نردبان جهانی غول‌های خودرو

دنياي اقتصاد : با اینکه اعضای کمیسیون صنایع مجلس از رفع اشکالات خودرویی شورای نگهبان در آینده نزدیک خبر داده بودند، با این حال با گذشت بیش از یک‌ماه از عودت طرح آزادسازی، هنوز خبری از نهایی شدن طرح و رفع ایرادات آن نیست.

نمایندگان مجلس ۲۴ شهریورماه اصلاحیه ماده ۴ طرح ساماندهی خودرو را در صحن مجلس به تصویب رساندند حال آنکه این مصوبه با دو ایراد از سوی شورای نگهبان روبه‌رو شد. طبق این مصوبه مجلس، هر شخص حقیقی یا حقوقی می‌تواند به ازای صادرات خودرو یا قطعات خودرو یا سایر کالاها یا خدمات مرتبط با انواع صنایع نیرو محرکه یا از طریق واردات بدون انتقال ارز نسبت به واردات خودروی تمام برقی یا دو نیرویی (هیبریدی) یا واردات خودروی بنزینی یا گاز سوز اقدام کند.

این طرح پس از تصویب با دو ایراد شورای نگهبان روبه‌رو شد که مهم‌ترین ایراد به موضوع واردات بدون انتقال ارز بازمی‌گشت. شورای نگهبان با تاکید بر اینکه واردات بدون انتقال ارز شقوق مختلفی را در برمی‌گیرد از اعضای کمیسیون صنایع خواسته بود که این موضوع به‌طور شفاف‌تر در طرح آزادسازی واردات عنوان شود.

پس از عیان شدن ایرادات شورای نگهبان به طرح آزادسازی مشروط خودرو، نمایندگان عضو کمیسیون صنایع و معادن با تاکید بر اینکه شورای نگهبان اشکال جدی به مصوبه مجلس وارد نکرده و بیشتر ایرادات شکلی است، نه مغایرت با قانون اساسی، از اصلاح آن در آینده نزدیک خبر دادند. با این حال با گذشت بیش از یک ماه از عودت طرح از سوی شورای نگهبان به مجلس خبری از رفع ایرادات نیست، این در شرایطی است که سکوت دو هفته‌ای اعضای کمیسیون درباره روند رفع اشکالات، ابهاماتی درباره سرنوشت طرح مذکور ایجاد کرده است. همان‌طور که بسیاری از نمایندگان مجلس اذعان کردند اشکالات شورای نگهبان ماهوی نیست و رفع آنها به سرعت انجام خواهد شد، این در حالی است که به نظر می‌رسد به عمد در این زمینه تعلل می‌شود.

درباره تعلل کمیسیون صنایع و معادن اظهارات مختلفی مطرح است. به‌طوری‌که برخی از نمایندگان و همچنین دست‌اندرکاران صنعت خودرو مخالفت وزیر با این طرح را دلیل مسکوت ماندن طرح آزادسازی می‌خوانند. در روزهایی که طرح مجلس برای واردات خودرو داغ بود، سیدرضا فاطمی‌امین در مصاحبه‌ای صراحتا اعلام کرده بود که دولت در حال حاضر برنامه‌ای برای واردات خودرو ندارد و ضمن اشاره به اینکه وزارت صمت برای صنعت خودروی کشور دو برنامه شش ماهه و دو ساله با توان داخلی مشخص کرده است، اظهار کرد که هر دو برنامه به صورت همزمان از مهر ماه امسال آغاز خواهد شد.

اما با گذشت زمان وی موضع خاکستری نسبت به واردات اتخاذ کرد و از نمایندگان خواست که به مدت یک‌سال طرح مورد نظر را مسکوت نگه دارند. به این‌ترتیب برخی تاکید دارند که با توجه به فشار و مخالفت دولت، این طرح طبق خواست وزیر فعلا مسکوت نگه داشته شده است. از سوی دیگر اما برخی از نمایندگان به جلسه‌ای که با حضور نمایندگان زنجیره خودروسازی کشور به همراه اعضای شورای نگهبان، نمایندگان مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شده، اشاره دارند و عنوان می‌کنند که در این جلسه با توجه به ممنوعیت واردات لوازم خانگی، برخی از حضار بر تداوم توقف واردات خودرو تاکید داشته‌اند و این موضوع را به نفع تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان خودرو خوانده‌اند.

