برندگان یک توافق ناگهانی

در حالی که در روزهای اخیر، توجه افکار عمومی در عرصه سیاست خارجی همچنان معطوف به نتایج سفر هفته گذشته مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و تصمیم شورای حکام در مورد عدم صدور قطعنامه علیه ایران بود، ناگهان در بعد از ظهر روز جمعه (۱۹ اسفندماه) خبر توافق تهران و ریاض در پکن برای ازسرگیری روابط بعد از ۷ سال، در صد اخبار و تحلیل‌ها قرار گرفت.

به گزارش ایسنا، در طول دو سال گذشته با میانجی‌گری مستقیم عراق و همراهی عمان، ۵ دور مذاکره بین ایران و عربستان در بغداد در سطح امنیتی برگزارشده بود که از برگزاری آخرین دور آن حدود ده ماه می‌گذشت. در طول چند ماه گذشته، هر چند وقت یک بار خبرهایی از اهتمام مقامات عراقی برای برگزاری دور ششم مذاکرات منتشر می‌شد؛ تلاش‌هایی که از بعد رسانه‌ای شاهد استقبال ایران و عربستان از آن بودیم؛ ولی در عمل اتفاق ملموس و عینی به همراه نداشت.

در حالی که در طول چند روز اخیر بار دیگر بحث همکاری‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در صد اخبار رسانه‌ها قرار داشت و همگان آن را اقدامی مثبت از زنجیره اقدامات لازم برای حصول توافق در مذاکرات رفع تحریم‌ها می دانستند و از دیگر سو با توجه به برخی از تحولات این پیش‌بینی وجود داشت که در موضوع تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا با وساطت عمان و قطر در روزهای منتهی به پایان سال ۱۴۰۱ شاهد اقدامات مثبتی باشیم و کمتر کسی به مذاکرات ایران و عربستان و تلاش‌هایی که در پشت پرده برای حصول این مذاکرات در حال انجام بود توجهی داشت؛ روز جمعه پایگاه خبری نور نیوز رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی از مذاکرات مهم دبیر شورای عالی امنیت ملی در یک کشور خارجی خبر داد.

این رسانه در توییتی نوشت:" دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران طی چند روز گذشته در یک کشور خارجی مشغول مذاکرات بسیار مهمی است و اعلام قریب‌الوقوع نتایج این مذاکرات، تحولات قابل ملاحظه‌ای را رقم خواهد زد. "

پس از انتشار این خبر، تحلیل‌های متفاوتی در مورد این سفر منتشر شد و تعداد زیادی آن را مربوط به مذاکرات رفع تحریم‌ها و همچنین بحث تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا دانستند ولی با گذشت زمان تحلیل‌هایی نیز در مورد ارتباط این سفر با مذاکرات ایران و عربستان منتشر شد که خبر تکمیلی رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی این تحلیل‌ها را تایید کرد و در همین چارچوب اعلام شد که دور جدیدی از مذاکرات بین ایران و عربستان در پکن برگزار شده و در نتیجه انجام چند دور مذاکره بین «علی شمخانی» نماینده مقام رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی با وساطت «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رییس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین، تهران و ریاض توافق کرده‌اند که ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها ی خود را در تهران و ریاض بازگشایی کنند و وزیران امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات کنند.

به گزارش ایسنا در حالی که هنوز از جزییات این توافق و مذاکرات صورت گرفته در این ارتباط در چین خبری منتشر نشده است ولی در مجموع می‌توان این توافق را در راستای پیگیری و اجرای سیاست گسترش تعامل با همسایگان از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد، توافقی که اگر روند اجرای آن به خوبی پیش رود تاثیر عمده‌ای بر کاهش تنش‌ها در منطقه از جمله حل بحران یمن خواهد داشت و زمینه را برای عادی سازی روابط تعدادی دیگر از کشورهای خلیج فارس از جمله بحرین با تهران فراهم خواهد آورد؛ همچنین این موضوع می‌تواند بر گسترش روابط ایران با مصر، کاهش فشارها بر روی لبنان به خاطر نوع روابطش با تهران تاثیرگذار باشد و از دیگر سو این زمینه را فراهم کند که بهبود روابط سوریه با کشورهای عربی و بازگشت این کشور به اتحادیه عرب با توجه به نوع روابط دمشق با تهران و حساسیت‌های موجود بین برخی از کشورهای عربی درمورد این رابطه، تسریع شود.

