| |
کودتای برادر علیه برادر
دنیای اقتصاد: مقام‌های اردنی روز شنبه ۱۴ فروردین ۲۲ نفر را به ظن کودتا دستگیر و تحرک و جابه‌جایی ولیعهد سابق اردن را به‌دلیل آنچه مقام‌های رسمی آن را «تهدید امنیت و ثبات» کشوری می‌نامند، محدود کردند.
اردن مدت‌ها به‌عنوان یکی از متحدان کلیدی آمریکا در خاورمیانه ایفای نقش می‌کرد. «جابی واریک»، «سارا دادوش» و «استیو هندریکس» در گزارش ۴ آوریل برای واشنگتن پست نوشتند، شاهزاده «حمزه بن حسین»، فرزند ارشد ملک حسین از چهارمین همسرش «ملکه نور» که زاده آمریکا بود به ظن تلاش برای کودتا در کاخش در «امان» محبوس شده و تحت حبس خانگی قرار گرفته است.
او برادرناتنی ملک عبدالله دوم، پادشاه فعلی اردن است که به گفته مقام‌های اطلاعاتی خاورمیانه به دنبال کنار زدن برادرش از قدرت بود. به نوشته این گزارشگران، توطئه کودتا امری پیچیده بود و نه تنها شامل یکی دیگر از اعضای خانواده سلطنتی می‌شود، بلکه شامل رهبران قبایل و اعضای تشکیلات سیاسی و امنیتی کشور هم می‌شود. یک مقام به شرط فاش نشدن نام گفت که شواهدی از حمایت «خارجی» برای توطئه کودتا دیده شده است.
به مقام‌های دولت بایدن در مورد این دستگیری اطلاعاتی داده شده است. اردن در بحبوحه تنش‌های سیاسی و اقتصادی قرار دارد و کشوری تلقی می‌شود که «سد ثبات» نامیده می‌شد و شریک مهم آمریکا در عملیات‌های ضد تروریستی بود.
مقام‌های اطلاعاتی که همچون بسیاری دیگر خواستار این بودند که نامشان به‌دلیل حساسیت موضوع فاش نشود، می‌گویند انتظار دستگیری‌های بیشتری دارند. نیروهای مسلح اردن روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که چند مورد دستگیری انجام گرفته و از حمزه هم «خواسته شده که تمام تحرکات خود و تمام فعالیت‌هایی را که می‌تواند امنیت و ثبات اردن را هدف گیرد، متوقف سازد.» این بیانیه می‌گوید که شاهزاده دستگیر نشده اما «تحقیقات جامعی» در جریان است.
در ویدئویی که اواخر شنبه منتشر شد، شاهزاده حمزه هر گونه اقدام خلافی را رد کرد و افزود که اقدامات صورت‌گرفته علیه او تلاشی است برای نابودی او چراکه به صراحت علیه فساد در اردن سخن گفته است. در بیانیه‌ای که وکیل او به دست بی‌بی‌سی رسانده، شاهزاده تایید کرده که «حق خروج از خانه، ارتباط با افراد و دیدار با آنها از وی سلب شده زیرا در نشست‌هایی که در آنها حاضر بودم- خواه رسانه‌های اجتماعی باشد خواه غیر آن- انتقاداتی از دولت یا پادشاه وجود داشت.»
«واریک- دادوش- هندریکس» همچنین به نقل از سخنان ویدئویی شاهزاده نوشتند: «من کسی نیستم که مسوول فروپاشی دولت، فساد یا بی‌کفایتی‌هایی باشم که در تمام ارکان دولت در ۲۰-۱۵ سال گذشته رخنه کرده و متداول بوده است.» گفته شده روابط حمزه با برادرش که پادشاه اردن است از سال ۲۰۰۴ به این سو یعنی زمانی که لقب ولیعهدی از او گرفته شد، همواره «شکر آب» بوده البته بیشتر نزاع‌هایی که میان آنها درمی‌گرفت، در خفا بود. در واشنگتن «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد که از نزدیک گزارش‌ها را دنبال می‌کند و در تماس مستقیم با مقام‌های اردنی است.
پرایس افزود: «ملک عبدالله شریک کلیدی ایالات متحده است و از حمایت کامل ما برخوردار است.» حمزه ۴ سال به‌عنوان ولیعهد اردن شناخته می‌شد؛ اما پس از بروز اختلاف میان او و برادرش و سلب عنوان ولایتعهدی و شاهزادگی از او، لقب ولیعهد در سال ۲۰۰۴ به فرزند بزرگ ملک عبدالله یعنی «حسین»، ۲۶ ساله منتقل شد. شاهزاده حسین چند پست را در این پادشاهی بر عهده دارد؛ از جمله در ارتش که مقام سرتیپی دارد. او در «امان» پایتخت اردن، فرماندهی گروهی وفادار را بر عهده دارد و با سبیل‌های مرتب و موهای مجعد خود سبک زندگی خود را دارد و چهره‌ای محبوب در اردن هم شناخته می‌شود.
مقام‌های اطلاعاتی می‌گویند حمزه از سوی افسران ارتش اردن از تحقیقات در مورد خود مطلع شد؛ چراکه آنها پیش از آن دستگیری‌های لازم را انجام داده بودند و با اسکورت به در خانه حمزه رفتند. او نه تنها از مسافرت منع شده، بلکه اجازه فعالیت در رسانه‌های اجتماعی را هم ندارد.
