| |
بازار شترها سکه است
کاهش بارندگی، خشکسالی و ... شتر را به عنوان دام آینده ایران برای اشتغال‌زایی و درآمدزایی مطرح کرده است.
به گزارش ایسنا، روزنامه همشهری نوشت: «بنا بر آمار فائو (سال ۲۰۲۲) جمعیت شتر در جهان ۳۷ میلیون نفر است که از این عدد، بیش از ۱۸۰ هزار نفر شتر در ۲۲ استان ایران وجود دارند؛ در حالی که کارشناسان معتقدند مراتع ایران می‌توانند تا دو میلیون نفر شتر را هم پرورش دهند. با توجه به خشکسالی و کمبود آب و علوفه کافی برای کشاورزی و دامداری، چند سالی است پرورش شتر، توسعه آن و تبدیل شترداری سنتی به نیمه‌صنعتی مورد توجه قرار گرفته. بنا بر اعلام رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، از ابتدای سال زراعی جاری (۱۴۰۱-۱۴۰۰) نسبت به سال گذشته ٢٩ درصد و در فروردین امسال نسبت به سال گذشته ٨٨ درصد کاهش بارندگی داشته‌ایم و همین کاهش بارندگی اوضاع مراتع را برای استفاده دامداران بحرانی می‌کند؛ بحرانی که طی دو سال گذشته در برخی ماه‌های سال به‌ویژه عشایر را با چالش تغذیه دام مواجه کرد.
با وجود همه این موارد اما هنوز طبق اعلام مسئولان احیای ۳۶ میلیون هکتار مرتع خاص تغذیه شتر در کشور نیاز به همکاری بسیاری از سازمان‌ها دارد. ارزش اقتصادی و تغذیه‌ای محصولاتی چون شیر و گوشت شتر، بازار مستعد کشورهای اروپایی و عربی، نیاز کمتر به آب و علوفه و سازگاری این دام با شرایط خشکسالی از دلایلی است که پرورش شتر را در سال‌های اخیر ارزشمند کرده است.
سیستان‌وبلوچستان، قطب پرورش شتر
سیستان‌وبلوچستان با ۷۵ هزار نفر رتبه اول پرورش شتر را در اختیار دارد که به همین دلیل از چهار سال پیش تاکنون سند توسعه پرورش شتر در این استان با هدف هدایت شترهای جوان به واحدهای پرواربندی برای پروار و تامین گوشت شتر مورد نیاز بازار تدوین و اجرا شده است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی سیستان‌وبلوچستان با بیان اینکه تقریبا نیمی از شتر کشور در این استان پرورش یافته‌اند، به همشهری می‌گوید: شتر دامی است که در مناطق کویری زندگی می‌کند و با توجه به خشکسالی به تعبیری می‌توان آن را دام آینده نام نهاد. روزبه‌روز شرایط آبی کشور سخت‌تر و بحرانی‌تر می‌شود و با توجه به اینکه شتر در مناطق گرم و خشک تحمل بالایی دارد، راحت‌تر می‌توان آن را پرورش داد.
سیدحسین حسینی جنگجو با بیان این که گاو و گوسفند نیاز به شرایط استاندارد، تغذیه خوب و آب زیادی دارند، می‌افزاید: شتر تابع این قوانین نیست. در شرایط بیابانی هر دو روز یکبار آب می‌خورد، می‌تواند خود را در مراتع فقیر و با علوفه کم‌ارزش و حتی خار بیابان سیر کند و نیازی به کنسانتره ندارد.
به گفته او یک شتر ماده بالغ با وزن میانگین ۳۰۰ کیلوگرم روزانه نیاز به ۱۲ کیلوگرم علوفه دارد و این عدد برای گاو با توجه به سه تا چهار درصد وزن بدنش حدود ۱۵ کیلوگرم اما علوفه با کیفیت و کنسانتره است که قیمت تامین علوفه را برای این دام گران‌تر می‌کند.
نکته دیگری که جنگجو اشاره می‌کند، مصرف آب دام است؛ به طوری که یک شتر در روز ۴۰ لیتر آب نیاز دارد اما این عدد برای یک گاو تا ۱۴۰ لیتر در روز است.
مقایسه صرفه اقتصادی محصولات شتر و گاو هم مقایسه جالبی است که معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی سیستان‌وبلوچستان به آن اشاره می‌کند: شیر شتر کیلویی ۴۰ هزار تومان و شیر گاو حدود شش تا هفت هزار تومان خریداری می‌شود. در حالی که شیر خشک شتر در بازارهای جهانی بیش از یک میلیون تومان معامله می‌شود، شیر خشک گاوی کیلویی ۲۵ هزار تومان ارزش دارد.
