علل مهاجرت نخبگان/حمایت علت اصلی است

ایسنا/فارس معاون هماهنگ کننده امور نخبگان سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر استان فارس اعتقاد دارد که هیچ نخبه و استعداد درخشانی تمایل قلبی به مهاجرت ندارد بلکه برخی شرایط و نبود حمایت‌های مختلف اعم از مادی و معنوی، افراد را به سمت هجرت از کشور سوق می‌دهد.

محمدعلی مصلحی‌فر، در گفت و گو با ایسنا، ضمن با بیان اینکه مهاجرت نخبگان از کشور مبحثی تازه نیست اما در سال‌های اخیر به یک چالش مهم بدل شده است، به بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در دیدار اسفند سال گذشته با نخبگان و تاکیدات معظم‌له بر لزوم یافتن علل مهاجرت و راه حل رفع این مشکل، گفت: همه این‌ها به بحث حمایت برمی‌گردد، یعنی حمایت از نخبگان باید به صورت همه‌جانبه باشد. در بخش امور نخبگان سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر فارس تقریباً مشکلات و برنامه‌هایی که برای نخبگان وجود دارد را دسته‌بندی کردیم و این کار را مسلماً باید از استان خودمان شروع کنیم. نکته مهم این است که در استان فارس نخبه کم نداریم.

او با یادآوری اینکه رهبر معظم انقلاب در سفر سال ۸۶ به فارس تاکید کردند که این استان در قله قرار دارد، گفت: این یعنی فارس هم از لحاظ ظرفیت نیروی انسانی، کشاورزی، گردشگری، سلامت، صنعت، فرهنگ و غیره همیشه حرف برای گفتن داشته، اما آنچه مشاهده شده و ملموس بوده، آنست که نخبگان ما بعد از اتمام درسشان به این نتیجه می‌رسند که ماندن در ایران فایده‌ای ندارد و حتی حاضر به مهاجرت به کشورهای جهان سومی می‌شوند زیرا در آن کشورها حمایت‌های مالی، پژوهشی و رفاهی وجود دارد. به عنوان مثال در مالزی یا کشورهای حاشیه خلیج فارس، امکانات مورد نیاز نخبه و هزینه‌های آنان تامین و از نخبگان درخواست می‌شود که وقتشان را بر فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی متمرکز کنند.

مصلحی‌فر با بیان اینکه در کشور بحث بورسیه نخبگان و اعزام آنان برای ادامه تحصیل در سایر کشورها و بازگشت بعد از اتمام تحصیلات وجود دارد اما این موضوع گروه اندگی را شامل می‌شود، گفت: برخی کشورها با هدف جذب افراد نخبه، از زمان پذیرش در دانشگاه فرد را زیر نظر می‌گیرند و در نهایت پیشنهاد بورسیه ارائه داده و افراد را جذب می‌کنند.

او در پاسخ به این سئوال که چگونه سایر کشورها به اطلاعات نخبگان ما دسترسی پیدا می‌کنند، گفت: آن‌ها بانک اطلاعاتی و ساز و کارهای خودشان را دارند و من اطلاع دقیقی در این زمینه ندارم اما برخی از شرکت‌های مهاجرتی هم هستند که کار و منفعتشان در این قضیه است بنابراین اطلاعات نخبگان را به دست آورده و با هدف تشویق به مهاجرت به سراغ آنان می‌روند، حتی این مسئله را در برخی از سریال‌های تلویزیونی هم مشاهده می‌کنیم اما نکته مهم اینجاست که تا قبل از اینکه یک نفر از کشور خارج شود، یکسری ایده‌ها و آرزوها دارد و گمان می‌کند که در فلان کشور برای او فرش قرمز پهن شده است؛ که همه این‌ها هم به تبلیغات باز می‌گردد، فرد نخبه زمانی که این تبلیغات را مشاهده می‌کند با مقایسه به این نتیجه می‌رسد که اگر اینها تبلیغ هم باشند، باز شرایطی بهتر از آنچه در ایران دارد، خواهد داشت بنابراین تصمیمی به مهاجرت می‌گیرد.

