کوچ مالباختگان به سوی بازار نوظهور

توسعه ایرانی: رمز ارزها حالا در حال تبدیل شدن به معضل تازه‌ای برای اقتصاد ایران هستند.

اقتصاد ایران در ۵۰ سال اخیر همواره با موج‌های فزاینده تورمی روبه‌رو بوده و نرخ تورم عمومی در کشور همواره دو رقمی بوده است. حالا اما بحران تورم روی دیگر خود را با توسعه بازارهای سرمایه‌گذاری نشان داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بازارهای سنتی سرمایه‌گذاری در ایران تا چندی پیش، بازارهایی چهارگانه بودند. بازار طلا و سکه، بازار ارز، بازار مسکن و بازار خودرو همگی بازارهای چهارگانه سنتی سرمایه‌گذاری در ایران محسوب می‌شوند اما در دو سال اخیر با ظهور امکانات تازه، دو بازار به فهرست بازارها سرمایه‎پذیر در ایران افزوده شد.

بازار سرمایه و بازار ارزهای دیجیتال این دو بازار نوظهور هستند. البته در خلال سال‎های گذشته بازارهای جدیدی نیز ظهور کرده‌اند که پایداری چندانی نداشته‎اند اما در دوره‌هایی به مرکز جذب سرمایه بدل شده بودند. به عنوان مثال در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 ثبت‌نام سیم‌کارت برای بسیاری از دارندگان سرمایه‎های خرد، بازاری بسیار جذاب محسوب می‎شد. تفاوت قیمت ثبت‌نام سیم کارت با قیمت آن در بازار آزاد مهمترین انگیزه سرمایهگذاران برای ورود به این بازار بود. این وضعیت در سال گذشته به واسطه تفاوت قیمت خودرو در بازار ثبت‌نام خودرو نیز ایجاد شد.

اما این دست بازارها دوام چندانی نداشتند و در برخی دوره‌ها برای جمع‌آوری مقطعی نقدینگی به کار گرفته شدند.

نقدینگی ایرانی‌ها کجاست؟

تا زمانی که بازارهای سنتی چهارگانه در ایران پذیرای سرمایه‎های خرد و کلان بودند، امکان رصد جریان نقدینگی وجود داشت. سرمایه‎های خرد غالبا در بازار طلا و سکه و ارز تجمیع شده و سپس راهی بازار خودرو و مسکن می‌شدند. در دو سال گذشته بازار سرمایه نیز به محلی برای متقاضیان سرمایه‌گذاری بدل شدند. حالا اما طبق اعلام عضو شورای عالی بورس، علیزاده، 150 هزار میلیارد تومان از سرمایه‎های بورس راهی بازار رمزارزها شده است. نه تنها عضو شورای عالی بورس که دیگر کارشناسان و اغلب مسئولان نسبت به این عطش عجیب برای ورود به بازار ارزهای دیجیتال هشدار می‌دهند و معتقدند این اتفاق می‌تواند تهدیدی برای اقتصاد تلقی شود.

چرا بازار رمز ارز رونق گرفت؟

بسیاری این سئوال را مطرح می‎کنند که چرا بازار رمز ارزها رونق گرفت؟ برای پاسخ به این باید دو مسئله مورد توجه قرار گیرد. بازار رمزارزها تنها در ایران بازاری پررونق نیست بلکه در تمام جهان این بازار به بازاری نوظهور و جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. آیلان ماسک، یکی از ثروتمندترین چهره‌های فعال در حوزه فناوری در ماه‌های اخیر با توییت‌های خود سبب جابه‌جایی قیمت‌ها در بازار رمزارزها شده است. حمایت وی از ارزهای دیجیتالی در رونق این بازار تأثیر بسزایی داشته است. از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان معتقدند تحت‌تاثیر شیوع کرونا در تمامی کشورهای جهان، بازارهای سنتی نظیر بازار سهام، بازار نفت و بازار طلا با تلاطم‌های شدیدی روبرو شدند و در نتیجه این تغییرات اقتصادی، فضا برای ظهور بازار ارزهای دیجیتال مهیا شد.

در ایران نیز همه این عوامل در کنار ریزشی شدن تمامی بازارهای سنتی یعنی بازار ارز، طلا و سکه و ریزش عجیب بازار سرمایه، فضا را برای قدرت نمایی بازار نوظهور ارزهای دیجیتال مهیا کرد. باید در نظر داشت بازار مسکن و خودرو نیز در رکودی کشدار به سر می‎برند و آینده این بازارها نیز چندان قابل پیش‎بینی نیست.

