بانک سلولی گونه‌های جانوری در معرض انقراض؛ پشتیبان پروژه‌های احیای آینده

سرپرست مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در مورد ایجاد بانک سلولی گونه‌های جانوری در معرض انقراض گفت: این منابع سلولی و این ذخیره‌سازی‌ها می‌تواند در آینده ساختار اصلی و پشتیبان پروژه‌های احیا را ایجاد کند.

دکتر رضا آذربایجانی در مراسم امضای توافق‌نامه «راه‌اندازی بانک سلولی گونه‌های جانوری در معرض تهدید ایران» بین سازمان حفاظت محیط‌ زیست و جهاد دانشگاهی کشور که با حضور دکتر حسن مسلمی نائینی، رییس جهاد دانشگاهی کشور؛ دکتر علی سلاجقه، رییس سازمان حفاظت محیط زیست؛ دکتر یعقوب فتح‌ الهی، معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی و دکتر محمد مدادی، مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، با اشاره به ظرفیت‌های  مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی گفت: در این مرکز چهار بانک مستقل سلول‌های انسانی و جانوری، بانک میکروارگانیسم‌ها، بانک DNA و داده‌های ژنومی و بانک گیاهی وجود دارد. این نمونه‌ها تفاوت‌های بیولوژیکی و فیزیولوژیکی زیادی با یکدیگر دارند.

وی با بیان این‌که بیشتر بانک‌های ژنی در اقصی نقاط دنیا در یکی از این حوزه‌های چهارگانه کار می‌کنند، گفت:  خوشبختانه با حضور ۹۰ نفر نیروی انسانی متخصص و متعد در این مرکز، نزدیک ۵۴ هزار نمونه زیستی در قالب ۳۳ کلکسیون و این چهار بانک در ۱۶ فرمت، از منفی ۱۹۶ درجه سانتی‌گراد تا دمای عادی حفظ، نگهداری و ارائه می‌شود.

سرپرست مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران خاطر نشان کرد: در مجموعه دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف، بانک‌های ژن، معمولاً مخازن نمونه‌ها هستند؛ ولی چیزی که یک بانک زیستی را متمایز می‌کند، علاوه بر جمع‌آوری، شناسایی و شناسنامه‌دار کردن، ارائه نمونه‌های زیستی است. ما برای بسیاری از پژوهشگران در تحقیقات حوزه‌های مختلف، دسترسی سهل به نمونه‌ها را در ساده‌ترین شکل و با کم‌ترین هزینه‌ها ایجاد کردیم.

وی با اشاره به این‌که فعالیت‌های این مرکز و ارائه نمونه‌ها توانسته در ۵-۶ سال گذشته نزدیک به دو میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور داشته باشد، گفت: ما در این مرکز توانستیم نیاز بخشی از جامعه تحقیقاتی را به نمونه‌های زیستی و ژنتیکی اصیل و شناسنامه‌دار، برآورده کنیم.

دکتر آذربایجانی با بیان این‌که دستاوردهای مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و همکاری‌های متنوع با سازمان حفاظت محیط زیست در طی سه سال تدوین آیین‌نامه حفاظت و بهره‌برداری منابع ژنتیکی، سبب آغاز یک همکاری راهبردی برای حفظ نمونه‌های گونه‌های جانوری در معرض انقراض شد، گفت:  این همکاری راهبردی در حوزه جانوران و گونه‌های جانوری در معرض انقراض از تابستان سال گذشته شکل گرفت.

وی خاطر نشان کرد، در این مرکز اقداماتی همچون ارائه رده‌های سلول‌های استاندارد در حوزه امنیت سلامت، ذخیره نمونه‌های ژنتیکی دام‌های اهلی  از جمله شتر دوکوهانه، گاو سیستانی، اسب ترکمن، اسب کاسپین، اسبچه خزری، بز مرخز و  گاو گلپایگانی، ارائه سلول‌های صنعتی برای استفاده در پژوهش و صنعت، تدوین و ارائه دستورالعمل‌های مختلف مانند آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهره‌برداری منابع ژنتیکی و حمایت از انجام تحقیقات پایه و کاربردی، انجام می‌شود.

سرپرست مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران با بیان این‌که در بانک نمونه‌های جانوری این مرکز در مجموع ۵۰۶ نمونه سلولی جانوری شناسنامه‌دار ذخیره شده است، گفت: سال گذشته روی نمونه‌های حیات وحش نیز با استناد به توانمندی فنی اقدام کردیم و قصد داریم در قالب یک شبکه، با ایجاد یک پلتفرم با همکاری جهاد دانشگاهی در کشور و ادارات کل شهرستان‌های سازمان حفاظت از محیط زیست، تیم‌ها و کارگروه‌های مشخصی تشکیل شود و در زمان طلایی، نمونه‌برداری از گونه‌های در معرض انقراض  طبق پروتکل‌های استاندارد انجام شود و کلکسیون سلول‌های جنسی و غیر جنسی حیوان را ایجاد کنیم.

وی افزود: سال گذشته برای نمونه‌هایی که در سمنان و تهران بودند، این اقدامات انجام شد و امیدواریم با امضای توافق‌نامه این اقدام شکل سازمان‌یافته بگیرد و تمام واحدهای جهاد دانشگاهی در کنار ادارات کل محیط زیست کل کشور این موضوع را پوشش دهند.