مصلحی‌فر ادامه داد: وقتی فرد نخبه‌ای از ایران به کشور دیگری می‌رود و مشاهده می‌کند اگر حضورش در کنفرانس‌های بین‌المللی و ارائه مقاله منجر به ارتقاء "رنک" دانشگاه محل تحصیلش شود، قطعا مورد حمایت قرار می‌گیرد و امکان رشد تحصیلی و علمی بیشتر برایش فراهم خواهد شد، در آن کشور می‌ماند و چه بسا برای همیشه ماندگار شود.

او در پاسخ به اینکه آیا نخبه‌ای که مهاجرت می‌کند، علاقه‌ای به وطن خود ندارد؟ گفت: نخبه دو معنی دارد، یکی افرادی با استعدادهای بسیار بالا و منحصر به فرد هستند که می‌توانند به صورت انحصاری در زمینه‌های علمی بدرخشند و دیگری هم استعدادهای برتر هستند که آنان هم در حد بالایی قرار دارند که ما به همه این‌ها نخبه می‌گوییم. نکته مهم این است که بدانیم هیچ استعداد برتر یا هیچ نخبه‌ای به صورت دلخواه نمی‌خواهد کشور را ترک کند و برود یعنی زمانی که یک نخبه تصمیم می‌گیرد که از کشورش مهاجرت کند، دلیلش این نیست که عاشق کشورش نیست بلکه خانواده و علایق آنان در کشورش هستند اما وقتی مشاهده می‌کند که هیچ حمایت مادی و معنوی نمی‌شود، می‌گوید جای من اینجا نیست یعنی یکسری مقدماتی پیش آمده که باعث شده است نخبه ما تصمیم به مهاجرت بگیرد که ما باید به دنبال علت این مهاجرت‌ها باشیم.

مصلحی‌فرد در پاسخ به این پرسش که دلیل اصلی مهاجرت نخبگان چیست؟ گفت: مهاجرت نخبگان علل داخلی و خارجی دارد؛ تبلیغات و اعطای امکانات مالی و رفاهی و فراهم کردن بستر لازم برای انجام فعالیت‌های تحصیلی، علمی و پژوهشی، علت خارجی است، اما در مورد علت داخلی، نکته مهم اینست که بدانیم یک نخبه هیچ چیز نمی‌خواهد جز اینکه نتیجه کار و زحماتش را ببیند. نخبه ما در گام نخست چالش کنکور را پشت سر می‌گذارد و وارد دانشگاه می‌شود و در دانشگاه هم یکسری چالش‌های مالی، فرهنگی، اقتصادی و غیره دارد که همه را پشت سر می‌گذارد و تحصیلاتش به پایان می‌رسد اما زمانی که می‌خواهد این چالش‌ها سرانجامی داشته باشند یعنی به امکانات رفاهی و مالی برسد، با یکسری بی‌توجهی‌ها و بی‌مهری‌ها مواجه می‌شود و مشاهده می‌کند که در مقابل طرح‌ها و ایده‌هایش سنگ‌اندازی‌های زیادی می‌شود در نتیجه وقتی می‌بیند که در اینجا طرح‌هایش به نتیجه نمی‌رسند و هیچ رفاهی در اینجا ندارد، مسلماً به کشوری می‌رود که حاضر به حمایت از او باشد.

او اضافه کرد: وقتی کشور عمان یا سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس اعلام می‌کنند که اگر نخبه‌ای به این کشورها مهاجرت کند به او خانه، ماشین و حقوق می‌دهند تا تمرکز فرد تنها بر کارهای علمی و پژوهشی باشد، مسلماً نخبگان هم به این کشورها مهاجرت می‌کنند. البته این تسهیلات را به نخبگان هر کشوری ارائه می‌دهند و ملاکشان تنها نخبگان ایرانی نیست و برای این کار نخبگان یک رزومه را به کشور مدنظر خود ارسال می‌کنند تا بتوانند از سوی آنان پذیرش شوند. این برنامه در بسیاری از کشورهای اطراف ما پیاده می‌شود زیرا نخبه به عنوان یک نیروی انسانی می‌تواند رنک و رتبه یک کشور را در سطح بین‌الملل بالا ببرد.