از سوی دیگر اما برخی از نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» بر تداوم بررسی طرح آزادسازی خودرو تاکید و عنوان کردند که این طرح قرار است یکشنبه هفته جاری بار دیگر در دستور کار نمایندگان قرار گیرد. در این زمینه حتی بهزاد رحیمی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با اشاره به اظهارات فاطمی‌امین که گفته بود تا پایان سال ۱۴۰۰ تحول اساسی در کیفیت و کمیت تولید رخ خواهد داد، عنوان کرد که واردات خودرو منافاتی با تولید داخل ندارد و حتی به ارتقای کیفیت محصولات داخل نیز کمک خواهد کرد.

وی در ادامه اظهار کرد که ایراد شورای نگهبان با کمک بانک مرکزی رفع شده است و طرح به زودی در صحن علنی مجلس بررسی می‌شود.

اظهارات این نماینده مجلس در شرایطی است که طی دو روز گذشته خبرنگار «دنیای اقتصاد» تلاش کرد در زمینه روند رفع اشکالات شورای نگهبان با نمایندگان طراح آزادسازی واردات گفت‌وگو کند که تلاش‌ها‌ بی‌فایده بود. با این حال اما سکوت نمایندگان طراح و مدافع آزادسازی مشروط خودرو، این شائبه را ایجاد کرده که تا اطلاع ثانوی روند بررسی آزادسازی متوقف مانده است. فراگیری این شائبه در شرایطی است که قیمت خودروهای وارداتی از زمان تصویب طرح آزادسازی واردات در مجلس روند نزولی را در پیش گرفت و حتی این روند بر قیمت محصولات داخلی نیز تاثیرگذار بود.

واردات، نردبان ترقی خودروسازان

در شرایطی که برخی ذی‌نفعان توقف واردات، اجرای این طرح را لطمه به تولید محصولات داخلی می‌خوانند، الگوی جهانی در این زمینه نشان‌دهنده آن است که واردات خودرو در کشورهای دیگر نردبان جهانی غول‌های خودروسازی بوده است. سرویس بین‌الملل «دنیای اقتصاد» در گزارشی به بررسی سهم واردات خودرو به‌ویژه در کشورهای صنعتی پرداخت و اینکه با توجه به فعالیت جهانی این کشورها در زنجیره خودروسازی، واردات همچنان سهمی چشمگیر در بازار خودروی آنها ایفا می‌کند.

به عنوان نمونه در ایالات‌متحده آمریکا علاوه بر واردات قابل ملاحظه قطعات، واردات خودرو نیز در جریان است به‌طوری‌که مکزیک با صادرات بیش از ۴۷ میلیارد دلاری به آمریکا بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو به این کشور است و اینکه ایالات‌متحده آمریکا در سال ۲۰۲۰ حدود ۷/ ۱۴۵ میلیارد دلار برای خودروهای وارداتی هزینه کرده است و خودروهای سواری وارداتی از ۷۲ کشور به آمریکا وارد شده‌اند.

کشورهای مکزیک، ژاپن، کانادا، کره‌جنوبی و آلمان، پنج کشور اصلی تامین‌کننده خودروی آمریکا هستند، به‌طوری که بیش از ۸۳ درصد از خودروهای وارداتی از این کشورها به آمریکا وارد شده است. از سوی دیگر، حدود ۴۱ درصد از ارزش خودروهای وارداتی آمریکا از کشورهای مکزیک و کاناداست که توافق‌نامه تجارت آزاد با کشور آمریکا دارند.

