ما با کمیسیون مشترک و کشور‌های ۱+۴ مذاکره می‌کنیم و خواسته و شرط خودمان را برای بازگشت به برجام اعلام خواهیم کرد که خواسته و شرط ما این است که امریکا اول همه تعهدات برجامی خود را انجام دهد و همه تحریم‌هایی که گذاشته را بردارد و بعد از آن ما راستی‌آزمایی می‌کنیم و برمی‌گردیم. اگر کشور‌های ۱+۴ توانستند امریکا را از این جهت راضی کنند، به هر روشی که خودشان می‌دانند، این به ما ربطی ندارد، اگر توانستند راضی کنند طبیعی است ما به همان مسیر عمل می‌کنیم.

گفتگو‌های ما با ۱+۴ در وین گفتگو‌های کاملا فنی است، در مورد تحریم‌هایی که باید برداشته بشود و اقداماتی که باید انجام شود و ترتیب این‌ها که امریکایی‌ها باید انجام دهند و راستی‌آزمایی باید صورت بگیرد. هیچ طرح و پیشنهاد گام به گامی را نه داریم و نه قبول می‌کنیم. یک گام از نظر ما بیشتر وجود ندارد و آن گامی است که امریکا تمامی تحریم‌هایی که در دوران ترامپ مجددا اعمال شد یا جدیدا اعمال شد یا برچسب آن‌ها عوض شد، این‌ها را باید بردارند و این‌ها باید تعریف شود و امریکا باید این‌ها را بردارد و بعد ما راستی‌آزمایی می‌کنیم و بعد ما به تعهدات‌مان برمی‌گردیم.

اینکه گام نهایی که آن‌ها باید انجام دهند و ما باید انجام دهیم، باید دقیقا تعریف شود و این فقط در گفتگو‌های فنی ما با کشور‌های ۱+۴ است.» این سخنان عراقچی بلافاصله در فضای رسانه‌ای بین‌المللی انعکاس قابل توجهی پیدا کرد و همه به این نکته اشاره کردند که ایران مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با ایالات متحده را رد کرده است.

البته در فضای مجازی مانند توییتر کاربران ایرانی نسبت به رد هرگونه مذاکره غیرمستقیم میان ایران و امریکا در وین روی خوشی نشان نداده و آن را به بازی با کلمات به سبک دیپلمات‌ها تعبیر کردند، چرا که حتی باتوجه به عدم حضور نماینده امریکا در نشست کمیسیون مشترک برجام، اما مفاد این نشست به اطلاع امریکایی‌ها که همزمان در هتل کوبرگ حضور خواهند داشت می‌رسد و هرگونه چکش‌کاری طرح‌های روی میز برای رسیدن به نقشه راه احیای برجام بدون مشورت با طرف امریکایی ولو به شکل غیرمستقیم وجود نخواهد داشت.

هرچند که منتقدان برجام چه در داخل ایران و چه ایالات متحده ایده‌های متفاوتی درباره نحوه احیای آن دارند، اما فضای رسانه‌ای و سیاسی پیرامون نشست وین با توجه به جمع شدن دوباره اعضای اولیه برجام در یک مکان و زمان واحد، مثبت است و بسیاری از بازیگران تلاش می‌کنند این فضا را حداقل تا روز سه‌شنبه و آغاز دیدار‌های دو و چندجانبه اعضای برجام با یکدیگر و امریکا حفظ کنند.

«میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین شرایط پیرامون برجام را منحصر‌به‌فرد توصیف کرد. او در پیامی توییتری افزود: «همه مشارکت‌کنندگان (در توافق) و حالا امریکا به دنبال احیای آن هستند. به نظر می‌رسد اهداف استراتژیک منطبق شده و دلایلی برای خوش‌بینی وجود دارد. با این حال، تلاش‌ها برای رسیدگی به این موضوع، موانعی را هم نمایان کرده که باید از طریق تلاش‌های مشترک برطرف شود.»

