آیا ماده معروف شده در اینترنت واقعا برای مغز موثر است؟

اینترنت در حال حاضر پر از تمجیدهایی از یک ماده شیمیایی مایع موسوم به «متیلن بلو»(methylene blue) است، اما این ماده واقعا چقدر موثر است؟  

به گزارش ایسنا، «متیلن بلو» در ۵  یا ۱۰ سال گذشته به عنوان یک عامل «نوتروپیک»(nootropic) مورد توجه قرار گرفته است. فروشندگان ادعا می‌کنند که این ماده، انرژی مغز را افزایش می‌دهد، حافظه را بهبود می‌بخشد، تمرکز را تقویت می‌کند، مه‌مغزی را از بین می‌برد و بسیاری مزایای دیگر دارد.  

به نقل از ساینس‌آلرت، «لورن هافست»(Lorne Hofseth) پروفسور مطالعات دانشکده داروسازی در «دانشگاه کارولینای جنوبی»(South Carolina)، مطالعه‌ای در رابطه با این که رنگ‌ها چگونه بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارند، انجام می‌دهد. به گفته وی، ادعاها درباره «متیلن بلو» جذاب است و آسان است که به وعده‌های آن اعتماد کنیم، اما تا به امروز، شواهدی که از مزایای سلامتی آن حمایت کند، بسیار کم است و استفاده از این ماده خارج از حوزه پزشکی خطرات جدی دارد.  

متیلن بلو چیست؟

«متیلن بلو» یک رنگ مصنوعی است که به صورت یک پودر سبز تیره وجود دارد و هنگام حل شدن در آب، رنگ آبی پررنگی به خود می‌گیرد. دانشمندان معتقدند که بسیاری از رنگ‌های مصنوعی که به‌طور گسترده در غذاها و داروها استفاده می‌شوند، می‌توانند واکنش‌های ایمنی مضر در بدن ایجاد کنند، اما بر خلاف رنگ‌های غذایی رایج، «متیلن بلو» از نفت خام حاصل نمی‌شود و از خانواده‌ای متفاوت از رنگ‌ها به دست می‌آید که به‌عنوان رنگ‌های مضر برای سلامتی شناخته نمی‌شوند.

پزشک آلمانی «پاول ارلیخ»(Paul Ehrlich) کاربرد آن را برای رنگ‌آمیزی بافت‌های بیولوژیکی و کشتن انگل مالاریا کشف کرد و بنابراین این ماده یکی از نخستین داروهای مصنوعی است که در پزشکی استفاده شده است. این ماده شیمیایی به‌عنوان درمانی برای مالاریا به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار نگرفت، زیرا از نظر اثر بخشی از درمان استاندارد آن زمان بهتر نبود، اما در دهه ۱۹۳۰، این رنگ کاربرد جدیدی در تست ایمنی شیر خام یا غیر پاستوریزه پیدا کرد. این تست ایمنی اکنون به‌طور عمده منسوخ شده است. با این حال، این تست به خاطر قدرت شیمیایی فوق‌العاده «متیلن بلو» امکان‌پذیر بود.

همین قدرت شیمیایی منجر به کاربرد «متیلن بلو» در برخی از حوزه‌های پزشکی می‌شود. پزشکان از آن برای درمان اختلال خونی نادر موسوم به «مت‌هموگلوبینمی»(methemoglobinemia) استفاده می‌کنند. این ماده با انتقال الکترون، عملکرد هموگلوبین را بازمی‌گرداند. پزشکان همچنین گاهی از «متیلن بلو» برای درمان اثرات مسمومیت با کربن منوکسید یا مسمومیت‌های ناشی از داروهایی مانند شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند. 

متیلن بلو چگونه بر مغز تأثیر می‌گذارد؟

«متیلن بلو» می‌تواند از مانع حفاظتی اطراف مغز(سد خونی مغز) عبور کند و وارد آن شود. دانشمندان همچنین دریافته‌اند که این ماده می‌تواند از «میتوکندری‌ها»(mitochondria) که به‌عنوان موتورهای سلولی توصیف می‌شوند، محافظت و پشتیبانی کند. این ماده ممکن است به «میتوکندری‌ها» کمک کند تا انرژی را برای استفاده سلول‌ها تولید کنند. به همین دلایل، دانشمندان در حال مطالعه تأثیر «متیلن بلو» بر مغز هستند.

بیشتر آنچه درباره تأثیرات این ماده بر مغز تاکنون شناخته شده است، از مطالعات بر روی موش‌ها و سلول‌های رشد یافته در ظروف آزمایشگاهی ناشی می‌شود. مطالعات بر روی جوندگان همچنین نشان داده‌ است که این ماده می‌تواند از مغز در برابر آسیب ناشی از ضربه مغزی محافظت کند. با این حال، هیچ مطالعه‌ای تاکنون بررسی نکرده است که آیا این ماده می‌تواند مغز انسان‌ها را از آسیب مغزی یا سکته مغزی محافظت کند یا خیر.  

برخی مطالعات در انسان‌ها نشان داده‌ است که «متیلن بلو» ممکن است در برخی مسائل مربوط به مغز مانند کنترل درد و اختلالات اعصاب و روان، مفید باشد. این مطالعات تاکنون کوچک بوده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد که ممکن است در شرایط خاص، «متیلن بلو» فوایدی نیز داشته باشد. 

آیا متیلن بلو بی‌خطر است؟ 

«متیلن بلو» در حالت کلی، زمانی که تحت نظارت پزشک مصرف شود، بی‌خطر است، اما این ماده شیمیایی برخی خطرات جدی نیز دارد و ممکن است با داروهای پرکاربرد تداخل کند. «متیلن بلو» مانع فعالیت مولکولی با نام «مونوآمین اکسیداز»(monoamine oxidase) می‌شود که وظیفه‌اش تجزیه «سروتونین»(serotonin) در مغز است. بسیاری از داروهای رایج برای درمان اضطراب و افسردگی هدفشان افزایش سطح «سروتونین» است. مصرف این داروها همراه با «متیلن بلو» می‌تواند منجر به وضعیتی موسوم به «سندرم سروتونین» شود که ممکن است باعث اضطراب، ضربان قلب سریع، سفت شدن عضلات و در موارد شدید، تشنج یا حتی مرگ شود.

مصرف این ماده در افرادی که نقص ژنتیکی نادری دارند، می‌تواند منجر به تخریب سریع سلول‌های قرمز خون شود. این ماده در دوزهای بالا، ممکن است فشار خون را بالا ببرد یا باعث مشکلات قلبی شود. همچنین برای زنان باردار یا شیرده هم ناسالم محسوب می‌شود، زیرا ممکن است به جنین یا نوزاد آسیب برساند. در مجموع، دانشمندان به قابلیت‌های جالب «متیلن بلو» پی برده‌اند، اما همچنان آزمایش‌های بزرگ‌تر و طولانی‌تر نیاز است تا بدانیم آیا واقعا این ماده مؤثر است یا خیر.