جرعی از چشمه فیاض نهج البلاغه

ایسنا/قم مقام دوست بسیار برجسته است تا آنجا که دوزخیان نیز با فریاد خود از او (پیش از آنکه از نزدیکان کمک بخواهد) سخن می گویند همان گونه که خداوند در قرآن از آن‌ها چنین خبر داده که می‌گویند: امروز نه شفاعت کننده ای داریم نه دوست گرم و پر محبتی.

نهج‌البلاغه کتابی ارزشمند از خطبه‌ها، نامه‌ها و جملات کوتاه حکیمانه امام علی (ع) است، که به عقیده برخی پس از قرآن کریم و احادیث نبوی، مهم‌ترین منبع شناخت اسلام و ارزش‌های دینی است که توسط سید رضی جمع آوری شده است.

به مناسبت ولادت مولی الموحدین، امیرالمومنین (ع) به سراغ یکی از حکمت‌های این کتاب رفتیم؛ حکمتی که در دنیای امروز که فرد گرایی و انس افراد به تنهایی گسترش یافته، پندی ارزشمند است.

امام علی (ع) در حکمت ۱۲ نهج البلاغه می‌فرماید:

«عْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اکْتِسَابِ الاْخْوَانِ، وَأَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ»

آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر و شرح این حکمت گفته است:

شک نیست که یکی از مهم ترین سرمایه انسان در زندگی دوستان صمیمی است؛ این سرمایه نه تنها برای یاری کردن انسان در برابر مشکلات، بلکه برای انس گرفتن و از تجربه‌ها و نظرات آن‌ها بهره گیری کردن ضروری است و جالب این که به دست آوردن دوستان خوب کار آسانی است؛ نه همچون به دست آوردن مال است که احتیاج به تلاش و کوشش فراون و گاه نیاز به سرمایه گذاری‌های کلان دارد و نه همچون مقام است که به دست آوردنش نیاز به روابط اجتماعی قوی دارد، بلکه با سرمایه‌ای که در اختیار هر کس هست به دست می آید و آن سرمایه گشاده رویی، ادب و حسن معاشرت است.

بر همین اساس امام(ع) می فرماید: «عاجزترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوست عاجز باشد. حدیث معروفی است از امیر مؤمنان علی(ع) که خطاب به مردم فرمود: «إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِطَلاَقَةِ الْوَجْهِ وَحُسْنِ اللِّقَاءِ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِأَخْلاَقِکُمْ»

(ای مردم) شما نمی‌توانید مردم را با اموال خود راضی نگه دارید، از این رو ایشان را با خوشرویی و رفتار خوب راضی نگه دارید، زیرا من از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود: شما نمی‌توانید خشنودی مردم را با اموال (محدودتان) به دست آورید بنابراین با اخلاق نیکتان خشنودی آنها را به دست آورید.

آنگاه امام می‌افزاید: «و از او عاجزتر کسی است که دوستانی را که به دست آورده از دست بدهد» ; (وَأَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ)؛ زیرا ممکن است به دست آوردن چیزی مقداری زحمت داشته باشد؛ ولی نگه داشتن آن آسان تر است، بنابراین کسی که دوستان خود را با بی مهری یا بی اعتنایی از دست دهد عاجزتر از کسی است که نتوانسته دوستی به دست آورد.

در اینجا سؤالی مطرح است که اگر امام در جمله اول می فرماید: «از همه مردم عاجزتر کسی است که...» چگونه بعد از آن می فرماید: «و از او عاجزتر کسی است که دوستانش را از دست دهد» اگر جمله اول عمومیّت دارد، با جمله دوم سازگار نیست.

ولی پاسخ این سؤال روشن است و آن اینکه جمله اول عمومیّت نسبی دارد و عمومیّت نسبی با وجود بعضی از استثناها منافات ندارد و شبیه این تعبیر در کلمات روزانه مردم نیز زیاد است؛ مثلا مردم می گویند: بدبخت ترین مردم کسی است که آبروی خود را از دست دهد و از او بدبخت تر کسی است که ایمان خود را از دست دهد و هیچ گاه در عرف مردم تناقضی در میان این دو دیده نمی شود.

در حدیثی از امام امیر مؤمنان(ع) در غررالحکم می خوانیم: «مَنْ لا صَدیقَ لَهُ لا ذُخْرَ لَهُ؛ کسی که دوست ندارد ذخیره ای ندارد»

امام صادق(ع) می‌فرماید: «لَقَدْ عَظُمَتْ مَنْزِلَةُ الصَّدِیقِ حَتَّی إِنَّ أَهْلَ النَّارِ یَسْتَغِیثُونَ بِهِ وَیَدْعُونَ بِهِ فِی النَّارِ قَبْلَ الْقَرِیبِ الْحَمِیمِ قَالَ اللَّهُ مُخْبِراً عَنْهُمْ (فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَلاَ صَدِیق حَمِیم)

مقام دوست بسیار برجسته است تا آنجا که دوزخیان نیز با فریاد خود از او (پیش از آنکه از نزدیکان کمک بخواهد) سخن می گویند همان گونه که خداوند در قرآن از آن‌ها چنین خبر داده که می‌گویند: امروز نه شفاعت کننده ای داریم نه دوست گرم و پر محبتی.

اصولاً دوستان خوب بهترین زینت انسانند همان طور که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لِکُلِّ شَیْء حِلْیَةٌ وَحِلْیَةُ الرَّجُلِ أوِدّائُهُ؛ هرچیزی زینتی دارد و زینت انسان دوستان اوست.

در اهمّیّت دوستان همین بس که از بعضی از بزرگان سؤال شد: آیا برادر بهتر است یا دوست خوب. گفت: برادری خوب است که دوست انسان باشد.