نماینده اتحادیه اروپا فعال‌تر می‌شود

به نظر می‌رسد که سه کشور اروپایی حاضر در برجام در سه هفته اخیر با درک تبعات از دست رفتن زمان برای احیای توافق هسته‌ای با ایران فعال‌تر از پیش شده‌اند، هرچند که برخی منابع خبری می‌گویند پیشنهاد‌های تروییکای اروپایی درباره نحوه بازگشت اعضای اولیه به توافق همچنان با نکات مدنظر ایران فاصله دارد. این تفاوت در دیدگاه و تداوم اختلاف میان ایران و موضع تروییکای اروپایی را می‌توان در نحوه خبررسانی وزارت خارجه‌های ایران و بریتانیا و فرانسه درباره محور گفتگو‌های ظریف با ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه و دومینیک راب، همتای انگلیسی به خوبی دریافت.

در حالی که لندن و پاریس متن بیانیه‌ها یا اطلاع‌رسانی درباره محور گفت‌وگوی وزرای خارجه این کشور‌ها با ظریف را به گونه‌ای تنظیم کردند که تمرکز بحث بر درخواست آن‌ها از ایران برای پایان دادن به نقض تعهدات برجامی قرار دارد، اما در این سوی میدان، وزارت خارجه ایران در اخبار داده شده درباره متن این گفتگو بر توصیه ظریف به همتا‌های انگلیسی و فرانسوی برای پایان دادن به تحریم ایران و ایفای نقش سازنده تاکید دارد.

به گزارش وزارت خارجه ایران، در گفت‌وگوی روز شنبه ظریف و راب که خبر آن عصر روز یکشنبه منتشر شد، طرفین آخرین تحولات مربوط به برجام و به ویژه برگزاری نشست پیش روی کمیسیون مشترک در وین را مورد بررسی قرار دادند. ظریف در این گفتگو، بار دیگر بر ضرورت برداشتن کامل و نهایی تحریم‌های غیرقانونی و ناعادلانه امریکا، به گونه‌ای که ایران آن‌ها را راستی‌آزمایی کند تاکید کرد و افزود: در این صورت است که به تعهدات خود باز خواهیم گشت.

وزیر امور خارجه از کشور‌های اروپایی عضو برجام خواست تا ضمن احترام به تعهدات برجامی‌شان، در نشست وین سازنده ظاهر شوند. دومینیک راب نیز در این گفتگو گفت که کشورش برای به ثمر نشستن مذاکرات تلاش خواهد کرد. دو طرف در این گفت‌وگوی تلفنی همچنین در مورد برخی مسائل سیاسی و کنسولی دوجانبه بحث و تبادل نظر کردند. پیش از این جواد ظریف در توییتی درباره محور گفتگو با وزیر خارجه فرانسه نیز نوشته بود: به فرانسه توصیه کردم در نشست هفته آینده در وین موضعی سازنده درخصوص برجام به نمایش بگذارد. از فرانسه خواستم به تعهدات خود ذیل توافق برجام احترام گذاشته و اجرای تحریم‌های غیرقانونی اعمالی از جانب ایالات متحده را متوقف کند.

پیش‌بینی می‌شود که در نشست روز سه‌شنبه وین، نماینده اتحادیه اروپا در این توافق نقش کلیدی را میان ایران و امریکا برای کاستن از اختلاف‌ها درباره نحوه بازگشت به برجام ایفا کند. برخی از منابع ایرانی نزدیک به تیم مذاکره‌کننده می‌گویند موضع نماینده اتحادیه اروپا درباره نحوه بازگشت اعضای اولیه به برجام الزاما در تمام جزییات با موضع تند تروییکای اروپایی یکسان نیست و برهمین اساس می‌توان انتظار داشت که از این پس نماینده اروپا نقش سازنده‌تری را ایفا کند.

گاردین: تعلل بایدن دموکرات‌ها را نگران کرد

با وجود فضای مثبت رسانه‌ای به وجود آمده پیرامون نشست وین، اما در بسیاری از تحلیل‌های منتشر شده در چند روز اخیر به این نکته نیز به درستی اشاره شده که نباید از این رایزنی‌ها انتظار معجزه داشت چرا که مسیر بازگشت به برجام از هر دو سو تا حد قابل توجهی تخریب شده و مرمت مسیر برای بازگشت تمام اعضا به تعهدات اولیه نه آسان و نه در یک پروسه کوتاه‌مدت ممکن است.

