برنامه‌های نقشه جامع علمی باید بر اساس نیازهای کشور باشد

مدیر اجرایی روزآمدسازی و نمایندگان شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ما از تمامی بخش‌ها و رویکردهای مختلف در فرایند برنامه‌ریزی خواستیم که گزاره‌ها و برنامه‌ها بر اساس نیازهای واقعی کشور و چالش‌هایی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم، تنظیم و تدوین شوند. در نقشه قبلی با مشکلاتی روبه‌رو بودیم که امسال قصد داریم آن‌ها را برطرف کرده و نقشه‌ای دقیق‌تر و جامع‌تر ارائه دهیم.

به گزارش ایسنا، اولین جلسه کمیسیون تلفیق روزآمدسازی اقتصاد دانش‌بنیان با حضور ناصر باقری‌مقدم، مدیر اجرایی روزآمدسازی و نمایندگان شورای عالی انقلاب فرهنگی، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، سازمان توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه بین‌المللی، دانشگاه علم و صنعت ایران و مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دیگر اعضا برگزار شد.

در این جلسه سعید منجم‌زاده، رئیس دفتر سیاستگذاری و آینده‌نگاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، براساس مطالعه اسناد سیاستی داخلی و مقایسه تطبیقی با سایر کشورها و همچنین با بهره‌گیری از گزارشات و مطالعات آینده‌نگاری در تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان و انجمن‌های تخصصی به ارائه گزارش روزآمدسازی اهداف، راهبردها و اقدامات حوزه اقتصاد دانش‌بنیان پرداختند.

در این جلسه ضمن احصاء مهم‌ترین چالش‌های این حوزه، موضوع اهداف کمّی سنجه‌های عملکردی اقدامات اقتصاد دانش‌بنیان نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

باید برنامه‌های نقشه جامع علمی بر اساس نیازهای کشور باشد

ناصر باقری‌مقدم، مدیر اجرایی روزآمدسازی نقشه در این جلسه بیان کرد: ما از تمامی بخش‌ها و رویکردهای مختلف در فرایند برنامه‌ریزی خواستیم که گزاره‌ها و برنامه‌ها بر اساس نیازهای واقعی کشور و چالش‌هایی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم، تنظیم و تدوین شوند. در نقشه قبلی با مشکلاتی روبه‌رو بودیم که امسال قصد داریم آن‌ها را برطرف کرده و نقشه‌ای دقیق‌تر و جامع‌تر ارائه دهیم. اگر فرآیند را به شکل منطقی و مرحله‌به‌مرحله دنبال کنیم و از هدف به شاخص‌ها، سپس به راهبردها و اقدامات و در نهایت به تقسیم‌کار برسیم، این فرآیند را می‌توانیم به شکلی مانند درخت ترسیم کنیم که هر شاخه آن نشان‌دهنده یک بخش از این مسیر باشد. اگر بخواهیم اهداف را به شکل یک نمودار یا درخت رسم کنیم، انتظار می‌رود که هر هدف به یک شاخص متصل شود، و سپس بیان شود که چه راهبردها و اقداماتی برای تحقق این شاخص‌ها و اهداف در نظر گرفته شده‌اند. این کار به ما کمک می‌کند تا مشخص کنیم در کدام قسمت‌ها و به چه روش‌هایی می‌توانیم به کنترل و کاهش تورم در اقدامات بپردازیم و اقدامات لازم را انجام دهیم.

وی افزود: پس از ترسیم این درخت و شفاف‌سازی روابط بین اهداف، شاخص‌ها، راهبردها و اقدامات، باید فرآیند را بر اساس سه منطق اساسی بررسی کنیم: فوری بودن، اهمیت داشتن و امکان‌پذیری. این سه معیار به ما کمک می‌کند تا اولویت‌ها را تعیین کرده و مسیر حرکت را به‌گونه‌ای تنظیم کنیم که حداکثر اثرگذاری را در کوتاه‌ترین زمان ممکن داشته باشیم. هدف ما این است که نقشه‌ای جامع و کاربردی برای ده سال آینده تدوین کنیم. برای این کار، لازم است که شرایط ویژه کشور، از جمله مسائل اقتصادی و سیاسی نظیر تحریم‌ها، در نظر گرفته شود و نقشه به‌گونه‌ای طراحی شود که با توجه به این شرایط، قابل اجرا و تحقق باشد. همچنین باید توجه داشته باشیم که این نقشه باید در چارچوب نقشه جامع علمی کشور گنجانده شود و با دیگر برنامه‌ها و اهداف کلان کشور هم‌راستا باشد.

بهره‌گیری از سه رویکرد در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان

در ادامه سعید منجم‌زاده به بیان روزآمدسازی اهداف، راهبردها و اقدامات حوزه اقتصاد دانش‌بنیان پرداخت و گفت: در فرآیند روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور، ما به سه رویکرد اصلی توجه کرده‌ایم که هرکدام از آن‌ها در طراحی و تدوین نقشه جدید، نقش مهمی ایفا کرده است. اولین رویکرد، رویکرد ملی است که شامل مجموعه‌ای از مباحث مختلف به همراه سیاست‌های کلان و برنامه‌های استراتژیک کشور می‌شود. دومین رویکرد، رویکرد بخشی است که تحت عنوان چالش‌ها و مشکلات خاص بخش‌های مختلف کشور قرار دارد. سومین رویکرد، رویکرد حل مسئله است که در آن هدف اصلی، ارائه راه‌حل‌های عملی و اجرایی برای مشکلات موجود است. در این راستا، ما یک چهارچوب روش‌شناسی مشخص طراحی کردیم که به ما در ورود به مسئله کمک کرد و به‌طور خاص، ما را قادر ساخت تا به‌طور دقیق و شفاف، مشکلات موجود را تجزیه و تحلیل کرده و برای هرکدام از آن‌ها، راهکارهایی عملی و کاربردی پیدا کنیم.