مصلحی‌فر گفت: عده‌ای از نخبگان هستند که می‌گویند می‌خواهیم در کشور خودمان بمانیم و در همین‌جا خدمت کنیم، یکسری طرح‌ها یا حتی اختراعاتی را ارائه می‌دهند اما می‌بینند که در سازمان یا شرکتی یک فرد دارای مدرک دیپلم ریاست بخشی را برعهده دارد و آنها که مدرک دکترا یا فوق لیسانس دارند، بیکارند، این عدم جایگیری مناسب افراد در مناصب موجب دلسردی نخبگان می‌شود.

او با بیان اینکه اینها عواملی بود که از دید نخبگان مطرح است اما بخش دیگر مشکلات و چالش‌های پیش روی نخبگان ما، بحث بروکراسی اداری است، گفت: وقتی نخبه‌ای طرح و ایده‌ای دارد آن را برای اخذ مجوزهای لازم در ادارات و سازمان‌های مختلف آنقدر پاس می‌دهند که ممکن است اخذ مجوز چندین سال طول بکشد و به مرحله‌ای برسد که باید دوباره مجوز اولیه را تمدید کرد و یا اینکه به مرحله‌ای برسد که مسئولان مربوطه تغییر کنند و مسئول جدید دوباره برنامه‌ای از اول بخواهد. مشکل دیگر اینجاست زمانی که نخبه ما وارد محیطی می‌شود با رفتارهای متفاوت مدیریتی مواجه می‌شود یعنی هر مدیری نسبت به جایگاهی دارد، قوانین را تغییر داده و قوانین جدید وضع می‌کند و این یکی از علت‌های داخلی مهاجرت نخبگان است.

معاون هماهنگ کننده امور نخبگان سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر استان فارس، در خصوص اینکه با چه اقدامات و راهکارهایی می‌توان مشکلات را رفع کرد، گفت: باید در گام نخست این علت‌ها را شناسایی کنیم تا بتوانیم برای آن برنامه‌ریزی مناسب داشته باشیم. همچنین باید برنامه جامع حمایتی دولتی و غیردولتی برای نخبگان داشته باشیم یعنی این حمایت باید هم در سطح ادارات دولتی و هم نهادهای خصوصی انجام شود.

مصلحی‌فر ادامه داد: اکنون در کشورمان اقدامات و کارهایی به صورت جزیره‌ای انجام می‌شود یعنی یک نهاد یا دانشگاه برای خودش تصمیم‌گیری می‌کند که چگونه از نخبگان حمایت کند و نهاد دیگر هم همینطور اما این‌ها با همدیگر هماهنگ و یکدست نمی‌شوند که حمایت‌ها را به صورت پیوسته انجام دهند لذا باید وحدت میان نهادهای دولتی و ارگان‌ها و سازمان‌ها برای حمایت‌های مادی و معنوی از نخبگان ایجاد کرد و بروکراسی اداری برای نخبگان حذف شود و برای آنان تسهیلگری ایجاد کرد تا نخبه ما بتواند با خیال آسوده تمرکز خود را بر طرح و ایده و یا اختراعش بگذارد. اکنون در کشورمان مشکلات و بحران‌های زیادی داریم و این چیزی نیست که بخواهیم آن را نفی کنیم اما شهید سلیمانی می‌گوید میزان فرصتی که در بحران‌ها وجود دارد در خود فرصت نیست لذا باید تلاش کنیم تا از این مشکلات و بحران‌ها به نفع خودمان بهره جوییم.

وی در خصوص برنامه‌های سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر برای حمایت از نخبگان، گفت: این سازمان برنامه‌های را مد نظر داشته که بخشی را انجام داده و امسال هم برنامه‌های جدیدتری را بر اساس شعار سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرینی» تدوین کرده است. البته این سازمان به اندازه خود سهمی در نگهداری نخبگان دارد و برای آن برنامه‌ریزی‌هایی هم انجام داده‌ است.

