بازی مافیا، آینه‌ای برای دیدن خودمان در شهر

به گزارش ایسنا، در سال‌های اخیر بازی مافیا به یکی از محبوب‌ترین سرگرمی‌ها بین جوانان ایرانی تبدیل شده است. از خانه‌ها و کافه‌ها گرفته تا برنامه‌های تلویزیونی و شبکه‌های اجتماعی، ردپای این بازی را همه جا می‌توان دید. با اینکه ظاهر بازی ساده است و در آن، افراد در دو گروه مافیا و شهروند وارد رقابتی پنهانی می‌شوند، اما پشت آن مفاهیم اجتماعی و روانی پیچیده‌ای نهفته است. در این بازی، بازیکنان تلاش می‌کنند حقیقت را از دروغ تشخیص دهند، نقش‌ها را بشناسند و برای حفظ شهر یا منافع گروه خود تصمیم بگیرند. همین ویژگی‌ها باعث شده برخی از پژوهشگران علوم اجتماعی به بازی مافیا نه فقط به عنوان سرگرمی، بلکه به عنوان آیینه‌ای از جامعه نگاه کنند؛ جامعه‌ای پر از کشمکش، تصمیم‌های اخلاقی، و تلاش برای بقا و پیروزی.

ضرورت بررسی بازی‌هایی مثل مافیا از اینجا ناشی می‌شود که بازی‌ها تنها ابزار سرگرمی نیستند؛ بلکه بخشی از فرهنگ و زندگی روزمره انسان‌ها هستند. بازی‌ها در طول زمان و بین جوامع مختلف جابه‌جا می‌شوند و در هر فرهنگ، شکل خاصی می‌گیرند. بازی مافیا نیز از یک آزمایش روان‌شناسی در دانشگاه مسکو آغاز شد و حالا به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده است. جوانان در این بازی نه‌تنها سرگرم می‌شوند، بلکه نقش‌هایی را تجربه می‌کنند که ممکن است در زندگی واقعی با آن‌ها روبه‌رو شوند: نقش رهبری، اعتماد، خیانت، سکوت و تصمیم‌گیری. از این رو، بررسی معانی پنهان این بازی و ارتباط آن با واقعیت‌های اجتماعی برای شناخت بهتر نسل جوان اهمیت زیادی دارد.

در همین زمینه، سید قاسم حسنی، دانشیار گروه مردم‌شناسی دانشگاه مازندران، به همراه دو نفر از همکارانش پژوهشی انجام داده‌اند که به بررسی نگاه و تفسیر جوانان از بازی مافیا پرداخته است. این پژوهش که با رویکرد مردم‌نگاری (یعنی مطالعه فرهنگ و رفتارهای گروهی با حضور مستقیم در میدان) انجام شده، سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد که جوانان در دل این بازی چه مفاهیمی را تجربه می‌کنند و چگونه نقش‌ها و رویدادهای بازی را با واقعیت‌های اجتماعی اطراف خود پیوند می‌دهند.

پژوهش فوق با روش کیفی انجام شده و محققان از طریق مشاهده مستقیم و گفت‌وگوهای عمیق با بازیکنان به جمع‌آوری داده‌ها پرداختند. روش انتخاب شرکت‌کنندگان به شیوه ای علمی تحت عنوان «گلوله برفی» بوده است، یعنی از طریق معرفی افراد به یکدیگر. در تحلیل داده‌ها نیز از ترکیبی از رویکردهای مختلف تفسیری و نظریه‌های موجود در علوم اجتماعی استفاده شده تا بتوان نگاه دقیق‌تری به تجربیات شرکت‌کنندگان داشت.

نتایج این پژوهش نشان می دهند که شرکت‌کنندگان، بازی مافیا را تنها به عنوان یک سرگرمی نمی‌بینند. آن‌ها این بازی را به مثابه تجربه‌ای اجتماعی تلقی می‌کنند که نقش‌ها، قوانین و تصمیم‌گیری‌ها در آن بازتابی از جامعه واقعی است. برخی از مفاهیم کلیدی که در این مطالعه استخراج شده شامل تجربه بی‌زمانی و بی‌مکانی بازی، بازنمایی ساختار قدرت، نقش‌های کاریزماتیک و عقلانی، و همچنین تعاملات مبتنی بر سکوت، اجماع یا قانون‌گرایی بوده است.

در بخش دیگری از نتایج آمده که بازی مافیا نوعی شبیه‌سازی از کشمکش‌های واقعی در جامعه است. در این بازی، همانند دنیای واقعی، عده‌ای با اطلاعات بیشتر (مافیا) در برابر اکثریتی کم‌اطلاع (شهروندان) قرار می‌گیرند. افراد در بازی نقش‌هایی می‌گیرند که ممکن است در زندگی واقعی هم تجربه کنند، از جمله رهبری، قانون‌گذاری، سکوت معنادار و حتی فریب. این نشان می‌دهد که جوانان از طریق بازی، تعاملات و جایگاه‌های اجتماعی را تجربه و تحلیل می‌کنند.

یکی از نکات مهم در این تحقیق، توجه به این موضوع بود که بازی مافیا برای بسیاری از بازیکنان حرفه‌ای، چیزی فراتر از واقعیت محسوب می‌شود؛ جایی خارج از زمان و مکان که افراد می‌توانند نقش‌هایی را تجربه کنند که شاید در زندگی واقعی هرگز امکان‌پذیر نباشد. این فضای خیالی نوعی احساس تعلق و همدلی بین بازیکنان ایجاد می‌کند و حتی گاه باعث می‌شود مشکلات و دغدغه‌های روزمره برای مدتی فراموش شود. اما در عین حال، تکرار این تجربه می‌تواند باعث شکل‌گیری برداشت‌هایی اشتباه از واقعیت‌های زندگی شود.

پژوهشگران تأکید می‌کنند که بازی مافیا فرصت مناسبی برای بررسی نگاه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نسل جوان است. از آنجا که این بازی در فضاهای متنوعی مثل خانه، کافه، دانشگاه، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود، می‌توان آن را به عنوان یک میدان تحقیقاتی سیال برای مطالعه رفتار و نگرش گروه‌های مختلف به کار برد. همچنین، نقش‌هایی که در بازی تعریف می‌شوند، شباهت زیادی به جایگاه‌های اجتماعی دارند؛ از مدیر و قاضی گرفته تا شهروند عادی و مخالف. این بازی نشان می‌دهد که چگونه قدرت، قانون، توافق جمعی و حتی سکوت در تعاملات اجتماعی معنا پیدا می‌کنند.

این یافته های جالب علمی در فصلنامه تخصصی «جامعه‌شناسی کاربردی» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای که زیر نظر دانشگاه اصفهان فعالیت می‌کند. این نشریه به انتشار پژوهش‌هایی می‌پردازد که به مسائل اجتماعی روز با نگاهی کاربردی و علمی می‌پردازند.