وقتی هشدارها شنیده نمی‎شود

از حدود دو سال قبل، بورس اوراق بهادار به بازاری مهم برای به سرمایه‌های سرگردان تبدیل شد. در این دوره زمانی تمام هشدارها درخصوص ریسک بالای سرمایه‌گذاری بدون مطالعه، ناشنیده باقی ماند و بسیاری از افراد بدون تخصص کافی نسبت به خرید سهام در بازار سرمایه اقدام کردند. آفتاب بخت بازار سرمایه اما زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد غروب کرد و 10 ماهی است این بازار با عقب‌نشینی‌های پی‌درپی به نقطه‎ای بحرانی در اقتصاد ایران بدل شده است. برگزاری تجمع‎های متعدد از سوی سهامداران دلیل این مدعاست. روز گذشته نیز شاخص بازار سرمایه با ریزش بیش از ۱۵ هزار واحدی، کف مقاومتی خود را برای چندمین بار پیاپی از دست داد.

تا زمانی که بازارهای سنتی چهارگانه در ایران پذیرای سرمایه‎های خرد و کلان بودند، امکان رصد جریان نقدینگی وجود داشت. سرمایه‎های خرد غالبا در بازار طلا و سکه و ارز تجمیع شده و سپس راهی بازار خودرو و مسکن می‌شدند

نکته اینجاست که ریزش بازار سرمایه زمینه را برای ظهور بازاری بسیار پرریسکتر از تمامی بازارهای سنتی و مدرن ایران فراهم آورد و در این شرایط بازار رمزارزها به کانون بحران آینده تبدیل شد.

مالباختگان بازار نوظهور در راه هستند؟

بررسی اخبار نشان می‌دهد در ماه‎های اخیرسهامداران بازنده هر از چندی نسبت به برگزاری تجمع‌های اعتراض‌آمیز اقدام کرده‌اند. پیش از این نیز مالباختگان موسسات مالی و اعتباری در جای‌جای ایران تجمعاتی اعتراض‌آمیز برگزار کرده بودند و خطوط اعتباری بانک مرکزی برای بازپرداخت سرمایه مالباختگان، زمینه را برای رشد تورم مهیا کرد. حالا اما سهامدارانی که لازم است ریسک بازار سرمایه را بپذیرند، همچنان نسبت به سوخت شدن سرمایه‌هایشان معترضند اما ماهیت بازار رمز ارزها با تمامی بازارهای پیشین تفاوت دارد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند بازار رمزارز در حقیقت بازاری است که در داخل کشور متمرکز نیست و سرمایه‌گذاری در این بازار در حقیقت نوعی خروج سرمایه از کشور تلقی می‎شود. هر چند این هشدارها در فضای بین‎المللی نیز داده می‎شود اما سرمایه‎گذار ایرانی با بحرانی جدی‌تر و خطری مضاعف روبروست چرا که بهای ارز در مقطع کنونی نیز رو به کاهش است و همین نوسان می‌تواند سود سرمایه‌گذاران در بازار رمز ارزها را متغیر و غیرقابل محاسبه کند.

از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که بازار رمز ارزها به زودی با جمع شدن دامنه کرونا و بازگشت اعتماد به بازارهای سنتی، شاهد کاهش قیمت‌ها خواهد بود. در این صورت سرمایه‌گذار ایرانی نه‌فقط از کاهش قیمت ارزهای دیجیتال، بلکه از کاهش قیمت ارز در کنار این اتفاق به صورت توأمان متضرر خواهد شد. از سوی دیگر باید توجه داشت که بازار رمزارزها تضمین خاصی را ندارد و سرمایه‌گذاران این بازار باید ریسک بلوکه شدن سرمایههایشان را در ایران بپذیرند چرا که حتی ممکن است چنین اتفاقی به دلیل اعمال سیاست‎های تحریمی علیه ایران رخ بدهد؟

وحید شقاقی شهری معتقد است تحت‌تاثیر ریزش بازارهای سنتی، نقدینگی به سمت بازار رمز ارزها و سپرده‌گذاری بلندمدت در سیستم بانکی در حرکت است. وی می‎گوید: زمانی که پیش‎بینی‌پذیری اقتصاد کاهش پیدا می‌کند، یکی از بازارهای دارایی متلاطم می‌شود. اکنون اقتصاد ایران با تلاطم در پنج بازار ارز، طلا و سکه، خودرو، مسکن و بورس روبروست و طبیعی است موج سرمایه‌ها به سمت رمزارزها حرکت کند، اما لازم است سرمایه‎گذاران ریسک این بازار را بپذیرند.

به نظر می‌رسد در شرایط کنونی، تدبیر لازم باید از سوی دستگاه‎های حاکمیتی نظیر وزارت صمت؛ وزارت نیرو و بانک مرکزی برای روشن شدن ابعاد معامله و استخراج رمز ارز روشن شود و این نهادها در قامت رگولاتور با مشخص کردن شرایط مانع از شکل‌گیری سیاه‌چاله‌ای تازه در اقتصاد ایران شوند. در غیر این صورت بحران سوخت شدن سرمایه‌ها این بار در کنار فرار سرمایه‎ها از ایران کام اقتصاد را تلخ خواهد کرد.