همچنین در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۸ درصد از فروش خودرو در آمریکا به خودروهای وارداتی تعلق دارد. آنچه مشخص است به دلیل رشد کمی و کیفی خودرو در این کشورها، خودروسازان نگرانی از واردات ندارند، به‌طوری‌که واردات خودرو نیز سهمی در بازارها این کشورها دارد. بر این اساس آمریکا یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خودروی جهان است که بیشترین میزان تولید را پس از چین در سال ۲۰۲۰ داشته است. صنعت خودروی این کشور در سال ۲۰۲۰ حدود ۸/ ۸ میلیون وسیله نقلیه موتوری تولید کرده است. شرکت‌های مختلف خودروسازی غیرآمریکایی سال گذشته میلادی در این کشور حدود ۲/ ۲ میلیون خودروی سواری تولید کرده‌اند. شرکت‌های اتومبیل‌سازی فعال در آمریکا علاوه بر شرکت‌هایی که اصالتا آمریکایی هستند، شرکت‌های خودرو‌سازی از سایر کشورهای جهان را نیز شامل می‌شوند که در این کشور اقدام به ساخت کارخانه کرده‌اند. جنرال موتورز با سهم ۱۷ درصدی بیشترین سهم را در بازار خودرو در سال ۲۰۲۰ داشته است و موفق‌ترین تولیدکننده خودروی آمریکاست.

با این وجود در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۹ جنرال موتورز سهم بازار را از دست داد، در حالی که شرکت تویوتا با تمرکز بر وانت‌های سبک توانست سهم خود را افزایش دهد. تولیدکنندگان آسیایی مسلط بر رقابت میان خودروسازان غیرداخلی در آمریکا هستند. برندهای خودروی آسیایی تویوتا، هوندا، نیسان، هیوندایی و سوبارو در بازار آمریکا حاضر هستند. تویوتا پس از جنرال موتورز بیشترین سهم بازار را در این کشور در سال ۲۰۲۰ در اختیار داشته است‌(۴/ ۱۴ درصد)‌. از سوی دیگر شرکت‌های بزرگ خودروی آلمانی چون فولکس واگن و بی‌ام‌و نیز در میان شرکت‌های خودروساز‌ حاضر در بازار آمریکا قرار دارند.

پس از مکزیک به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو به آمریکا، کشورهای ژاپن با صادرات ۳۲ میلیارد دلار، کانادا ۲۸ میلیارد دلار، کره ۱۶ میلیارد دلار، آلمان ۱۲ میلیارد دلار و انگلستان با صادرات ۶ میلیارد دلاری، اصلی‌ترین صادرکنندگان خودرو به آمریکا در سال گذشته میلادی بوده‌اند.

هزینه پایین‌تر تولید و هم مرز بودن با آمریکا را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین انگیزه‌های تولید خودروسازان در مکزیک محسوب کرد. تعرفه واردات خودروهای سبک به آمریکا ۵/ ۲ درصد است که درباره خودروهای نو و دست دوم یکسان است. آمارهای مربوط به سهم شرکت‌های خودروسازی در بازار آمریکا نشان می‌دهند که حدود ۵۶ درصد از بازار خودروی آمریکا در اختیار شرکت‌های خارجی قرار دارد.

آلمان نیز یکی از برترین خودروسازان جهان و بزرگ‌ترین خودروساز در اتحادیه اروپاست. تولید وسایل نقلیه این کشور در سال ۲۰۲۰ به ۷/ ۳ میلیون دستگاه رسیده است که آلمان را در رتبه چهارمین خودروساز بزرگ جهان قرار می‌دهد.

شرکت فولکس واگن بزرگ‌ترین تولیدکننده خودرو در آلمان محسوب می‌شود. پس از فولکس واگن شرکت‌های دایملر و بی‌ام‌و بزرگ‌ترین خودروسازان این کشور محسوب می‌شوند. با این وجود آلمان دومین واردکننده خودروی جهان است، به‌طوری که ارزش واردات خودروی آن در سال ۲۰۲۰ به ۶۵ میلیارد دلار رسیده است. عمده واردات خودروی آلمان در سال ۲۰۲۰ از اسپانیا صورت گرفته است، به‌طوری که ۷/ ۸ میلیارد دلار از این کشور خودرو وارد کرده است. آمریکا نیز با صادرات حدود ۷ میلیارد دلاری دومین تامین‌کننده خودروی آلمان است.