جنگجو با بیان این که شیر شتر ارزش اقتصادی بالا و مشتری خاص و لاکچری دارد، توضیح می‌دهد: گوشت شتر هم تقریبا گران‌تر از گوشت گاو و کیلویی ۱۸۰ هزار تومان خریداری می‌شود؛ در حالی که گوشت گاو تا ۱۲۰ هزار تومان خریداری می‌شود.
او می‌گوید: اعتبار محدود دولتی و خشکسالی شدید جلوی اجرای کامل و درست سند توسعه پرورش شتر استان را گرفته، وگرنه اقبال به این کار در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی یافته است.
خراسان جنوبی، در مسیر درآمدزایی با شتر
از کل شترهای موجود در سیستان‌وبلوچستان حدود ۶۰ هزار نفر ثبت هویت و اطلاعات شده‌اند و تلاش بر تغییر شیوه شترداری گله‌ای و سنتی به نیمه‌صنعتی است؛ اتفاقی که در استان‌های دیگر و حتی کشور هم دنبال می‌شود. خراسان جنوبی با ۳۰ هزار رتبه دوم پرورش شتر را در کشور دارد که البته ۹۵ درصد شترداری در این استان به صورت سنتی انجام می‌شود. خراسان جنوبی سالانه ۱۲۰۰ تن گوشت و هشت هزار لیتر شیر شتر تولید می‌کند و اگر به سمت صنعتی‌شدن این بخش برود جهشی بزرگ در تولید گوشت، شیر و سایر فرآورده‌های شتر رقم خواهد خورد. با توجه به همین ویژگی‌ها هم طرح هاب شتر به عنوان یکی از پروژه‌های اشتغال‌زایی استان در بخش کشاورزی از سال گذشته وارد فاز اجرایی شد که طی آن ۲۵۰۰ هکتار زمین برای تامین علوفه در اختیار ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) قرار گرفت و بیش از ۴۰۰ هکتار آن زیر کشت خارشتر رفت.
مسئولان این استان به‌تازگی و در ماه‌های اخیر هم طرح‌ها و برنامه‌هایی برای نخ‌ریسی از پشم شتر به عنوان منبع دیگری برای اشتغال‌زایی و درآمدزایی در دستور کار دارند که البته هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است.
قابلیت هرمزگان برای صادرات شتر
به جز سیستان‌وبلوچستان و خراسان جنوبی هرمزگان هم سهم ویژه‌ای در پرورش شتر کشور دارد و با ۲۱ هزار نفر شتر رتبه سوم را در این زمینه از آن خود کرده است. مدیر امور دام معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با بیان اینکه این استان سومین قطب پرورش شتر در کشور محسوب می‌شود، به همشهری می‌گوید: هرمزگان آب‌وهوایی گرم و مرطوب دارد و مراتع آن فقیر است. به همین دلیل یکی از حیوانات غالب و سازگار در آب و هوای این استان، شتر است.
جلال اصلاحی بیشترین نژاد پرورشی در هرمزگان را نژاد گوشتی و همچنین نژاد جمازه برای سوارکاری و مسابقات می‌داند و می‌افزاید: گوشت شتر تولیدی در استان علاوه بر مصرف داخلی به استان‌های همجوار صادر می‌شود و نژاد جمازه هم قابلیت خوبی برای صادرات به کشورهای عربی برای استفاده در پیست‌های شترسواری دارد.
او تأکید می‌کند که هرمزگان هم مانند سیستان‌وبلوچستان یک سند توسعه شتر دارد که بر مبنای آن سالانه تعدادی از شترداران سنتی به واحدهای نیمه‌صنعتی تبدیل شوند.
اصلاحی با تأکید بر اینکه همه ۲۱ هزار نفر شتر موجود در استان ثبت هویت شده‌اند، می‌گوید: هر نفر شتر بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون قیمت خرید دارد و برای پرورش یک شتر ماده بالغ (یک سالگی) تقریبا حدود ۴۰ میلیون تومان سرمایه‌گذاری نیاز است که این رقم برای گوسفند ۵.۵ میلیون تومان و گاو ۵۰-۴۵ میلیون برآورد می‌شود. این در حالی است که صرفه اقتصادی شتر بسیار بالاست، با هوای گرم، خشک و مرطوب سازگاری دارد، شیر و گوشتی که تولید می‌کند ارگانیک است و خواص دارویی بالاتری دارد.
