سکته چشمی؛ همه‌چیز درباره انسداد عروق چشم

سکته چشمی عبارتی است که برای توصیف ازدست‌دادن بینایی به‌علت مسدودشدن جریان خون به چشم استفاده می‌شود. عوامل مختلفی در بروز سکته چشمی نقش دارند.

بعضی از این عوامل بر شبکیه (لایه بافتی در پشت چشم که تصاویر نور را به پیام‌های عصبی تبدیل می‌کند) اثر می‌گذارند و بقیه به عصب بینایی (عصبی که پیام‌های عصبی را به مغز می‌رساند) آسیب می‌زنند.

هرچند ازدست‌دادن ناگهانی بینایی ترسناک است، سکته چشمی درمان دارد و مراقبت‌های فوری پزشکی معمولا از آسیب دائمی جلوگیری یا آن را محدود می‌کند. برای آشنایی با انواع سکته چشمی، علت، علائم و راه‌های تشخیص و درمان سکته چشمی تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

سکته چشمی چیست؟

به گزارش چطور، سکته چشمی وضعیتی است که به‌علت اختلال جریان خون به شبکیه ایجاد می‌شود. این انسداد ممکن است ناشی از چیز جامدی مثل پلاک یا عفونتی باشد که از جای دیگری از بدن مثل قلب به شبکیه منتقل شده است (آمبولی)، ممکن است به‌سبب غلیظ‌شدن خون یا ایجاد لخته خون باشد که به آن ترومبوز می‌گویند یا به‌علت نشت مایع یا افزایش فشار درون چشم باشد که به آن گلوکوم می‌گویند. از هر صدهزار نفر ۱ یا ۲ نفر به سکته چشمی دچار می‌شوند.

انواع سکته چشمی

سکته چشمی با انسداد رگ خونی غذارسان در پشت چشم ایجاد می‌شود. علت سکته چشمی با توجه به مکانیسم انسداد، نوع رگ خونی درگیر و بخشی از چشم که رگ را دریافت می‌کند متفاوت است و به ۴ نوع شایع تقسیم می‌شود:

انسداد شریان شبکیه (RAO): یک یا چند رگ‌ حمل‌کننده خون اکسیژن‌دار به شبکیه مسدود می‌شود.

انسداد سیاهرگ شبکیه (RVO): سیاهرگ‌های کوچک دورکننده خون از شبکیه مسدود می‌شود.

نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی (AION): کاهش جریان خون به عصب بینایی است که بیشتر عروق خونی متوسط تا بزرگ را درگیر می‌کند و اغلب به‌سبب اختلالی التهابی به‌نام آرتریت سلول غول‌پیکر (giant cell arteritis) است.

نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی (NAION): کاهش جریان خون به عصب بینایی است که معمولا عروق کوچک‌تر را درگیر می‌کند و بدون التهاب است.

گاهی انسداد شبکیه و نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی با هم اتفاق می‌افتند.

علت سکته چشمی

سکته چشمی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به پشت چشم دچار اشکال می‌شود و اکسیژن به بافت نمی‌رسد. در مواردی که سکته به‌علت فقدان اکسیژن موجب مرگ سلول‌های مغزی می‌شود، ممکن است سکته چشمی موجب تخریب بافت شبکیه یا عصب بینایی شود و از انتقال پیام عصبی به مغز جلوگیری کند.

۱. انسداد عروق شبکیه

این مسئله به‌علت انسداد فیزیکی شریان و سیاهرگ شبکیه اتفاق می‌افتد. شاید انسداد شریان ناشی از لخته خون یا پلاک کوچک کلسترول باشد که دیواره رگ خونی را پاره می‌کند. انسداد سیاهرگ شاید ناشی از فشار مثل فشار شریان آرترواسکلروتیک نزدیک باشد.

انسداد ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و برطرف شود. اگر انسداد خود‌به‌خود برطرف نشود، شاید دائمی باشد. از طرفی انسداد عروق شبکیه به‌علت بیماری‌های قلبی‌عروقی و بیماری‌های عروق مغزی نیز رخ می‌دهد. عوامل مختلفی که ممکن است موجب انسداد عروق شبکیه شوند، عبارت‌اند از:

بیماری کلیه؛

قرص‌های کنترل باروری؛

بارداری؛

فشار خون بالا؛

آرترواسکلروزیس؛

سابقه سکته یا حمله ایسکمیک گذرا؛

بیماری دریچه قلب؛

آریتمی قلبی؛

بیماری شریان کاروتید؛

کلسترول بالا؛

دیابت؛

ترومبوفیلی.