وی افزود: یکی از بخش‌های مهمی که در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور به آن توجه ویژه‌ای شد، مسئله‌یابی مبتنی بر رفع چالش‌های ملی و همچنین توسعه فناوری‌های تحول‌آفرین بود. این رویکرد به‌ویژه در دنیای امروز که فناوری‌های نوین نقش بسیار مهمی در تحول و پیشرفت کشورها ایفا می‌کنند، از اهمیت خاصی برخوردار است. ما در این بخش سعی کردیم تا به‌طور خاص به فناوری‌های تحول‌آفرین و چالش‌هایی که در این زمینه‌ها وجود دارد، توجه کنیم. این فناوری‌ها می‌توانند به‌طور قابل توجهی به رفع مشکلات موجود کمک کنند و در پیشرفت کشور نقش اساسی ایفا نمایند.در جلسات مختلفی که در فرآیند روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور برگزار شد، به‌طور ویژه بر حل چالش‌های ملی تاکید شد. ما سعی کردیم در این جلسات، به مسائل موجود در بخش‌های مختلف توجه کرده و در راستای رفع آن‌ها راهکارهایی عملی و قابل اجرا ارائه دهیم.

منجم‌زاده گفت: در این فرآیند، مطالعات آینده‌نگاری نیز به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفت. ما بررسی کردیم که اسناد آینده‌نگاری در کشورهای مختلف و سازمان‌های بین‌المللی به چه موضوعاتی تاکید دارند. این بررسی به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری‌های نوین و توسعه پایدار صورت گرفت. برای مثال، در حوزه هوش مصنوعی، به این موضوع پرداخته شد که در آینده با چه چالش‌ها و سیاست‌هایی روبه‌رو خواهیم بود و چه اقداماتی برای توسعه این فناوری باید انجام دهیم. در نهایت، یکی از اهداف اصلی ما در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور، فعال‌سازی ظرفیت بازار برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بود. به‌ویژه در این راستا، شاخص‌هایی تعریف کردیم که ترکیبی از شاخص‌های قبلی نقشه جامع علمی کشور است.

اولویت در ارزیابی شاخص‌ها بر نرخ رشد نسبی و شاخص‌های کیفی است

دکتر فرازکیش به ارائه نظرات خود پرداخت و گفت: در حوزه‌ای مانند نقشه جامع علمی کشور، اولویت ما بر شاخص‌های کمی صرف، نظیر تعداد، نخواهد بود؛ بلکه تمرکز اصلی بر نرخ رشد نسبی و شاخص‌های کیفی‌تر است. به همین دلیل، در سنجش عملکرد، شاخص‌هایی مانند تعداد اختراعات و اکتشافات نمی‌توانند معیار مناسبی باشند. در عوض، نسبت اختراعات بین‌المللی به اختراعات ملی، به‌عنوان یک شاخص مقایسه‌ای و کیفی، معیار بهتری برای ارزیابی وضعیت نوآوری در کشور خواهد بود.

وی افزود: در بحث نیروی انسانی نیز صرفاً تعداد افراد برای ما اولویت ندارد؛ بلکه شاخص‌هایی همچون حجم صادرات محصولات دانش‌بنیان می‌توانند تصویر دقیق‌تری از اثرگذاری علمی و فناورانه ارائه دهند. تمرکز بر خروجی‌های اثرگذار به جای ورودی‌های عددی، ما را به فهم دقیق‌تری از کارکرد واقعی زیست‌بوم دانش‌بنیان می‌رساند.در چارچوب شاخص‌های رتبه‌بندی و ارزیابی، ما از یک شاخص هیبریدی استفاده می‌کنیم که شامل ۱۱۰ سنجه مختلف است. تغییرات مثبت یا منفی در این سنجه‌ها می‌تواند پیامدهای مهمی داشته باشد. از این رو، تمرکز بر آن دسته از شاخص‌هایی ضروری است که به‌صورت مستقیم، عملکرد و اثربخشی زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور را نشان می‌دهند. در نهایت، تناسب میان شاخص‌ها و اهداف تعیین‌شده برای ما اهمیت بسیار بالایی دارد. طراحی و انتخاب شاخص‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند تحقق اهداف کلان نقشه جامع علمی را به‌درستی ارزیابی و هدایت کند.

در نهایت مقرر شد پیش‌نویس پیشنهادی روزآمدسازی اهداف، راهبردها و اقدامات حوزه اقتصاد دانش‌بنیان ، نقشه جامع علمی کشور پس از بررسی و اعلام نظر مکتوب توسط اعضای محترم در جلسه بعدی کمیسیون تلفیق با حضور دستگاه‌های ذی‌نفع مورد ارزیابی و تصمیم‌گیری نهایی قرار گیرد.