واکنش اسراییل، آمریکا و روسیه به توافق اخیر تهران و ریاض

تصمیم تهران و ریاض برای از سرگیری روابط با واکنش‌های کشورهای مختلفی روبرو شده است و تعداد زیادی از کشورهای منطقه از جمله کشورهای عربی و اسلامی و همچنین محور مقاومت از تصمیم اتخاذ شده بین تهران و ریاض استقبال کرده‌اند و در مقابل مقامات اسراییل از حصول چنین توافقی ابراز نارضایتی کردند و مقامات کاخ سفید در واشنگتن نیز واکنش محتاطانه‌ای در این ارتباط داشتند وضمن اعلام این که عربستان سعودی، آنها را درجریان گفت‌وگوها با ایران گذاشته بوده است، تاکید کردند که کاخ سفید هیچ دخالتی در حصول این توافق نداشته است. از دیگر سو «میخائیل بوگدانوف» معاون وزیر خارجه روسیه نیز روز جمعه در مصاحبه‌ای با بیان این که مسکو به دوستان خود در ایران، عربستان سعودی و چین برای توافق در خصوص از سرگیری روابط میان تهران و ریاض تبریک می‌گوید، اظهار کرد : «روسیه نیز در کنار کشورهایی همچون سلطنت عمان و عراق و دیگران، در این روند سیاسی نقش داشته و اخیرا به این دو کشور سفر کرده بودم و عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان سعودی در دستور کار سفرم به این دو کشور قرار داشته است».

اهداف "محمدبن سلمان" از توافق با ایران

بر اساس این گزارش در طی ساعات گذشته تحلیل‌های مختلفی در مورد این توافق از جمله نقش چین در این توافق و منافع حاصل از آن برای پکن وهمچنین اهداف "محمد بن سلمان" و ریاض از انجام چنین توافقی با تهران در رسانه‌ها منتشر شده است، چنان که برخی از تحلیلگران در مورد اهداف ریاض از انجام این توافق ضمن تاکید بر این که عربستان، این توافق را زمینه‌ای برای خروج از بن‌بست بحران یمن می داند، به این موضوع اشاره می‌کنند که ریاض اهتمام ویژه خود را بر پیشبرد چشم‌انداز ۲۰۳۰ متمرکز کرده است و می‌خواهد آن را در فضایی آرام و به دور از تنش منطقه‌ای پیش ببرد، از دیگر سو طبق برخی از اخبار منتشر شده در چند ماه اخیر در روابط میان "محمد بن سلمان" ولیعهد سعودی و" محمد بن زاید آل نهیان" رئیس جدید امارات متحده عربی شاهد تنش هستیم و با توجه با اعزام سفیر امارات به تهران در چند ماه قبل و تلاش این کشور برای افزایش سطح روابط دیپلماتیک خود به ایران در کنار مناسبات امنیتی و منطقه‌ای، این احتمال وجود دارد که این مساله انگیزه بیشتری به بن سلمان برای عادی سازی روابط با ایران داده است.

توافق ریاض با تهران؛ پیام هشدار آمیز عربستان به مقامات کاخ سفید

همچنین برخی از تحلیل‌گران مسائل بین‌الملل معتقد هستند که این اقدام عربستان می‌تواند حامل نوعی پیام هشدارآمیز به آمریکا نیز باشد چرا که اخیرا ریاض، عادی‌سازی روابط با اسرائیل را مشروط به برآوردن برخی خواسته‌های امنیتی خود از آمریکا کرده بود؛ اما ظاهرا واشنگتن در واکنش به عدم همراهی ریاض از خواسته کاخ سفید مبنی بر افزایش ظرفیت تولید نفت برای کنترل بحران اوکراین ، به این خواسته‌های عربستان روی خوش نشان نداده است. از این رو بعید نیست که عربستان از این طریق خواسته باشد که به آمریکا اعلام کند که هر چه بیشتر به خواسته‌هایش بی‌توجهی کند، بیشتر وزن چین را در روابط خود بالا خواهد برد و سیاست مستقل‌تری از آمریکا و غرب اتخاذ خواهد کرد. در همین راستا نباید سفر سه ماه پیش رییس‌جمهور چین به عربستان و قراردادهای تجاری کلان منعقد شده در این سفر را نادیده گرفت .

برخی از کارشناسان نیز بر این موضوع تاکید دارند که در سایه بالا گرفتن تنش‌های برخی از کشورهای غربی و اسرائیل با ایران بر سر پرونده هسته‌ای وتهدیدهای رژیم صهیونیستی در مورد احتمال انجام اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای و دفاعی ایران، عربستان به منظور در امان ماندن از ترکش‌های هر نوع حملات و تنش در منطقه، تصمیم به اعلام چنین توافقی با ایران کرده است.