انسداد شبکیه بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال اتفاق می‌افتد و مردان بیشتر از زنان در معرض این بیماری هستند. انسداد شبکیه در افراد جوان‌تر معمولا با اختلال لخته‌شدن خون مثل ترومبوفیلی همراه است. گلوکوم هم دیگر عامل زمینه‌ساز انسداد شبکیه است و بیشتر موجود انسداد سیاهرگ شبکیه می‌شود.

۲. نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی

نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی از عوامل سکته چشمی است. نوروپاتی شریانی بیشتر بر اثر آرتریت سلول غول‌پیکر اتفاق می‌افتد و نوروپاتی غیرشریانی معمولا ناشی از گروهی از عوامل است که به عصب بینایی آسیب می‌زنند.

– علت نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی

نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی (AION) بیشتر با آرتریت سلول غول‌پیکر اتفاق می‌افتد که به آن آرتریت تمپورال (temporal arteritis) هم می‌گویند.

آرتریت سلول غول‌پیکر نوعی از التهاب عروق خونی است که بیشتر در شریان‌های اطراف سروگردن اثر می‌گذارد، اما می‌تواند تا قفسه سینه هم گسترش یابد. سایر علت‌های نادر نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی، لوپوس و پری‌آرتریت ندوزا (نوعی التهاب نادر عروق خونی) است.

آرتریت سلول غول‌پیکر موجب التهاب عروق متوسط تا بزرگ می‌شود که می‌تواند به عروق کوچکتر هم کشیده شود و موجب ورم و انسداد جریان خون شود. زمانیکه رگ‌های غذارسان به عصب بینایی درگیر می‌شوند، AION اتفاق می‌افتد.

التهاب سلول‌های غول‌پیکر منشاء ژنتیکی و محیطی دارد. عوامل مختلفی می‌تواند در ایجاد این بیماری نقش دارند که می‌توان به عفونت باکتریایی و ویروسی شدید اشاره کرد. اختلالات التهابی مثل بیماری‌های خودایمنی هم می‌توانند در ایجاد GCA مؤثر باشند. احتمال ابتلا به آرتریت سلول غول‌پیکر در زنان بیشتر از مردان است.

نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی

نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی (NAION) ناشی‌ از اختلال گذرای جریان خون به عصب بینایی است که به التهاب مربوط نیست. این اختلال می‌تواند با عوامل مختلفی مثل کاهش جریان خون به عصب بینایی یا توقف آن همراه باشد. برخلاف نوروپاتی شریانی، نوروپاتی غیرشریانی اغلب رگ‌های کوچک‌تر را درگیر می‌کند.

عوامل دیگری هم ممکن است در نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی نقش داشته باشند، از جمله:

دیابت؛

سیگارکشیدن؛

فشار خون بالا؛

کلسترول بالا؛

مصرف داروهایی مثل مهارکننده فسفودی استراز-۵.

حداقل ۷۳درصد از افراد مبتلا به نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی افت شبانه فشار خون دارند. علت شایع دیگر افت فشار خون و هیپوولمی، مراحل انتهایی بیماری‌های کلیوی است. افراد مبتلا به این بیماری ۳ برابر دیگران در معرض این عارضه‌اند.

سایر عوامل مثل شکل دیسک نوری (ناحیه‌ای گرد در پشت چشم که شبکیه را به عصب بینایی متصل می‌کند) هم در این بیماری نقش دارند. دیسک‌های نوری معمولا دارای یک تورفتگی در مرکزند که به آن کاپ (cup) می‌گویند.

کوچکی یا نبود کاپ عامل مهم نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی است. این بیماری بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال بروز می‌کند و در سفیدپوستان شایع‌تر است.

علائم سکته چشمی

سکته چشمی با کمی هشدار یا حتی بدون هشدار ازدست‌دادن بینایی اتفاق می‌افتد. بیشتر افراد مبتلا به سکته چشمی صبح بعد از بیدارشدن از خواب متوجه ازدست‌دادن بینایی یک چشم می‌شوند یا بدترشدن بینایی طی چند ساعت یا چند روز را تجربه می‌کنند.

درد در سکته چشمی بسیار نادر است. بعضی افراد متوجه یک نقطه کور یا ناحیه تاریک در نیمه بالایی یا پایینی میدان دید خود می‌شوند. همچنین ممکن است دید محیطی، تضاد بینایی یا حساسیت به نور را از دست بدهند.