دکتر آذربایجانی در مورد شیوه نمونه‌برداری و ذخیره این نمونه‌ها گفت: پس از گرفتن نمونه بافت، جداسازی سلول از نمونه بافت، کشت و پاساژ سلول انجام می‌شود و نمونه به طور موقت در دمای منفی ۸۰ درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرد. کنترل کیفی کامل انجام و نمونه در نهایت در دمای منفی ۱۹۶ درجه ذخیره‌سازی می‌شود.

وی تاکید کرد: تمامی این منابع سلولی و این ذخیره‌سازی‌ها می‌تواند در آینده ساختار اصلی، پشتیبان و backbone پروژه‌های احیا را ایجاد کند.

سرپرست مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در پایان گفت: تا این مرحله، پروژه بر مبنای تفاهم و بر مبنای منابع داخلی شکل گرفته است، ولی با نگرش ملی اگر به این موضوع نگاه کنیم، حمایت سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی، معاونت علمی و فناوری و ... می‌تواند این بار را سبک‌تر کرده و سبب انجام اقدامات موثرتری شود.

تهیه بانک ژنی ۲۶ گونه حیات وحش در دستور کار قرار گرفته است

به گزارش ایسنا، دکتر محمد مدادی، مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی نیز اساس حفاظت از تنوع زیستی را حفظ تنوع ژنتیکی دانست و گفت: اگر تنوع ژنتیکی جمعیتی دچار فرسایش شود، تلاش‌های دیگر در سطوح مختلف با مخاطره مواجه می‌شود.

وی ضمن اشاره به تنوع ژنتیکی ایران گفت: کشور ما از نظر تنوع زیستی غنی است و در کشور ما ۱۳۰۰ مهره‌دار، شامل ۵ هزار و ۵۷۰ گونه پرنده (برابر با کل پرندگان اروپا)، ۱۹۸ گونه پستاندار، ۲۴ گونه دوزیست، ۲۶۴ گونه خزنده، ۲۷۳ گونه ماهی و ۸ هزار گونه گیاهی وجود دارد. ببر مازندران و شیر ایرانی، دوگونه از گونه‌های مهره‌دار منقرض شده در کشور هستند. ۱۴ گونه در وضعیت بحرانی، ۲۱ گونه در معرض خطر و ۴۱ گونه آسیب پذیر در ایران وجود دارد.

مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی با بیان اینکه موضوع ژنتیک و حفاظت ژنتیکی در کل دنیا مورد غفلت قرار می‌گیرد، افزود: موضوع حفاظت ژنتیکی در کل دنیا خیلی جدی گرفته نشده و بخشی از عدم توفیق در حفاظت تنوع زیستی به همین برمی‌گردد. بخشی از استراتژی‌های حفاظت از گونه‌ها، حفاظت‌های خارج از زیستگاهی است که به‌ویژه برای گونه‌های بحرانی مورد نیاز است و روش های  حفاظت سلولی و ژنتیکی که از روش‌هایی خارج زیستگاهی است، در دنیا مرسوم است و انجام می‌گیرد.

وی تاکید کرد: دو مرکز عمده و مهم در دنیا این کار ذخیره‌سازی سلول‌های حیات وحش را انجام میدهند که یکی در ایالات متحده آمریکا (باسابقه ۳۰ ساله)  و دیگری در ژاپن (فعالیت از سال ۲۰۰۲) وجود دارد.

مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، با اشاره به انعقاد توافق‌نامه با مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی گفت: در فاز اول همکاری، تهیه بانک ژنی ۲۶ گونه در دستور کار قرار گرفته است که برخی از آن‌ها گسترش محدود تک‌زیستگاهی دارند و برخی در کل کشور گسترش دارند.

دکتر مدادی در مورد ضرورت‌ها و الزامات این پروژه گفت: این یک پروژه ملی مهم است و نیازمند پیش‌بینی یک بستر قانونی برای آن است تا بتوان در پروسه ۵ ساله این پروژه را پیش ببریم. همچنین منابع مالی برای این پروژه تعریف خواهیم کرد. یکی از ایده‌ها این است که پس از اینکه ذخیره خوبی از نمونه‌های داخل کشور تهیه شد، همین پروژه را به صورت مرکزی در سطح منطقه خاور میانه ادامه دهیم و از کمک‌های بین‌المللی استفاده کنیم.

وی در خصوص اقداماتی که در سال‌های گذشته در بخش ژنتیک سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده، گفت: راه‌اندازی بانک نمونه‌های سلولی و زیستی و جمع‌آوری بیش از ۵ هزار نمونه از حیات وحش جمع‌آوری شده، همچنین تشکیل کارگروه حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیک، ساماندهی و کنترل سامانه نمونه از خروج کشور و... نیز انجام شده است.

دکتر مدادی تاکید کرد که محدودیتی برای خروج نمونه‌ها از کشور ایجاد نشده است. تا سه سال پیش با هر نامه‌ای در هر سطحی، امکان خروج نمونه از کشور میسر بود، اما اکنون باید نمونه‌ها دارای شناسنامه باشند؛ موافقت‌نامه دو طرفه داشته باشند و مشخص باشد که نمونه‌ها برای چه کاری استفاده می‌شوند.

وی خاطر نشان کرد: جمع‌آوری نمونه در بانک‌ها در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ دو برابر بیشتر بوده است.