گاردین در تحلیلی در این باره می‌نویسد: در حالی که گفتگو‌های غیرمستقیم واشنگتن با تهران با واسطه اروپایی‌ها ادامه دارد، اما نشانه‌های اندکی از پیشرفت به چشم می‌خورد. در حالی که زمان به فاکتور مهمی در دشوارسازی بازگشت اعضای اولیه برجام به توافق تبدیل شده برخی از دموکرات‌ها نگران تعلل جو بایدن در احیای توافق هسته‌ای با تهران هستند.

برخی از چهره‌های دموکرات می‌گویند که بایدن به دلیل نیاز به همراهی کنگره با برخی طرح‌های داخلی او از پایان دادن به تحریم‌هایی که دونالد ترامپ علیه ایران وضع کرد، واهمه دارد. در ادامه گزارش گاردین ادعا شده که بحث‌های خصوصی درباره برجام بر رسیدن به چارچوبی متمرکز شده که در سایه آن ایالات متحده برداشته شدن تحریم‌ها را در ازای گام‌های ایران برای بازگشت به اجرای تعهدات هسته‌ای آغاز کند. از میان گام‌های معکوس برجامی ایران پایان دادن به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی به علاوه افزایش غنی‌سازی به دغدغه‌های اصلی طرف مقابل تبدیل شده است.

در حالی که ادعای گاردین درباره محور بحث‌های جاری یادآور همان نقشه راه گام به گام است، اما طرف ایرانی به صراحت تن دادن به چنین نقشه راهی را رد کرده و تاکید دارد که تا پیش از لغو تحریم‌ها دست به اجرای تعهدات هسته‌ای نخواهد زد. گاردین در بخش‌های دیگری از این گزارش می‌نویسد: برخی از ناظران بیم این را دارند که دولت بایدن متوجه فوریت زمانی برای احیای برجام نباشد چراکه این احتمال وجود دارد که در نتیجه انتخابات ۱۴۰۰ در ایران، افرادی دولت را در اختیار بگیرند که با مفاد برجام موجود مخالف هستند.

پولیتیکو: احیای برجام در دو ماه ممکن است

پولیتیکو در گزارشی درباره نشست کمیسیون مشترک برجام در وین به نقل از یک دیپلمات اروپایی می‌نویسد: در نشست وین، برای دو گروه کارشناسی مسوولیت‌هایی تعریف خواهد شد. یکی از این دو گروه روی نحوه احیای تعهدات هسته‌ای ایران طبق برجام و گروه دیگر بر چند و، چون لغو تحریم‌های اعمال شده علیه تهران متمرکز خواهد شد. تمامی بحث‌ها در این گروه‌های کارشناسی صرفا روی نحوه اجرای برجام متمرکز خواهد بود و به سایر مسائل مانند فعالیت‌های منطقه‌ای ایران، انتقاد‌ها به مفاد برجام موجود یا آزمایش‌های موشکی تهران پرداخته نخواهد شد. برای مقام‌های اتحادیه اروپا مهم‌ترین هدف سرمایه‌گذاری بر تمایل دولت بایدن برای بازگشت به توافق هسته‌ای است.

یک مقام اروپایی در این باره به پولیتکو می‌گوید: در حال حاضر ما در حال تهیه لیست دقیق از تعهدات فنی ایران و تعهدات طرف مقابل در حوزه رفع تحریم‌ها هستیم. در صورتی که مختصات نحوه پیشبرد این دو لیست مشخص شود می‌توانیم بگوییم که احیای برجام توسط ایران و امریکا کلید خواهد خورد. به گزارش پولیتکو در حالی که همه طرفین ادعا می‌کنند حاضر به اجرای تعهدات برجامی خود هستند، اما هنوز مشاجره درباره اینکه ترتیب گام‌ها و اینکه چه کسی گام نخست را بردارد ادامه دارد. به گفته یک مقام ارشد اروپایی، هدف اولیه موافقت همه با گام‌هایی است که باید بردارند و پس از آن درباره جزییات بحث خواهد شد.

پولیتیکو به نقل از این مقام اروپایی می‌نویسد: «ما معتقد هستیم که می‌توان پروسه احیای برجام را در کمتر از دو ماه رقم زد چراکه همه اعضای اولیه برجام از اراده کافی برای احیای آن برخوردار هستند.»