۱. علائم انسداد عروق شبکیه

با توجه به اینکه کدام شریان در چشم مسدود شده است، علائم و حساسیت در بینایی محیطی متفاوت است. انواع انسداد شبکیه علائم مختلفی دارد، از جمله:

انسداد شریان مرکزی شبکیه (CRAO): درگیرشدن شریان اولیه‌ای است که خون اکسیژن‌دار را به‌سمت شبکیه حمل می‌کند. معمولا با ازدست‌دادن ناگهانی و شدید بینایی در یک چشم و بدون درد آشکار می‌شود.

انسداد سیاهرگ مرکزی شبکیه (CRVO): انسداد سیاهرگ اولیه‌ای است که خون بدون اکسیژن را از شبکیه خارج می‌کند. معمولا موجب ازدست‌دادن ناگهانی و بدون درد بینایی می‌شود.

انسداد شریان شاخه‌ای شبکیه (BRAO): درگیرشدن عروق کوچک‌تری است که از شریان مرکزی شبکیه منشعب می‌شوند و ممکن است با ازدست‌دادن بینایی محیطی یا ازدست‌دادن بخشی از بینایی مرکزی همراه شود.

انسداد سیاهرگ شاخه‌ای شبکیه (BRVO): درگیرشدن عروق کوچک‌تری است که از سیاهرگ مرکزی شبکیه منشعب می‌شوند. می‌تواند موجب کاهش بینایی، ازدست‌دادن بینایی محیطی، تحریف بینایی یا ایجاد نقاط کور شود.

۲. علائم نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی

علائم نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی با توجه به شریانی یا غیرشریانی بودن آن متفاوت است:

نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی (AION): نتیجه آن ازدست‌دادن کامل بینایی یک چشم معمولا طی چند ساعت است. این عارضه باید به‌سرعت درمان شود و اگر بدون درمان رها شود، می‌تواند بر چشم دیگر هم اثر بگذارد و طی یکی‌دو هفته موجب کوری دوطرفه شود. ازدست‌دادن بینایی می‌تواند با علائم دیگری مثل تب، خستگی، درد فک، حساسیت پوست سر، درد عضلانی و ازدست‌دادن ناخواسته وزن همراه باشد.

نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی (NAION): معمولا با ازدست‌دادن بدون درد بینایی طی چند ساعت تا چند روز آشکار می‌شود که طیفی از تاری دید تا کوری چشم دارد. در بیشتر موارد، ازدست‌دادن بینایی در بخش پایینی میدان دید اتفاق می‌افتد. همچنین ممکن است دید رنگی با کاهش بینایی کاهش یابد.

تشخیص سکته چشمی

اگر پزشک به سکته چشمی شک کند، آزمایش‌های ابتدایی و معمول چشم مثل بررسی بینایی، ارزیابی فشار چشم و بررسی شبکیه را انجام می‌دهد. با توجه به نتیجه، نحوه ازدست‌دادن بینایی، سابقه پزشکی و عوامل زمینه‌ساز، ممکن است آزمایش‌های بیشتری انجام شوند که بیشتر در تشخیص انسداد عروق شبکیه نقش دارند، از جمله:

آزمایش میدان دید: در یک دستگاه به یک صفحه نگاه می‌کنید و هربار با دیدن نور دکمه را فشار می‌دهید.

افتالموسکوپی: بررسی ساختار داخلی چشم با دستگاه افتالموسکوپ است.

تونومتری: روشی غیرتهاجمی که فشار داخل چشم را اندازه می‌گیرد و تشخیص گلوکوم را راحت‌تر می‌کند.

توموگرافی انسجام نوری (OCT): عکس‌برداری غیرتهاجمی است که از امواج نوری برای اسکن شبکیه و عصب بینایی استفاده می‌کند و تصاویری بسیار باجزئیات می‌گیرد.

آنژیوگرافی فلورسئین: در این روش رنگ فلورسئین به درون سیاهرگ بازو تزریق می‌شود و با جریان‌یافتن به‌سمت ساختار عروقی چشمی آن را نمایان می‌کند.

ممکن است برای تعیین علت زمینه‌ای سکته چشمی آزمایش‌های دیگری مثل آزمایش خون و فشار خون تجویز شوند که برای تشخیص دیابت، بیمای‌های قلبی‌عروقی، اختلال لخته‌شدن خون و فرایندهای التهابی مفیدند. همچنین ممکن است چشم‌پزشک برای کمک به شما از متخصص داخلی و متخصص مغز و اعصاب کمک بگیرد.

تشخیص نوروپاتی ایسکمیک عصب بینایی

انسداد شبکیه انسداد فیزیکی رگ خونی است و تشخیص آن راحت‌تر است. هرچند افتالوسکوپی و توموگرافی انسجام نوری می‌تواند به تشیخص آسیب عصب بینایی کمک کند، تشخیص نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی به آزمایش‌های بیشتری نیاز دارد.