مدیر امور دام معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان معتقد است: تغییر شغل یا رویه کشاورزی در استان‌هایی که بیشتر با خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از سویی، شرایط پرورش شتر را هم دارند، پیشنهادی منطقی و مقرون‌به‌صرفه است اما به شرط اینکه متقاضی در این زمینه تجربه داشته باشد یا آموزش ببیند. او تأکید می‌کند که سازمان نظام مهندسی کشاورزی هرمزگان در این باره مشاوره و آموزش لازم را به متقاضیان می‌دهند و افراد بعد از دریافت پروانه تاسیس واحد پرورشی خود برای دریافت تسهیلات معرفی می‌شوند.
ساربانی کند از قافله شترها
علاوه بر سه استان ذکرشده، پرورش شتر در یزد و کرمان هم به شکل جدی دنبال می‌شود و سایر استان‌ها هم کم‌وبیش به این قافله پیوسته‌اند؛ هرچند ساربانی از قافله‌ای که کند و آهسته پیش می‌رود، سخت است و نیاز به توجه و اعتبار ویژه دارد. این روزها ۱۵ هزار خانوار با میانگین هر خانوار ۱۰ تا ۱۵ نفر به این حرفه مشغولند. در سیستم پرورش سنتی که عمده پرورش شتر در کشور در همین سیستم انجام می‌شود، تامین نیروی انسانی برای آینده ساربانی با مشکل مواجه خواهد شد و در سیستم پرورش صنعتی، کشتارگاه مورد نیاز در کشور وجود ندارد و سیستم کشتار سنتی هم تمایلی به این کار نشان نمی‌دهد. با وجود این، برنامه‌های ملی کشور برای توسعه پرورش شتر در سامانه‌های پرورشی در دستور کار قرار دارد که رئیس مرکز اصلاح نژاد دام و بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی در این باره به همشهری می‌گوید: برنامه‌های کیفی در این باره شامل تشکیل زنجیره‌های تولید، هویت‌گذاری شترهای کشور، توسعه طرح‌های اصلاح نژادی، آموزش و ترویج، برون‌سپاری امورات اجرایی، ساماندهی واردات و صادرات شتر و پیشگیری، نظارت و کنترل بیماری‌های شتر و استانداردسازی شیر خام و شیرخشک است. همچنین برنامه‌های کمی شامل رشد جمعیت شتر و افزایش جمعیت از منابع واردات با اعداد تقریبی رشد سالانه ۵/۵ درصد، توسعه پرورش صنعتی شتر شیری و واردات شتر شیری سالانه ۱۰ هزار نفر در مدت پنج سال در دستور کار است.
عباس اکبری شریف طرح دام روستا (یارانه‌ای)، طرح حفظ و حراست از مواد ژنی و طرح افزایش تولید شیر و گوشت قرمز را از اقدامات انجام‌شده برای تامین مالی برنامه‌های ملی شتر می‌داند و می‌افزاید: بهبود مدیریت اصلاح نژادی، بهبود مدیریت پرورشی شتر، بهبود مدیریت تولید مثل، مدیریت شیردوشی بهداشتی، توسعه واحدهای پرواربندی شتر با هدف تولید گوشت و اقتصادی‌ترکردن حرفه شترداری، افزایش جمعیت شتر مولد کشور و راه‌اندازی و توسعه رویکرد جدید در نظام بهره‌برداری شتر مولد کشور از اهداف این طرح محسوب می‌شود.
به گفته وی، ساماندهی و پرورش شترهای پرتولید، ساماندهی شیر تولیدشده در شترداری‌های داشتی، ترویج و توسعه فرهنگ شیردوشی با ماشین، ترویج و توسعه فرهنگ صادرات محصولات لبنی، اقتصادی‌ترکردن حرفه شترداری، بهره‌برداری بهینه از ضایعات و پسماندهای مزارع کشاورزی و ترویج فرهنگ تولید و استفاده از گوشت شتر پرواری از دیگر اهداف در سطح ملی است.
این روزها صنعت توریسم و جهانگردی و همچنین ورزش توجه ویژه‌ای به پرورش شتر نشان داده و از سوی دیگر، خاصیت دارویی شیر شتر آن را به‌صرفه و اقتصادی کرده است؛ اتفاقی که ایران به‌خوبی زمینه گسترش و اقتصادی‌کردن آن را دارد. وسعت مراتع کشور ۹۰ میلیون هکتار است که از این تعداد ۳۶ میلیون هکتار شامل مراتع فقیر برای پرورش شتر مناسب هستند اما این مسیر علاوه بر تخصیص اعتبار نیاز به آموزش و اطلاع‌رسانی هم دارد.