به نوشته گزارشگران واشنگتن‌پست، هنوز معلوم نیست که توطئه گران قرار بود چه بکنند یا دقیقا چه در ذهن داشتند. مقام‌های اطلاعاتی این طرح را «به دقت و به خوبی سازماندهی‌شده» نامیدند و افزودند که برخی از این توطئه‌گران دارای «پیوندهای خارجی» بودند؛ هرچند از ارائه توضیحات بیشتر خودداری کردند. از دیگر بازداشت‌شدگان «شریف حسن» است که از اعضای خاندان سلطنت است و «باسم عوض‌الله» که در سال ۲۰۰۶ رئیس دفتر ملک عبدالله بود.
عوض‌الله که بانکدار سابق و مدیر اجرایی شرکت مشاوره‌ای «Tomoh» در دبی است، مدتی هم به‌عنوان نماینده ویژه اردن در دولت سعودی خدمت می‌کرد و به گفته مقام‌های اردنی پاسپورت اردنی و سعودی دارد. در اسرائیل که از سال ۱۹۹۴ پیمان صلح با اردن دارد هنوز موضعی رسمی ابراز نشده است؛ اما وضعیت اردن برای اسرائیل اهمیت زیادی دارد. با این حال، برخی مقام‌های سابق اسرائیل از جمله «چوک فریلیچ» معاون سابق مشاور امنیت ملی اسرائیل می‌گوید:«برای اسرائیل ثبات پادشاهی اردن بسیار جدی است.
آنها روابط امنیتی نزدیکی با ما دارند.» اردن به‌دلیل پاندمی کرونا و نیز موج گسترده آوارگان سوری زیر فشار اقتصادی سختی قرار گرفته است. ملک عبدالله هم از سال ۱۹۹۹ یعنی درگذشت ملک حسین، بر اردن حاکم بوده و پیوندهای نزدیکی با روسای جمهور مختلف در آمریکا برقرار کرده است؛ هرچند در مواقعی با آنها دچار اختلاف هم می‌شد. ملک عبدالله بر سر مساله فلسطین بارها با ترامپ و اعضای دولت او هم وارد چالش‌هایی شده بود.
«میدل‌ایست‌آی» هم در گزارش ۳ آوریل در همین رابطه نوشت، دولت پادشاهی اردن ولیعهد و شاهزاده سابق را در خانه‌اش بازداشت و چند مقام ارشد سابق و برخی دیگر را هم دستگیر کرد. بر اساس این گزارش، تعداد کثیری از نیروهای امنیتی اردن حول میادین مهم و مراکز حساس مستقر شده‌اند. شاهزاده حمزه که برادر ناتنی عبدالله است، ۴۱ سال دارد. بر اساس گزارش «میدل‌ایست‌آی» ارتش اعلام کرد که «شریف حسن بن زید» از اعضای خاندان سلطنت هم دستگیر شده است.
شاهزاده حمزه دلیل دستگیری خود را «رد گم کردن دولت» و «صراحت لهجه خود در مورد فساد» می‌داند. یک مقام اردنی به «میدل‌ایست‌آی» می‌گوید: «این کودتا یک کودتای نافرجام بود؛ اما هیچ‌کس نمی‌داند که جزئیات دقیقا چیست.» به نوشته این گزارش «یاسر المجالی» (مدیر دفتر حمزه) و «عدنان ابوحمد» (که مدیریت امور کاخ را بر عهده داشت) در زمره بازداشت‌شدگان هستند. «حسن بن زید» پیش از این نماینده ویژه ملک عبدالله در عربستان بود. عوض‌الله هم با توجه به ارتباطات خود توانسته کسب‌وکارهایی در امارات و عربستان برای خود دست و پا کند. برخی بر این باورند که او به‌عنوان مشاور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان هم کار می‌کند.
الجزیره نیز در گزارش ۳ آوریل در مورد این کوتای نافرجام نوشت، حمزه مدعی است که به این دلیل مجازات می‌شود که در نشستی حضور یافته بود که در آن از ملک عبدالله انتقاد شده بود. او گفته بود مردم دیگر نمی‌توانند از مقام‌ها «بدون ترس از پیگرد، آزار یا تهدید» انتقاد کنند. حمزه گفته بود «رفاه مردم اردن در اولویت دوم نظام است».
الجزیره به نقل از مقام‌های آمریکایی می‌نویسد «حمزه درگیر یک کودتای فیزیکی به معنای براندازی خشونت‌بار نبوده است» بلکه به دنبال طرح ریزی برای اعمال فشار بر دولت با برانگیختن تظاهرات مردمی در خیابان بوده است. شاهد آن، این است که رهبران قبایلی در هفته‌های اخیر خواستار تظاهرات علیه فساد در کشور بوده‌اند. به گفته آنها، سطح بیکاری افزایش یافته و دامنه فقر نیز عمیق‌تر شده است.
«دالیا فهمی» استادیار علوم سیاسی در دانشگاه آمریکایی لانگ ایلند می‌گوید که تحولات اردن «بازتاب شکاف‌های داخلی است.» او به الجزیره می‌گوید: «بیانیه ولیعهد سابق درمورد فساد در واقع بازتاب چیزی است که به لحاظ اقتصادی رخ داده است. وقتی کشوری دارید که به لحاظ اقتصادی آسیب دیده است، زمان‌هایی پیش می‌آید که مخالفت در چارچوب دولت هم می‌تواند ظهور و بروز یابد... تنها راه این است که پادشاه برخی از اقدامات ریاضتی را بردارد و سختی کمتری بر مردم وارد کند.» این تحلیلگر می‌افزاید: «به لحاظ شرایط داخلی، واقعا پادشاه در مرحله ای سخت قرار دارد.» اردن میزبان بیش از ۶۰۰ هزار آواره سوری است. کشورهای عربی هم حمایت خود را از پادشاه اردن اعلام کردند.