۱. تشخیص نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی

اگر پزشک به نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی ظنین باشد، ممکن است آزمایش نرخ رسوب اریتروسیت (ESR) و پروتئین واکنشی سی (CRP) را تجویز کند. این آزمایش‌ها التهاب سیستمیک را بررسی می‌کنند.

همچنین علائم آرتریت سلول غول‌پیکر مثل گرفتگی فک، تب، گرفتگی عضله و حساسیت پوست سر بررسی می‌شود. ممکن است برای تأیید آرتریت سلول غول‌پیکر نمونه‌برداری از سرخرگ تمپورال هم انجام شود. ضخامت و بافت شریانی با بافت سالم و بیمار مقایسه می‌شود.

۲. تشخیص نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی

نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی بدون التهاب است و نمی‌توان از آزمایش نرخ رسوب اریتروسیت (ESR) و پروتئین واکنشی سی (CRP) برای تشخیص آن استفاده کرد. علت این بیماری کوچک‌بودن یا نبودن کاپ عصب بینایی است که با افتالموسکوپی قابل‌تشخیص است. ممکن است پزشک برای تأیید تشخیص عوامل دیگر را رد کند، از جمله:

مالتیپل اسکلروزیس؛

نوروسفلیس؛

سارکوئیدوز چشمی؛

جداشدگی شبکیه؛

انسداد عروق شبکیه؛

ازدست‌دادن موقتی بینایی در یک چشم که هشداری برای هموراژی مغزی است.

نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی بر اساس سابقه، ویژگی‌های عصب چشمی و عوامل زمینه‌ساز تشخیص داده می‌شود. هیچ آزمایشی برای تأیید نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی وجود ندارد.

درمان سکته چشمی

سکته چشمی درمان دارد اما برای گرفتن نتیجه سرعت عمل مهم است. هدف از درمان بازگرداندن بینایی یا به حداقل‌رساندن کاهش بینایی است. برای حفظ بینایی شما پس از سکته چشم، دقیقه‌ها مهم‌اند. اگر پزشک بتواند انسداد شریان مرکزی را برطرف کند و جریان خون را در عرض ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه بازگرداند، ممکن است از آسیب دائمی جلوگیری کند. اما بعد از ۴ ساعت، انسداد احتمالا به چشم آسیب می‌زند.

درمان انسداد عروق شبکیه

بینایی بسیاری از افراد مبتلا به انسداد عروق شبکیه بدون درمان برمی‌گردد، هرچند این بازگشت به‌ندرت کامل یا عادی است. زمانی که انسداد ایجاد می‌شود، هیچ روشی برای برطرف‌کردن آن وجود ندارد. ممکن است پزشک برای درمان از روش‌های مختلفی استفاده کند، از جمله:

ماساژ چشمی: پزشک با انگشت چشم شما را ماساژ می‌دهد تا لخته برطرف شود.

کربن دی اکسید-اکسیژن: تنفس ترکیبی از کربن‌دی‌اکسید و اکسیژن می‌تواند جریان خون به شبکیه را افزایش دهد. همچنین موجب گشادشدن عروق می‌شود.

پاراسنتز: یک سوزن کوچک برای ازبین‌بردن قطره‌های کوچک استفاده می‌شود. این کار فشار را کاهش می‌دهد و جریان خون به شبکیه را زیاد می‌کند.

لیزردرمانی: برای بستن عروق خونی دارای نشتی است.

دارو: داروهای برای ازبین‌بردن لخته و کاهش فشار خون چشم استفاده می‌شوند.

ممکن است پزشک برای بهبود جریان خون به شبکیه داروهای کورتیکواستروئید تریامیسینولون استونید به درون چشم تزریق کند تا عروق خونی آرام بگیرند و ورم ناشی‌ از التهاب کم شود. در موارد شدید از داروهای کاشتنی کورتیکواستروئید مثل دگزامتازون استفاده می‌شود. این دارو به‌صورت رسوب نزدیک محل انسداد تزریق می‌شود.

ممکن است پزشک برای کاهش احتمال انسداد در چشم دیگر، آسپرین و سایر رقیق‌کننده‌های خون مثل وارفارین را تجویز کند. اگر انسداد به‌علت وجود پلاک در دیواره شریانی باشد، ممکن است داروهای ضدفشار خون و کم‌کننده کلسترول تجویز شوند.