مصلحی‌فر با بیان اینکه اولین برنامه حمایت مادی و معنوی از طرح‌های ارائه شده نخبگان است، گفت: ما با یکسری مراکز علمی و دانشگاه‌های مختلف اعم از دانشگاه شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، پایگاه استنادی جهان اسلام، پردیس شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک علم و فناوری و غیره تفاهم‌نامه‌هایی منعقد کرده‌ایم و آنان اساتیدی را برای ارزیابی طرح‌های نخبگان به ما معرفی می‌کنند. وقتی یک نفر به عنوان مخترع یا نخبه طرحی ارائه می‌دهد این طرح را در سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه توسط همین اساتید بررسی می‌کنیم و بعد از ارزیابی اگر اعلام شود که این طرح طبق اصول اولیه مناسب است، هم از طریق مطالبه‌گری از نهادهای دیگر و هم به صورت مادی از طرح نخبه حمایت می‌کنیم.

او گفت: سقف حمایت‌های مادی این سازمان بین ۵ تا ۶۰ میلیون تومان است که البته این رقم امسال نسبت به برنامه‌هایی که نخبگان ارائه می‌دهند متفاوت خواهد بود، البته حمایت مادی بعد از بررسی اولیه طرح نخبه، انجام می‌شود تا محصول اولیه به دست آید و به تولید ثانویه برسد. در اینجا طرح به مرکز علمی پژوهشی تهران ارسال می‌شود که سازمان مرکزی هم یکسری ارزیابی بر روی طرح‌های ارسالی انجام می‌دهد و در نهایت در صورت پذیرش یکسری حمایت‌های مادی هم از آنجا ارائه خواهد شد.

مصلحی‌فر ادامه داد: سازمان علمی پژوهشی سپاه یک سهم بسیار کوچکی در این قضیه دارد ولی همین هم موجب دلگرمی نخبگان خواهد شد که بدانند در جایی دیده می‌شوند و این مسئله بسیار مهم است. البته برای حمایت مادی سازمان علمی پژوهشی با یکسری نهادهایی مثل بنیاد برکت، پردیس شرکت‌های دانش بنیان و پارک علم و فناوری تفاهم‌نامه منعقد می‌کند تا بتوانیم طرح‌های نخبگان و شرکت‌هایی که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند را جهت تسهیل‌گری و اعطای وام به آن‌ها معرفی کنیم. وام‌ها هم بستگی به طرح شرکت و فعالیتی که دارند، تعلق می‌گیرد.

او با بیان اینکه فعالیت دیگر سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر تشکیل ۵ کارگروه تخصصی شامل گردشگری، کشاورزی، سلامت، عمران و صنعت است که براساس ظرفیت‌های استانی تقسیم‌بندی شده‌اند، گفت: این کارگروه‌های تخصصی در زمینه‌های مربوط به خودشان مشکلات را احصا می‌کنند تا بتوانند راهکارهای حل آنان را برای نخبگان ارائه دهند. البته این کارگروه‌ها در شهرستان‌ها و نواحی مختلف هم بر اساس ظرفیت هر شهرستان تشکیل شده است، به عنوان مثال در شهرستان مرودشت به واسطه وجود تخت جمشید و نقش رستم، کارگروه گردشگری را فعال کرده‌ایم یا در شهرستان جهرم به واسطه ظرفیت کشاورزی، کارگروه کشاورزی فعال شده است و ... این کارگروه‌ها متشکل از افراد خبره بالادستی شهرستانی و استانی بوده و معاونت یا روسای سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف نیز عضو کارگروه هستند.

مصلحی‌فر یادآور شد: احصای مسائل و مشکلات توسط کارگروه‌های تخصصی در سطح استان و شهرستان به دو حالت انجام می‌شود؛ حالت نخست مطالبه‌گری است یعنی با توجه به لینک‌ها و ارتباطات و اعضای کارگروه‌ها راهکار این مشکل را از سازمان‌های مربوطه مطالبه‌گری می‌کند و در این راستا نامه‌نگاری‌هایی انجام می‌شود. بخش دوم به نخبگان برمی‌گردد که برای آنان هم به دانشگاه مربوطه لینک می‌زنیم تا تسهیل‌گری لازم را برای نخبه معرفی شده انجام دهد.

