اندر فواید تغذیه با شیر مادر

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند گفت: شیر مادر مزایایی برای بدن نوزاد دارد که نمی‌توان از آن غافل شد.

سیده سمیه اصغری در گفت‌وگو با ایسنا به بهانه روز جهانی شیر مادر اظهار کرد: شیر مادر یک غذای منحصر به فرد است که بسیار بیشتر از یک غذا برای نوزاد نقش ایفا می‌کند.

وی افزود: علاوه بر درشت مغذی‌ها و ریز مغذی‌ها شواهد زیادی نشان می‌دهد که شیر مادر در بردارنده اجزای دیگری است، شامل عوامل ضد التهابی، ایمونوگلوبین‌ها، مواد ضد میکروبی، آنتی اکسیدان‌ها، الیگوساکاریدها، سایتوکاین‌ها، هورمون‌ها و عوامل رشد است که فعالیت‌های بیولوژیک مرتبط با رشد و نمو، تنظیمات متابولیکی، التهابی و پاتوژنی دارند.

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: هم ترکیب و هم حجم شیر ترشح شده انسان تا حدی توسط عواملی مثل ژنتیک فردی، دریافت مادر (به ویژه اسیدهای چرب، ویتامین ب۱۲،تیامین، ریبوفلامین، ویتامین ب۶، ویتامین آ، سلنیوم و ید) و مرحله شیردهی تاثیر می‌پذیرد؛ به طور کلی محتوای ویتامین شیر انسان به دریافت مادر یا وضعیت تغذیه‌ای ویتامین وابسته است.

وی یادآور شد: اگر وضعیت مادر در این مورد ضعیف باشد غلظت ویتامین‌های شیر نیز پایین است، اما آن‌ها با افزایش دریافت مادر افزایش می‌یابند. اگر وضعیت مادر مناسب باشد غلظت ویتامین‌های شیر نیز مناسب بوده و در این حالت کمتر متاثر از دریافت مادر است.

اصغری ادامه داد: در مقابل ویتامین‌ها، غلظت مواد معدنی در شیر انسان به طور کلی همبستگی خوبی با دریافت مادر ندارد به استثنای سلنیوم و ید. شیر مادر دارای ویتامین‌های محلول در چربی A ، D ، K ، E است؛ همچنین کاروتونوئیدهای خاص (آلفا کاروتن، بتا کاروتن، لوتئین، کریپتوزانتین، لیکوپن) که دارای درجات مختلفی از فعالیت بیولوژیکی هستند.

وی با بیان اینکه محتوای ویتامین A شیر انسان بیشتر توسط دریافت مادر تاثیر می‌پذیرد، اظهار کرد: ویتامین‌های محلول در آب شیر انسان شامل؛ ویتامین C ، تیامین B۱، ریبوفلاوینB۲، نیاسین، ویتامین B۶ و ترکیبات مربوط به آن،ویتامین B۱۲، فولات و بیوتین است. غلظت همگی آن‌ها در شیر انسان وابسته به رژیم مادر است.

اصغری با بیان اینکه شیر انسان دربردارنده مواد معدنی اصلی کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم و پتاسیم است، افزود: همچنین مواد معدنی ناچیز مختلفی شامل آهن، مس، روی، منگنز، سلنیوم و ید را دارد. غلظت مواد معدنی اصلی در شیر انسان به ارزش آنها در سرم مادر مربوط نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه در حقیقت بازجذب افزایش یافته کلسیم و فسفر استخوانی مادر همراه با دفع ادراری کاهش یافته جهت فراهم آوردن مقدار لازم این مواد معدنی در تولید شیر اتفاق می‌افتد که این به رژیم مادر وابسته نیست، تصریح کرد: محتوای مواد معدنی استخوان مادر می‌تواند پنج تا ۱۰ درصد در طول دو تا شش ماه دوره شیردهی انحصاری کاهش پیدا کند.

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: با این حال به طور معمول این مقدار در ۶ تا ۱۲ ماه پس از شیرگیری بازمی‌گردد و بنابراین به نظر نمی‌رسد که موجب افزایش خطر پایین آمدن محتوای مواد معدنی استخوان یا پوکی استخوان شود.