منافع چین از میزبانی مذاکرات ایران و عربستان و توافق حاصل از آن

در مورد اهداف چین از میزبانی انجام چنین مذاکراتی و منافع حاصل از این موضوع برای پکن نیز تحلیل های مختلفی وجود دارد چنان که بسیاری از رسانه های غربی تاکید بر این دارند که یکی از برندگان اصلی چنین توافقی در کنار ایران و عربستان و کشورهای منطقه، دولت پکن است؛ چراکه اعتبار برقراری رابطه ایران و سعودی به نام چین ثبت شد و این یعنی در دوره‌ی جدید، نقش چین در خاورمیانه؛ جایی که محل نفوذ سنتی غرب و آمریکا بود، در حال افزایش است.

نقش آفرینی چین درحل یکی از مهم‌ترین پرونده های غرب آسیا و آن هم در حالی که" شی جین‌پینگ "در روز جمعه ( ۱۹ اسفندماه) در جریان چهاردهمین کنگره ملی خلق چین به اتفاق آرا برای سومین دور به عنوان رییس‌جمهور چین انتخاب شد دارای پیام‌های زیادی برای رقبای پکن در سطح منطقه‌ای و بین‌الملی از جمله هند، آمریکا و تا حدودی روسیه است و به نوعی تاکید بر این موضوع است که پکن بر خلاف سال های گذشته تصمیم بر این دارد که در روند تحولات در منطقه غرب آسیا در جهت تامین منافع پایدار سیاسی و همچنین اقتصادی خود به خصوص در حوزه انرژی نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشد و با راضی نگه داشتن هم‌زمان دو کشور ایران و عربستان از خود، اجازه ندهد که کشمکش‌های منطقه ای ریاض و تهران برمنافع این کشور در منطقه اثر تخریبی به جای بگذارد.

خطر بازگشت به نقطه صفر

به گزارش ایسنا، در عرصه روابط بین‌الملل همان طور که بسیاری از تحلیل‌گران بر آن تاکید دارند که روابط دیپلماتیک کشورها با یکدیگر و حفظ آن نیاز به مراقبت دارد و اگر از آن مراقبت نشود همچون نهالی نازک پژمرده و خشک خواهد شد ، توافق اخیر ایران و عربستان نیز به عنوان دو کشور مهم منطقه‌ای برای از سرگیری روابط در کنار این که دشمنانی دارد و دو کشور باید مراقبت های لازم در برابر اقدامات این دشمنان انجام دهند، اما در کنار این موضوع دو کشور نیز باید نوع تعامل خود در دهه ی اخیر را مورد آسیب شناسی قرار دهند و به جای رقابت و تقابل به سمت همکاری‌های منطقه ای حرکت کنند. هنور زمینه‌ها، رویکردها و مبانی اقدامات گذشته دو کشور در نوع تعامل به یکدیگر که عموما منجر به رقابت و تخاضم شده است باقی است و اگر این زمینه‌ها بررسی و اصلاح نشود همواره خطر بازگشت به نقطه صفر وجود خواهد داشت .

ستون‌هایی که باید برای روابط ایران و عربستان ایجاد کرد

روابط ایران و عربستان نیاز به قانون دارد؛ قوانینی که دو طرف به آن پایبند باشند و در این راستا تحلیل گران عرصه منطقه‌ای و دیپلمات‌های باسابقه بر این موضوع تاکید دارند که انجام گفت‌وگوهای مداوم از طریق ایجاد مکانیسمهای دو جانبه، لازمه روابط ایران و عربستان است در واقع روابط ایران و عربستان نیاز به ستونهایی دارد که آن را مستحکم نگاه دارد و این باید با ارتباطات تجاری، اقتصادی، سرمایه گذاری مشترک و ایجاد منافع و منفعت عینی و مادی برای دو کشور مستحکم شود، موضوعی که در طول سال های گذشته در مورد آن غفلت شده است .

در مجموع باید گفت توافق اخیر تهران و ریاض برای از سرگیری روابط خبر مثبت و امیدوار کننده برای دو کشور و همچنین منطقه غرب آسیا و جهان اسلام است ولی در مورد ابعاد و اثربخشی این توافق نیز نباید اغراق کرد و در این زمینه داشتن صبر و هوشمندی دیپلماتیک برای اجرای درست توافق حاصل شده و هرس کردن آن از علف‌های هرز احتمالی با واقع بینی و دوری از هیجان‌های احتمالی و ... امری مهم و ضروری است.