او گفت: علاوه بر این‌ها طرح انتخاب سرباز نخبه متخصص را به نیروهای مسلح ارائه دادیم که مورد پذیرش قرار گرفت و خودمان این طرح را در سطح سپاه استان اجرایی می‌کنیم. در این طرح نخبگانی که درس خود را به اتمام رسانده و می‌خواهند به سربازی بروند را بر اساس توانایی که دارند در قشر مربوط به خود در سپاه به کار می‌گیریم. این طرح هم اکنون در برخی از اقشار بسیج استان در حال اجراست که واقعاً یک گام بلند برای نخبگان است تا دغدغه سربازی نداشته باشند.

مصلحی‌فر اقدام دیگر سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه برای حمایت از نخبگان را اجرای جشنواره جهادگران علم و فناوری اعلام و با یادآوری اینکه در آخرین جشنواره، جهاددانشگاهی در اجرای پنل‌های آموزشی همکاری داشت، گفت: در این جشنواره که برای آن نمایشگاهی هم برپا می‌کنیم نخبگان، مخترعان و شرکت‌های دانش‌بنیان طرح‌ها و اختراعاتی که ثبت کرده‌اند را به نمایش می‌گذارند و یکسری سازمان‌ها و نهادها با دیدن این طرح‌ها و اختراعات بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین برگزیدگان جشنواره استانی به جشنواره کشوری اعزام می‌شوند تا در آنجا هم بتوانند سرمایه‌گذاران کشوری را جذب کنند.

معاون هماهنگ کننده امور نخبگان سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر خاطرنشان کرد: نخبگان خارجی هم می‌توانند در این جشنواره شرکت کنند تا به عنوان سفیر علمی پژوهشی سازمان بسیج علمی در دنیا فعالیت کنند زیرا وقتی یک دانشجوی خارجی را وارد بدنه فعالیت‌های خود کرده و از طرح‌های او تجلیل کنیم، قطعاً وقتی این فرد به کشور خود بازگردد به عنوان یک سفیر برای سازمان ما تبلیغ می‌کند.

او با بیان اینکه ما دو مشکل اصلی برای نخبگان داریم یکی مشکل مالی و دیگری تسهیل‌گری که همان بروکراسی اداری است، گفت: نخبه می‌گوید مشکل مالی دارم اما برای اخذ مجوز آنقدر به سازمان‌ها و بخش‌های مختلف پاس داده شدم که مشکلم چندین برابر شده است و به هیچ نتیجه‌ای هم نرسیده‌ام لذا باید به دنبال یکسری ارگان‌ها و نهادهایی برویم که کارهای تسهیل‌گری انجام می‌دهند مانند بنیاد برکت، پارک علم و فناوری، پردیس شرکت‌های دانش بنیان که برای این کار هم سعی کردیم نخبگان را به این نهاد معرفی کنیم و تاکنون هم وقتی یک نخبه را به یکی از این نهادها معرفی کردیم، هیچ بازگشتی به ما نشده است که بگویند با آن‌ها همکاری نشده است.

مصلحی‌فر گفت: نکته مهم در این مسیر لینک زدن به دانشگاه‌هاست یعنی دانشگاه یک فرد را به عنوان نخبه معرفی کند که اگر خودش نتواند از حمایت کند، حداقل آن را به نهادها و سازمان‌های دیگر معرفی کند. متأسفانه ما در این زمینه هیچ اطلاعی نداریم که نخبگان هر دانشگاه چه کسانی هستند که نیاز به حمایت دارند و برای رفع این مشکل باید کارهای جزیره‌ای حذف شود و سازمان‌ها و نهادها و دانشگاه‌ها با همدیگر برای رفع مشکلات نخبگان همکاری کنند.