اصغری تصریح کرد: اگرچه بدون نظر گرفتن دریافت مادر مقدار آهن و مس و روی شیر انسان تقریباً پایین است، آهن به دست آمده از شیر انسان علاوه بر آهن ذخیره ای نوزاد کامل، برای نوزاد تغذیه شونده با شیر مادر تقریبا در ۶ ماه اول تولد کافی است.

وی افزود: شیر پیشین، شیری که در ابتدای هربار شیردهی تولید می‌شود و دارای مقادیر زیادی آب جهت برطرف کردن نیاز نوزاد به مایعات است. میزان انرژی این شیر پایین بوده، رقیق بوده و مشابه شیر کم چرب بوده اما سرشار از ویتامین‌های محلول در آب و پروتئین است.

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: شیر پسین، شیری است که در انتهای شیردهی تولید می‌شود و خامه‌ای تر بوده، محتوای چربی آن بالا و سرشار از ویتامین‌های محلول در چربی،انرژی و موادمغذی است.

وی تصریح کرد: برای اینکه نوزاد بتواند از شیر پسین استفاده کند مادر باید قبل از شروع شیردهی از سینه دوم ابتدا سینه اول را به نوزاد بدهد تا کاملاً تخلیه شود. به محض اینکه پستان خالی شود شیر پسین تولید شده و به نوزاد این پیام می‌رسد که شیردهی رو به اتمام است. این مکانیسم به نوزاد کمک می‌کند تا علاوه بر اینکه زمان پایان شیردهی را تشخیص دهد، از خوردن بیش از اندازه و اضافه وزن در بزرگسالی هم پیشگیری شود.

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با اشاره به شروع شیردهی، اظهار کرد: شیردهی با شیرمادر یک مهارت آموختنی برای مادر و فرزند است. نوزاد باید بلافاصله پس از تولد شیر داده شود (طی ۳۰ الی ۶۰ دقیقه) و تماس پوستی برقرار شود و ۴۸ تا ۹۶ ساعت پس از تولد، سینه‌ها به دلیل افزایش حجم شیر، بزرگتر و سفت تر می‌شوند.

شیر مادر مصرف آب اضافی را برای نوزاد کاهش می‌دهد

اصغری ادامه داد: نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند به آب اضافی نیاز ندارند چراکه ۸۷ درصد شیر مادر از آب تشکیل می‌شود. البته موارد هیدراتاسیون هیپرناترمیک به علت تغذیه نامطلوب با شیر مادر گزارش شده است.بیشتر این موارد در فرزندان اول مادران جوان گزارش شده که این مادران هنگام زایمان درد و فشار زیادی را تحمل کرده، در مورد شیردهی با شیر مادر آموزش ندیده و از عوارض دهیدراتاسیون آگاهی نداشته‌اند، درجه حرارت بالای محیط هم می‌تواند موجب تشدید این مشکل شود.

وی یادآور شد: در هفته‌های ابتدایی شیردهی مادر باید براساس تقاضای نوزاد و علائمی که کودک از خود نشان می‌دهد به او شیر دهد. معده نوزاد بسیار کوچک است و تنها به اندازه یک تا دو قاشق چای خوری از مایعات می‌تواند در خود نگه دارد.

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند تصریح کرد: براساس این مقدار کلستروم شیر مادر برای نوزاد در دسترس است. کلستروم به راحتی جذب شده و به همین جهت نوزاد به کرات از مادر درخواست شیر می‌کند.

اصغری با بیان اینکه مصرف شیر بطری توسط نوزاد باعث بزرگی معده نوزاد شده و دیگر شیر مادر او را سیر نخواهد کرد چراکه با بزرگتر شدن معده نوزاد طی چندین هفته اول توسط شیر مادر نیز کم کم زیاد می‌شود، خاطرنشان کرد: این وضعیت باعث شده که مادر احساس کند که شیر کافی برای شیردهی ندارد و احساس شکست کند؛ بنابراین ۸ تا ۱۲ بار شیردهی در روز منجر به افزایش شیر و تثبیت آن می‌شود.