همچنین ممکن است از درمانی به‌نام ضدعامل رشد اندوتلیال عروقی (anti-VEGF) استفاده شود تا از ایجاد رگ جدید در سیاهرگ مسدود جلوگیری کند. این دارو به پشت چشم تزریق می‌شود و جلوی گلوکوم و ازدست‌دادن پیش‌رونده بینایی را می‌گیرد.

درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی

این بیماری به درمان تهاجمی نیاز دارد تا از کوری کامل چشم درگیر جلوگیری کند. زمانی که بینایی از دست می‌رود، معمولا کامل برنمی‌گردد. اولین درمان استفاده از کوتیکواستروئیدهای سیستمی به‌صورت خوراکی یا درون‌رگی است. پریدنیزون خوراکی روزانه به‌مدت چند هفته یا چند ماه استفاده می‌شود و برای جلوگیری از عوارض جانبی جدی به‌تدریج کاهش می‌یابد.

نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریان عصب بینایی شدید ممکن است در ۳ روز اول به متیل‌پریدنیزولون درون‌رگی نیاز داشته باشد که در ادامه روزانه از پریدنیزون خوراکی استفاده می‌شود.

بعضی از پزشکان نگران مصرف طولانی‌مدت پریدنیزون هستند و با اضافه‌کردن داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی متوترکسات، مصرف پریدنیزون را کاهش می‌دهند. آسترما داروی کورتیکواستروئیدی دیگری است که به‌صورت اسپری استفاده می‌شود.

درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی

درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی هم مثل تشخیص آن دشوار است. بااین‌حال اگر این بیماری بدون درمان رها شود، ممکن است موجب ازدست‌دادن بینایی شود. برای جلوگیری از آسیب چشم دیگر باید علت زمینه‌ای بیماری مثل دیابت یا فشار خون بالا یا پایین مشخص شود.

تزریق چشمی در موارد بسیار نادری انجام می‌شود. زیرا تزریق کورتیکواستروئید می‌تواند به عصب چشمی آسیب بزند. آنتی‌بادی‌های مونوکلونال ضدرگ‌زایی هم برای درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی مؤثر نیستند.

رفع فشار غلاف عصب بینایی (OPSD) یکی از روش‌هایی است که برای این بیماران استفاده می‌شود، نوعی روش جراحی که فشار روی عصب بینایی را کاهش و انتقال پیام‌های عصبی به مغز را بهبود می‌دهد.

این روش در درجه اول برای درمان ازدست‌دادن بینایی در فشار داخل جمجه‌ای بالا مثل مننژیت یا تومور مغزی استفاده می‌شود. بااین‌حال این روش برای بیمارانی که عصب چشمی آنها آسیب‌ دیده کارآمد نیست.

پیشگیری از سکته چشمی

سکته چشمی معمولا به‌علت عوامل زمینه‌ای ایجاد می‌شود. به همین دلیل سعی کنید سلامت بدنتان را حفظ کنید. اقدامات مفید عبارت‌اند از:

حفظ رژیم غذایی سالم؛

ترک سیگار؛

ارزیابی‌های منظم چشم؛

مدیریت فشار خون، کلسترول خون و فشار چشم؛

حفظ قند خون متعادل در دیابت.

سؤالات رایج

۱. آیا سکته چشمی مثل سکته مغزی است؟

خیر. آسیب ناشی‌ از سکته چشمی دید شما را محدود می‌کند، اما سکته مغزی می‌تواند موجب ضعف، کاهش حافظه، مشکل تکلم، مشکل تغذیه، خستگی و موارد دیگر شود.

۲. آیا سکته چشمی می‌تواند موجب سکته مغزی شود؟

مستقیم خیر. سکته چشمی می‌تواند احتمال سکته مغزی را افزایش دهد، اما مستقیم موجب سکته مغزی نمی‌شود.

۳. خطرات سکته چشمی چقدر جدی است؟

سکته چشمی می‌تواند تمام یا بخشی‌ از بینایی چشم درگیر را از بین ببرد، اما زندگی شما را تهدید نمی‌کند. اگر سکته چشمی بدون درمان رها شود، می‌تواند موجب کوری شود.

۴. آیا کووید ۱۹ موجب سکته چشمی می‌شود؟

بله. سکته چشمی می‌تواند بعد از ابتلا به ویروس کرونا ایجاد شود. کووید ۱۹ با لخته‌شدن خون در ارتباط است. لخته در شریان شبکیه می‌تواند جریان خون را مسدود کند و موجب انسداد شریان شبکیه شود.

۵. بعد از سکته چشمی باید چه‌کار کرد؟

سریع به پزشک مراجعه کنید و از توصیه‌هایش پیروی کنید.