بازار خودروی آلمان از تنوع بالایی برخوردار است. با این وجود داده‌ها نشان می‌دهند که خودروهای ساخت خودروسازان آلمانی فولکس واگن، مرسدس بنز و اپل محبوب‌ترین خودروهای مورد تقاضای مصرف‌کنندگان هستند. به طوری که حدود ۶۰ درصد از بازار خودروی آلمان در اختیار برندهای آلمانی و ۴۰ درصد در اختیار برندهای خارجی قرار دارد.

ژاپن نیز یکی از برجسته‌ترین و بزرگ‌ترین خودروسازان در جهان است. این کشور از دهه ۱۹۶۰ در میان سه کشور اول خودروساز جهان قرار داشته است و در سال ۲۰۲۰ با تولید بیش از ۸ میلیون وسیله نقلیه موتوری پس از چین و آمریکا در جایگاه سومین تولیدکننده خودروی جهان ایستاده است.

با وجود این حجم از تولید، اما این کشور از دیگر کشورهای جهان نیز خودرو وارد می‌کند. آمارهای تجاری سال ۲۰۱۹ ژاپن نشان می‌دهند این کشور ۲۶۱ هزار خودرو از اتحادیه اروپا و ۲۷ هزار خودرو از آمریکای شمالی وارد کرده است.

با وجود تعرفه بسیار پایین واردات مردم ژاپن بیشتر تمایل به استفاده از خودروهای داخلی را دارند و خودروهای خارجی در این کشور محبوبیت بالایی ندارد. به‌طوری که تخمین زده می‌شود سهم خودروهای نوی خارجی از بازار این کشور تنها حدود ۹ درصد باشد.

کره‌جنوبی با تولید بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار وسیله نقلیه در سال ۲۰۲۰ در جایگاه پنجمین تولیدکننده خودروی جهان قرار گرفته است.

صنعت خودرو‌ در این کشور از اهمیت بالایی برخوردار است به‌طوری که ۱۳ درصد از تولید صنعتی و ۱۲ درصد از ارزش‌افزوده آن به این صنعت اختصاص دارد و ۱۲ درصد از کل اشتغال کره‌جنوبی مربوط به این صنعت است. شرکت هیوندایی و کیا موتورز (که بخشی از آن متعلق به هیوندایی است)، خودروسازان پیشرو این کشور هستند. ادغام کیا موتورز با هیوندایی به رشد آنها منجر شد، به‌طوری که درآمد حاصل از فروش آنها به‌طور مستمر افزایش یافت. گروه هیوندایی موتورز امروز ۸۰ درصد از بازار خودروی این کشور را در اختیار دارد. اما همزمان با رشد بخش خودرو در کره‌جنوبی واردات برندهای خارجی نیز در این کشور رشد داشته به‌طوری که نسبت به ۱۰ سال گذشته حدود ۳ برابر شده است.

آخرین آمارها نشان می‌دهند که خودروهای خارجی حدود ۱۷ درصد از کل خودروهای ثبت شده در کره‌جنوبی را تشکیل داده‌اند. خودروهای ساخت شرکت‌های هیوندایی و کیا حدود ۶۷ درصد از سهم بازار این کشور را در اختیار دارند.

ترکیه نیز در میان کشورهایی است که صنعت خودروی آن نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. این کشور با تولید حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار وسیله نقلیه در رتبه چهاردهم جهان قرار دارد. شرکت‌های خودروسازی بزرگ جهان با ساخت کارخانه در این کشور از موقعیت جغرافیایی مناسب آن برای سرمایه‌گذاری گسترده استفاده کرده‌اند. بیش از ۲۵۰ شرکت خارجی، ترکیه را به عنوان قطب تولید خود انتخاب کرده‌اند به‌طوری که ۲۸ شرکت در میان ۵۰ تامین‌کننده بزرگ جهان قرار دارند. ۸۵ درصد از تولید وسایل نقلیه ترکیه به سایر کشورهای جهان صادر می‌شود. کارخانه فورد اتوسان بزرگ‌ترین شرکت خوردسازی ترکیه است که پس از سرمایه‌گذاری مشترک بین شرکت فورد موتور و کوچ هلدینگ، بزرگ‌ترین شرکت صنعتی در ترکیه، ایجاد شده است.